Σάββατο ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ένας συνηθισμένος, ευτυχισμένος, ανύποπτος άνθρωπος. Μια σαββατιάτικη μέρα, που ξεκινάει γεμάτη υποσχέσεις για να καταλήξει σαν εφιάλτης. Ο Χένρυ Περόουν -νευροχειρουργός, αστός, προνομιούχος, βαθιά δεμένος με τη γυναίκα και τα παιδιά του- σχεδιάζει να παίξει κουός, να επισκεφθεί την ηλικιωμένη μητέρα του, να μαγειρέψει. Όμως το πρόγραμμά του ανατρέπει ένα ασήμαντο ατύχημα: ένα τυχαίο γεγονός που θα λειτουργήσει σαν καταλύτης για μια σειρά από απρόβλεπτα συμβάντα, φέρνοντας τον ήρωα αντιμέτωπο με έναν ολότελα ξένο κόσμο, κλονίζοντας δραματικά κάθε βεβαιότητα, εγείροντας θεμελιώδη ζητήματα ηθικής ευθύνης και αλλάζοντας τη ζωή του, από τη μια στιγμή στην άλλη, για πάντα.

Αυτό το καταπληκτικό βιβλίο δεν είναι πολιτικό μυθιστόρημα. Είναι ένα σπουδαίο έργο που διερευνά το πώς μια ενεργή συνείδηση μπορεί να προσδώσει ουσιαστικά νόημα στην πολτική. The Nation

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πολυβραβευμένος και αναγνωρισμένος από το κοινό και την κριτική, ο Βρετανός Ιαν Μακ Γιούαν, ο οποίος γεννήθηκε το 1948 και σπούδασε στα πανεπιστήμια Sussex και East Anglia, θεωρείται πλέον ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους συγγραφείς. Ο Ιαν Μακ Γιούαν είναι αρκετά γνωστός στους εγχώριους αναγνώστες, αφού έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί στην Ελλάδα αρκετά βιβλία του. Αρχικά, κυκλοφόρησαν τα «The Cement Garden», («Ο τσιμεντόκηπος», εκδ. «Γράμματα», 1982) και «First Love, Last Rites», («Πρώτος έρωτας», εκδ. «Οδυσσέας», 1985), ενώ ακολούθησαν αργότερα από τις εκδόσεις «Σέλας» τα «The Comfort of Strangers», («Ξένοι στη Βενετία», 1991), «The Innocent», («Ο αθώος», 1993), «Black Dogs», («Μαύρα σκυλιά», 1994) και πιο πρόσφατα από τη «Νεφέλη», τα «Amsterdam», («Αμστερνταμ», 1999), το οποίο έλαβε και το βραβείο Booker, «Enduring Love», («Εμμονη αγάπη», 1999) και «Atonement», («Εξιλέωση», 2002). Στα βιβλία του αυτά, μαζί με τη θεματική και την οπτική του, διαγράφεται με ευκρίνεια η σταδιακή του μετάβαση από τη ρεαλιστική και σκληρή ηθογραφία των αγγλικών αστικών κέντρων των δεκαετιών του '70 και του '80, σε μια σχετικά οικουμενική μυθοπλαστική και ιδεολογική προβληματική. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, το «Σάββατο», η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται στο σύγχρονο Λονδίνο, αναπτύσσει μια τέτοια προβληματική και τα ζητήματα που διαπραγματεύεται αφορούν συνολικά τον δυτικό κόσμο, στις ατομικές και συλλογικές πολιτισμικές εκφάνσεις του. Κεντρικός του ήρωας είναι ο 48χρονος Χένρι Περόουν, ένας ικανότατος, εξαιρετικά εργατικός και με ουμανιστική συνείδηση νευροχειρουργός. Είναι παντρεμένος πάνω από 20 χρόνια και παραμένει ερωτευμένος ακόμα με τη δικηγόρο γυναίκα του, με την οποία έχουν δύο ενήλικα πλέον παιδιά, μια κόρη, η οποία είναι ποιήτρια και ολοκληρώνει τις φιλολογικές της σπουδές στο Παρίσι, και έναν μικρότερο γιο που ασχολείται με τη μουσική. Μένουν δε σε ένα μεγάλο υπέροχο ιδιόκτητο σπίτι. Σ' αυτήν την αρμονικά τακτοποιημένη και ισορροπημένη οικογενειακή, επαγγελματική και οικονομική κατάσταση βρίσκεται ο Περόουν, ενώ προσμένει να περάσει ένα ανέμελο Σάββατο. Εχει προγραμματίσει να παίξει σκουός με έναν συνάδελφό του, να κάνει τα ψώνια του, να επισκεφθεί την άρρωστη μητέρα του, να παρακολουθήσει μια συναυλία του γιου του και να μαγειρέψει το βράδυ για την απασχολημένη όλη την ημέρα γυναίκα του και για την κόρη του που έρχεται από το Παρίσι, καθώς και για τον διάσημο ποιητή πεθερό του. Η κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα όμως εισβάλλει στη ζωή του και διαταράσσει το Σάββατό του. Πριν ξημερώσει ακόμα, βλέπει να πετά πάνω από το Λονδίνο ένα φλεγόμενο αεροπλάνο και ξυπνούν μέσα του ο φόβος και η απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας. Αργότερα, μπλοκάρεται στους δρόμους εξαιτίας μιας μεγάλης διαδήλωσης κατά του πολέμου στο Ιράκ και επιπλέον συγκρούεται με το πολυτελές αυτοκίνητό του με έναν κακοποιό, ο οποίος και βιαιοπραγεί εναντίον του. Το επεισόδιο όμως έχει και συνέχεια. Το βράδυ, και ενώ έχουν έρθει η κόρη του και ο πεθερός του και περιμένει και τη γυναίκα του για το δείπνο μαζί της, με την απειλή ενός μαχαιριού εισβάλλει στο σπίτι ο κακοποιός με έντονα εκδικητική διάθεση. Η εισβολή διαταράσσει την, παρά τις διάφορες διαφωνίες και εντάσεις, οικογενειακή ηρεμία και η αντιμετώπισή της θέτει πολλαπλά διλήμματα. Τα γεγονότα αυτά διαδραματίζονται στον παροντικό χρόνο της αφήγησης, η οποία όμως συχνά-πυκνά υπερβαίνει τα όρια του συγκεκριμένου Σαββάτου, γυρίζει στο πρόσφατο ή στο μακρινό παρελθόν και εξακτινώνεται σε πολλά άλλα συμβάντα, σε διάφορους χώρους και σε συνεχείς προβληματισμούς. Αν και εκφέρεται τυπικά σε τρίτο πρόσωπο, η οπτική της εκδιπλώνεται αποκλειστικά από τη σκοπιά του βασικού της ήρωα. Ετσι, ο Χένρι Περόουν, ταυτόχρονα με όσα υφίσταται, συλλογίζεται διαρκώς την επιστήμη και το επάγγελμά του, καθώς και τον τρόπο άσκησής τους, εκθέτοντας την πρακτική και τη φιλοσοφία του. Ανατρέχει επιπλέον στην ερωτική του διαδρομή με τη γυναίκα του και σκέφτεται με χαρά και αγάπη τα παιδιά του και τις εμπειρίες του από αυτά. Ερχονται στο νου του ακόμα οι αναμνήσεις από τη μητέρα του, όταν ήταν νέα και δεινή κολυμβήτρια, αλλά και οι δύσκολες σχέσεις του ίδιου και κυρίως της κόρης του με τον πεθερό του. Εκείνο όμως που κυριαρχεί στους προβληματισμούς του και στην αφήγηση είναι η πρόσληψη της διεθνούς συγκυρίας. Οταν εκτυλίσσεται η μυθοπλασία, έχει ήδη συμβεί η 11η Σεπτεμβρίου και επίκειται η εισβολή στο Ιράκ. Ο νεοαστός Περόουν, ο οποίος ενσαρκώνει τον άνθρωπο που δημιουργεί και απολαμβάνει τα υλικά και πνευματικά αγαθά του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, νιώθει έντονα την άρνηση και την απειλή της καταστροφής του κόσμου του από την ισλαμική τρομοκρατία. Γι' αυτό και βλέπει με σκεπτικισμό τις αντιπολεμικές εκδηλώσεις και κλίνει υπέρ της επέμβασης. Στην αφήγηση, όμως, υπάρχει και ο αντίλογος με την παράθεση των επιχειρημάτων εναντίον του πολέμου, αλλά και με τις έντονες αντιαμερικανικές και αντιπολεμικές απόψεις της κόρης του Περόουν. Ο συγγραφέας μάλιστα, αν και συμφωνεί μάλλον με τον ήρωά του, προβάλλει τη νεανική διαφωνία. Η αφήγησή του δεν μένει βέβαια μόνο στην τρομοκρατική απειλή. Περιγράφει και εκθέτει την ενδογενή βία των δρόμων και των παραβατικών συμπεριφορών, δοκιμάζοντας ταυτόχρονα τα όρια της ανοχής και της ηθικής των ηρώων της απέναντί της. Είναι χαρακτηριστική η στάση του γιατρού Περόουν προς τον τραυματία κακοποιό και εισβολέα. Εκτός όμως από τα όσα αναπλάθει και αφηγείται το μυθιστόρημα, αναφέρεται επιπλέον στη λογοτεχνία και στη θέση της στον σύγχρονο κόσμο της επιστημονικής τεχνοκρατικής εξειδίκευσης, αλλά και της αβεβαιότητας και των ασύμμετρων πολλαπλών απειλών. Μ' ένα έξυπνο μυθοπλαστικό τέχνασμα, με αφορμή τη λογοτεχνική εκπαίδευση του επικεντρωμένου αποκλειστικά στην ιατρική Περόουν από την κόρη του, εντάσσονται αρμονικά στην αφηγηματική ροή πάμπολλες παραπομπές και σχολιασμοί σημαντικών κειμένων της μυθιστορηματικής παράδοσης. Η σχέση μαθητείας δε της κόρης με τον καθιερωμένο ποιητή παππού της, δίνει την ευκαιρία για αναφορές στην ποίηση και τους τρόπους κατασκευής της, ενώ είναι η ίδια η ποίηση που δρα καταλυτικά και αποφορτίζει την ένταση και τις βιαιότητες της εισβολής του κακοποιού στο σπίτι. Σ' αυτό το μυθοπλαστικό και αφηγηματικό πλαίσιο ο Μακ Γιούαν κινεί και πλάθει τους χαρακτήρες του. Το ίδιο πετυχημένα με τον Περόουν αποδίδει την κόρη του με τις ιδέες, τα ενδιαφέροντά αλλά και τα μυστικά της, όπως και τον γιο του με τη μουσική και τα μπλουζ του, που διαχέονται στην αφήγηση. Η γυναίκα τού ήρωα σκιαγραφείται περισσότερο μέσα από τις σκέψεις και τις αναμνήσεις του, ενώ ο διάσημος παππούς και πεθερός, με τις ιδιοτροπίες του και τον ναρκισσισμό του, είναι ένας εύκολα αναγνωρίσιμος τύπος διαννοούμενου. Εξαιρετικά πειστική είναι και η απόδοση του νεαρού κακοποιού με τις νευρώσεις του, την όλη συμπεριφορά του και το συνολικό αδιέξοδό του. Ο Ιαν Μακ Γιούαν έγραψε ένα σφαιρικό μυθιστόρημα πίσω από το οποίο κρύβεται μια τεράστια διανοητική και ερευνητική εργασία, όπως φαίνεται, για παράδειγμα, από τις ιατρικές πληροφορίες και τις εκπληκτικές περιγραφές των χειρουργικών επεμβάσεων. Με το «Σάββατο» προσπάθησε και πέτυχε να συλλάβει αρκετές όψεις του περίπλοκου και αντιφατικού σύγχρονου κόσμου και να αναστοχαστεί τη γεμάτη αμηχανία και φόβο κατάσταση του προνομιούχου δυτικού ανθρώπου μπροστά στις πολλαπλές, άλογες και ασύμμετρες απειλές. Η θεματική του ίσως ξενίσει όσους από τους εγχώριους αναγνώστες είναι εθισμένοι στον κυρίαρχο αγοραίο αντιδυτικισμό. Αναμφίβολα όμως, εκτός από την αναγνωστική απόλαυση, θα κεντρίσει το ενδιαφέρον όσων προβληματίζονται, χωρίς στερεότυπα, για την κίνηση του κόσμου.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/11/2006