Η ανατομία μιας τραγωδίας

Πρόλογος: Μίκης Θεοδωράκης

Μάιος 1984. Τριάντα πέντε χρόνια μετά το κλείσιμο της αυλαίας της ελληνικής εμφυλιοπολεμικής τραγωδίας 1944-1949, οι επιζώντες, θανάσιμοι τότε αντίπαλοι πολέμαρχοι, ο αριστερός αρχιστράτηγος και πρωθυπουργός των επαναστατημένων ανταρτών καπετάν Μάρκος Βαφειάδης και ο δεξιός στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος, δίνουν τα χέρια. Η πρωτοβουλία του εγχειρήματος, που ήταν και μια παγκόσμια δημοσιογραφική επιτυχία, ανήκει στον συγγραφέα αυτού του βιβλίου.
Η χειραψία αυτή προκάλεσε γενικότερη συγκίνηση και έκπληξη, αλλά και θύελλα αρνητικών αντιδράσεων κυρίως σε παράκεντρα αποφάσεων, που συντηρούνται από την τεχνητή διατήρηση της μισαλλοδοξίας και του ψυχρού πολέμου.
Μέσα από τη συγκριτική εποχών, καταστάσεων και προσώπων και με αποκαλυπτικά ντοκουμέντα, που του εμπιστεύθηκαν οι δύο πολέμαρχοι, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου φιλοδοξεί να παραδώσει ένα έργο, απαραίτητο για τη διάπλαση ιστορικής συνείδησης, αλλά και ευθύνης, σε μια κοινωνία, που μεθοδικά χειραγωγείται προς την εξαφάνιση της αγωνιστικής και πολιτιστικής ταυτότητάς της.



ΚΡΙΤΙΚΗ



Τότε εχθροί, τώρα φίλοι. Η ιστορική χειραψία Τσακαλώτου - Βαφειάδη συναδέλφωσε ενώπιον της Ιστορίας νικητές και ηττημένους και ίσως έκλεισε οριστικά τα ρήγματα της μισαλλοδοξίας που είχε ανοίξει η εμφύλια σύρραξη.


Αν υπάρχει κάποια δημοσιογραφική έρευνα που κάνει έναν δημοσιογράφο να τη ζηλέψει δεν είναι άλλη από την επιτυχία του Πέτρου Μακρή να φέρει σε επαφή τους δύο κορυφαίους πρωταγωνιστές του Εμφυλίου, τον Μάρκο Βαφειάδη και τον Θρασύβουλο Τσακαλώτο, ακριβώς 35 χρόνια μετά τη λήξη του.


Στις 23 Μαΐου 1984, στην Αλ. Σούτσου 17, ο στρατηγός Τσακαλώτος με σκούρο μπλε κοστούμι περίμενε τον μεγάλο αντίπαλό του Μάρκο ­ επρόκειτο για μια συνάντηση και μια χειραψία με μεγάλη σημασία, καθώς έθετε τέλος σε ένα πολυετές κλίμα μισαλλοδοξίας. Τα όσα τότε ειπώθηκαν και η φωτογραφία της θερμότατης χειραψίας ήταν το επιστέγασμα ενός κοπιώδους ρεπορτάζ που ξεκίνησε ενάμιση χρόνο ενωρίτερα με τις συνεντεύξεις των δύο πρωταγωνιστών: μια μεταμεσονύχτια του στρατηγού Τσακαλώτου στην πλατεία Μαβίλη και μια τηλεφωνική του Βαφειάδη από την Πένζα των Ουραλίων, 600 χιλιόμετρα από τη Μόσχα, όπου τότε ζούσε ο αρχηγός του λεγόμενου Δημοκρατικού Στρατού. Όλα τούτα δημοσιεύθηκαν τότε στην «Ελευθεροτυπία» και κίνησαν το ενδιαφέρον και του υπόλοιπου ελληνικού Τύπου αλλά και των διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων. Τώρα ο Μακρής μάζεψε όλο το υλικό που είχε τότε συγκεντρώσει, το «έντυσε» με ρεπορτάζ και ντοκουμέντα της ελληνικής τραγωδίας, συμπεριέλαβε και όσα δεν είχε δημοσιεύσει, όπως το παρασκήνιο των όσων προηγήθηκαν και των όσων ακολούθησαν, και το έκανε ένα ιστορικό και πολλαπλώς χρήσιμο βιβλίο. Για κάποιους μάλιστα ενοχλητικό. Όπως, π.χ., για την ΕΡΤ και τους τότε προϊσταμένους της που έχασαν την ευκαιρία να «κινηματογραφήσουν» τη συνάντηση των δύο ανδρών, χαρίζοντας τούτη την ευκαιρία στην ιταλική RAI. Ή για κάποιους «ηρακλειδείς» της εθνικοφροσύνης και για κάποιους άλλους θεματοφύλακες της Αριστεράς, που δεν είδαν με καλό μάτι το ότι οι δύο κάποτε αντίπαλοι έδωσαν τα χέρια ­ μεγάλη υπόθεση το εμπόριο των ιδεών.


Ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται μάλιστα στην περιπέτεια του Τσακαλώτου μετά την ιστορική συνάντηση, όταν βρέθηκε αναγκασμένος να σηκώνει το ακουστικό του τηλεφώνου του και να ακούει τα εξ αμάξης από κάποιους απόστρατους καραβανάδες που ήθελαν να μονοπωλούν την εθνικοφροσύνη ή να αλληλογραφεί με τις εφημερίδες της παράταξής του για να απαντά στα λογής λιβελογραφήματα ­ τι τράβηξε ο άνθρωπος στα γεράματά του! Το ίδιο έγινε και με τον άλλο πρωταγωνιστή της Ιστορίας, τον Μάρκο, μόνο που αυτός τιμήθηκε εκλεγόμενος βουλευτής Επικρατείας με το ΠαΣοΚ ­ το πώς το περιγράφει επακριβώς ο Μακρής και έχει ενδιαφέρον.


Ενδιαφέρον ως ντοκουμέντο έχει και ο πολυσέλιδος πρόλογος του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη, που θέτει τον Εμφύλιο και τα ως σήμερα παρεπόμενά του στις πραγματικές διαστάσεις τους, τεκμηριώνοντας και τον τίτλο του βιβλίου.


Ένα από τα μειονεκτήματά του ωστόσο είναι το εξής: ενώ ο αναγνώστης θα περίμενε περισσότερες φωτογραφίες από τη συνάντηση των δύο ανδρών, πράγμα μάλλον εύκολο αν ο συγγραφέας απομόνωνε στιγμές από το ντοκυμαντέρ της RAI, η μοναδική φωτογραφία από το γεγονός είναι η ήδη γνωστή και πολλές φορές δημοσιευθείσα. Οι υπόλοιπες δεκάδες φωτογραφίες που δημοσιεύονται είναι γνωστές εικόνες της εποχής του Εμφυλίου.


Ας είναι. Εν κατακλείδι πρόκειται για ένα βιβλίο που διαβάζεται και φυλάσσεται. Σαν ένα μεγάλο ρεπορτάζ παρασκηνίου.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΔΗΜΟΣ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 07-01-2001