Οργάνωση και επιτάχυνση της έννομης προστασίας στο συμβούλιο της Επικρατείας

ΚΡΙΤΙΚΗ



H ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος και των θεσμών από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 1974, ως τις ημέρες μας έχει επιδράσει ευεργετικά στην οργάνωση και λειτουργία της δικαιοσύνης, η οποία είχε δεχθεί ισχυρά πλήγματα κατά το παρελθόν από τα ανώμαλα καθεστώτα που άσκησαν κατά καιρούς την εξουσία. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001 κατοχυρώνει δέσμη εκτεταμένων εγγυήσεων για την ανεξαρτησία των δικαστών και περιέχει επαρκείς διατάξεις για την οργάνωση και τις αρμοδιότητες των δικαστηρίων, το πλαίσιο δε αυτό έχει γίνει σεβαστό, σε γενικές γραμμές, από τις κυβερνήσεις της περιόδου 1974-2004.

H τρίτη ελληνική δημοκρατία στην αυγή του 21ου αιώνα αντιμετωπίζει νέα και σύνθετα προβλήματα που γεννούν οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Στην περιοχή των δικαιοδοτικών θεσμών επιτακτικό είναι το αίτημα για παροχή επίκαιρης δικαστικής προστασίας, που σημαίνει ότι τα δικαστήρια πρέπει να αποφαίνονται σε λογικό διάστημα από την έγερση της διαφοράς ώστε οι αποφάσεις τους να ρυθμίζουν τα ζητήματα που απασχολούν τους διαδίκους σε χρόνο που να μην απέχει από την εξέλιξη της ζωής και των αναγκών της.



Εγγυητής νομιμότητας



H μελέτη του Δημήτρη Μακρή, παρέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, προσεγγίζει το πρόβλημα της επίκαιρης δικαστικής προστασίας υπό το πρίσμα της οργάνωσης των δικαστηρίων και ειδικότερα του Συμβουλίου της Επικρατείας. H επικέντρωση του συγγραφέα στο ανώτατο διοικητικό δικαστήριο εξηγείται από το γεγονός ότι το ΣτΕ διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας, έχει διαμορφώσει πλούσια συνταγματική και διοικητική νομολογία και η 75ετής λειτουργία του το έχει αναδείξει ως βασικό εγγυητή της νομιμότητας και της προστασίας των δικαιωμάτων. Περαιτέρω η επιλογή της περιόδου 1990-2002 οφείλεται στο ότι τα όρια της παραγωγικότητας του δικαστηρίου δοκιμάστηκαν έντονα στη δεκαετία του '80, λόγω της κατάθεσης πληθώρας αιτήσεων, και ο νομοθέτης έλαβε μέτρα τα επόμενα χρόνια για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η «αχίλλειος πτέρνα» του ΣτΕ τις τελευταίες δεκαετίες είναι η βραδύτητα κατά την εκδίκαση των υποθέσεων.

Ο Δ. Μακρής δεν ακολουθεί την κλασική μέθοδο στην οποία θα προσέφευγε ένας νομικός για να διερευνήσει τα σχετικά ζητήματα, αλλά ήδη από την εισαγωγή διευκρινίζει ότι η μελέτη βασίζεται στη χρήση της στατιστικής. H διεπιστημονική προσέγγιση της προβληματικής γίνεται εμφανής από το πρώτο μέρος της μελέτης, στο οποίο η έννομη προστασία αντιμετωπίζεται ως δικαίωμα και ως δημόσιο αγαθό, επιλογή που υποδηλώνει ότι ο συγγραφέας συλλαμβάνει την οργάνωση των δικαστηρίων όχι μόνον ως συνταγματικό-νομικό ζήτημα, αλλά και ως πρόβλημα που ενδιαφέρει τη δημόσια οικονομική, τη διοικητική και την πολιτική επιστήμη. Οπως τονίζεται, «η δικαιοσύνη έχει δημοσιονομική διάσταση ως δημόσιο αγαθό, αφού εξυπηρετεί κοινωνική ανάγκη με διάθεση δημοσίων πόρων» και περαιτέρω «ο δημιουργούμενος συνωστισμός κατά την απόλαυση του δημοσίου αγαθού, έχει ως συνέπεια ότι η εξυπηρέτηση του ενός συνεπάγεται κόστος καθυστερήσεως για άλλον ενδιαφερόμενο». Στη συνέχεια καταγράφονται τα μέτρα που ελήφθησαν για την επιτάχυνση της έννομης προστασίας στο ΣτΕ κατά την περίοδο 1990-2002 και σχετίζονται με τις αρμοδιότητες του δικαστηρίου, τη δημιουργία φίλτρων για την αποτροπή εισαγωγής νέων αιτήσεων, καθώς και την αύξηση του δυναμικού και την πρόβλεψη νέων τμημάτων. H παρουσίαση των μέτρων συνοδεύεται από πίνακα που καθιστά εύληπτη την εικόνα κατά χρονολογική σειρά και αντικείμενο.

H «καρδιά» της μελέτης εντοπίζεται στο τρίτο και τέταρτο μέρος όπου γίνεται η στατιστική έρευνα του προβλήματος και αποτιμώνται τα αποτελέσματα των μέτρων σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, ενώ τα 14 γραφήματα του παραρτήματος τεκμηριώνουν με παραστατικό τρόπο την έρευνα. Οι κύριες μεταβλητές της στατιστικής εξέτασης είναι οι ασκούμενες αιτήσεις και οι επιλυόμενες σχετικές διαφορές, εξετάζονται δε και άλλες επιμέρους μεταβλητές που συναρτώνται με το πρόβλημα και παρέχουν στον αναγνώστη σφαιρική εικόνα. H επεξεργασία των στοιχείων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα ληφθέντα μέτρα έχουν μεν μειώσει τον αριθμό των κατατεθεισών αιτήσεων, κυρίως μετά το 1995, αλλά ο ρυθμός μείωσης δεν είναι ο προσδοκώμενος (μετά το 2002 η κατάσταση έχει επιδεινωθεί). Ως προς τις δημοσιευθείσες αποφάσεις, διαπιστώνεται σημαντική αύξηση που οφείλεται στην κάλυψη κενών θέσεων, στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων και στην ανακατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ των τμημάτων, ενώ αύξηση επισημαίνεται και στις λοιπές περατωθείσες υποθέσεις κυρίως λόγω της μεταφοράς αρμοδιοτήτων και της θέσπισης φίλτρων.



Λήψη ριζικών μέτρων



Ο συγγραφέας αποτιμώντας τα μέτρα καταλήγει στο ότι δεν ήταν ενταγμένα σε συνολικό σχεδιασμό, ότι η θέσπισή τους δεν ήταν πάντοτε συνδυασμένη και ότι η διασπορά τους στον χρόνο δεν ήταν αποτέλεσμα μελετημένης αντιμετώπισης του προβλήματος. Επομένως, ναι μεν το ισοζύγιο μεταξύ κατατεθεισών αιτήσεων και περατωθεισών υποθέσεων έχει καταστεί πλεονασματικό υπέρ της δεύτερης μεταβλητής, αλλά το πρόβλημα δεν έχει εξαλειφθεί. Ακολούθως προτείνεται η λήψη ριζικών μέτρων στα πλαίσια ολοκληρωμένου σχεδιασμού που να είναι προϊόν μελέτης από όργανο επιφορτισμένο να παρακολουθεί διαρκώς το πρόβλημα με μεθόδους που λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά του ΣτΕ αλλά και τη θεωρία των οργανώσεων. Περαιτέρω διευκρινίζεται ότι εξετάστηκαν μόνον ποσοτικές μεταβλητές αλλά το πρόβλημα επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως η ενδελεχής και για τούτο χρονοβόρα επεξεργασία των υποθέσεων που αποτελεί παράδοση για το ΣτΕ. Θα ήταν ενδιαφέρον σε τυχόν νέα έκδοση της μελέτης να είχαμε μια εικόνα για τον χρόνο που απαιτείται κατά μέσο όρο για την εκδίκαση μιας υπόθεσης από το ΣτΕ, για τη λειτουργία των μεταβλητών σε επίπεδο τμημάτων, καθώς και τη συμβολή καθεμιάς από τις βαθμίδες του δικαστηρίου στο τελικώς παραγόμενο προϊόν.

H μελέτη αποτελεί πρωτότυπη συμβολή στην περιοχή του δημοσίου δικαίου και δίνει αφορμή να ανοίξει ευρύτατος δημόσιος διάλογος για μέτρα σε όλους τους κλάδους της δικαιοσύνης με στόχο την καλύτερη οργάνωση των δικαστηρίων και εν τέλει την επίκαιρη δικαστική προστασία. Αξίζει να αναφερθεί ότι το ΔΣ της Ενωσης Δικαστών ΣτΕ είχε συγκροτήσει επιτροπή, το έτος 2002, η οποία κατέληξε σε πόρισμα σχετικά με το υπηρεσιακό καθεστώς των παρέδρων και εισηγητών που περιέχει προτάσεις για την περαιτέρω αξιοποίηση του δυναμικού του δικαστηρίου στις δύο αυτές βαθμίδες προς όφελος του δικαιοδοτικού έργου. H βραδεία επίλυση των διαφορών έχει αναδειχθεί ως ένα από τα δυσχερέστερα προβλήματα της σύγχρονης δημοκρατίας. H πολιτεία δεν πρέπει να περιορισθεί σε αποσπασματικά μέτρα βραχείας προοπτικής, αλλά να επεξεργασθεί ένα τολμηρό σχέδιο για την αναδιοργάνωση των δικαστηρίων όλων των κλάδων της δικαιοσύνης, με μόνο περιορισμό το Σύνταγμα, με την πολύτιμη βοήθεια ειδικών στη θεωρία των οργανώσεων και αφού ακούσει τις απόψεις όλων των θεσμικών παραγόντων της δικαιοσύνης. Απαραίτητος όρος για να επιτύχει η μεταρρύθμιση είναι το σχέδιο να βασίζεται σε ορθολογικά κριτήρια, να μη γίνουν εκπτώσεις για χάρη συντεχνιακών συμφερόντων και να αποκρουσθούν κατεστημένες νοοτροπίες, αντιλήψεις και εμμονή σε παραδοσιακά σχήματα που μπορεί να προβληθούν από διάφορες πλευρές με το πρόσχημα της συνταγματικότητας.



Μιχ. N. Πικραμένος (πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-2004