Μαθήματα

Την ιστορία ενός άντρα που μπαίνει στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχοντας πατήσει τα 75, μας διηγείται στο τελευταίο βιβλίο του «Μαθήματα», ο Ίαν ΜακΓιούαν. Και ταυτόχρονα, μια και οι ατομικές ιστορίες των ανθρώπων εφάπτονται πάντα με την Ιστορία, αγγίζει γεγονότα παγκόσμιου ενδιαφέροντος που συνέγειραν, τρόμαξαν, κινητοποίησαν τη μεταπολεμική ανθρωπότητα. Η κρίση των πυραύλων, το γκρέμισμα του τείχους και η κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ευρώπη, η πανδημία. Τρεις σταθμοί στη ζωή του Ρόλαντ Μπέινς, του ήρωα του βιβλίου, τρία σημεία κομβικά στην εξέλιξη του παγκόσμιου γίγνεσθαι.
Φιλόδοξο το εγχείρημα, εάν αυτός που το επιχειρεί επιδιώκει να αγνοήσει τις ευκολίες της επιφάνειας και να διεισδύσει βαθύτερα, αναζητώντας μια ουσιαστική προσέγγιση του στόχου του. Και οι προθέσεις ενός συγγραφέα του επιπέδου του ΜακΓιούαν προσιδιάζουν με το δεύτερο. Μόνο που οι προθέσεις δεν είναι αρκετές. Το πενιχρό αποτέλεσμα δεν ικανοποιεί εμάς τους αναγνώστες του που τον θαυμάσαμε και τον αγαπήσαμε για το «Άμστερνταμ», την «Έμμονη αγάπη», την «Εξιλέωση», τον «Νόμο περί τέκνων», το «Σάββατο», το «Στην ακτή».
Είναι κακό μυθιστόρημα λοιπόν το "Μαθήματα"; Για τα δεδομένα του συγγραφέα του πράγματι είναι. Το επίπεδο ύφος, η έλλειψη αφηγηματικού ρυθμού, ο πλατειασμός, οι κοινοτυπίες, ακόμη και ο αχρείαστος όγκος των 680 σελίδων, δείχνουν μια διάθεση διεκπεραιωτική, εμπορική, μια απουσία φρεσκάδας και ανάγκης παιδέματος του συγγραφέα με το γραφτό του.
Βεβαίως, δεν λείπουν οι καλές στιγμές. Ένας συγγραφέας του δικού του βεληνεκούς θα τις βρει ακόμη κι αν δεν προσπαθήσει πολύ. Στο τελευταίο κεφάλαιο ο ΜακΓιούαν κωδικοποιεί καίρια τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα με το παρακάτω απόσπασμα: « … Δεν μπορούσε να το παραβλέψει, παντού εξαπλωνόταν μια πρωτόγνωρη ασχήμια. Υπήρχαν έθνη που διοικούνταν από καλοντυμένες εγκληματικές συμμορίες με μόνο στόχο τον πλουτισμό, οι οποίες διατηρούνταν στη θέση τους μέσω των υπηρεσιών ασφαλείας, μέσω αναθεώρησης και αλλοίωσης της Ιστορίας, καλλιεργώντας τον παθιασμένο εθνικισμό. Η Ρωσία ήταν ένα απ’ αυτά. Οι ΗΠΑ μέσα σ’ ένα παραλήρημα θυμού, παρανοϊκών θεωριών συνωμοσίας και υπεροχής των λευκών, θα μπορούσε να γίνει ακόμα ένα. Η Κίνα είχε διαψεύσει το επιχείρημα ότι το εμπόριο με τους ξένους διεύρυνε τις αντιλήψεις και έκανε πιο ανοιχτές τις κοινωνίες. Τώρα που είχε στη διάθεσή της υψηλή τεχνολογία, ήταν σε θέση να τελειοποιήσει το ολοκληρωτικό κράτος και να προτείνει ένα νέο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που θα ανταγωνιζόταν ή θα αντικαθιστούσε τις φιλελεύθερες δημοκρατίες – μια δικτατορία που θα συντηρούνταν από μια αδιατάρακτη ροή υλικών και, σε κάποιο βαθμό, από μια κεντρικά κατευθυνόμενη γενοκτονία…».
Η μετάφραση του βιβλίου στα Ελληνικά έγινε από την Κατερίνα Σχινά και είναι ως συνήθως πολύ καλή.

Ίσως το καλύτερο μυθιστόρημα του ΜακΓιούαν της τελευταίας εικοσαετίας.

Εκτενές χρονικά κι όμως οικείο, γεμάτο τρυφερότητα, το τελευταίο μυθιστόρημα του ΜακΓιούαν είναι ένα σύγχρονο έπος που εκτυλίσσεται με φόντο τα γεγονότα-ορόσημα της ιστορίας του περασμένου αιώνα κι εξετάζει τα σημάδια που αφήνουμε ο ένας στον άλλον.

O ΜακΓιούαν, καταγράφοντας την ιστορία μιας ζωής γεμάτης απογοητεύσεις, κάνει μια ενδοσκόπηση. Συλλαμβάνει με την ίδια δύναμη τον νεανικό πόθο και τη θλίψη των γηρατειών. Όπως συμβαίνει με όλα τα σπουδαία μυθιστορήματα, τα όποια “μαθήματα” δεν είναι ούτε διδακτικά ούτε απόλυτα.

Οι ήρωες του ΜακΓιούαν διδάσκονται, όπως κι ο ίδιος άλλωστε, ένα διαφορετικό μάθημα, το μάθημα του χρόνου που περνά. Η δε απόσταση που χωρίζει τον Ρόλαντ από τον Ίαν ΜακΓιούαν δεν είναι μεγαλύτερη από ένα φύλλο χαρτί.