Το τέρας και ο έρωτας

Πώς ήταν δυνατόν από τις ειδυλλιακές γιουγκοσλαβικές ακτές να αναδυθεί ένα τέρας που παρ' ολίγο να ερημώσει ολόκληρη την Ευρώπη;
Αν ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα, τότε τι γεννά άραγε ο ύπνος των τεράτων;
Ποιο ήταν το θαυμαστό επίτευγμα της τσέχικης χρονοτεχνολογίας, που επέτρεψε στους κατοίκους της Πράγας να ζουν με ανοιχτά ενδεχόμενα, και όχι, όπως όλος ο υπόλοιπος κόσμος, με ανέκκλητες αποφάσεις;
Υπάρχει το νησί της Αθανασίας;

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεν αποκλείεται ως δοκίμιο να λειτουργούσε πιο αποτελεσματικά καθώς, ως νουβέλα, οι συχνά εφιαλτικές διαστάσεις, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από το ηθικό στο αισθητικό επίπεδο, αποδείχνουν τον αφηγηματικό ιστό ελαφρώς ισχνό, προκειμένου να σηκώσει μια τόσο λάγνα «εποποιία καταστροφής».

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η νουβέλα «Το τέρας και ο έρωτας» μας κάνει ν' αναρωτιόμαστε αν δεν έχουμε πλέον συνηθίσει (ή, αλλιώτικα, μας είναι πια αδύνατο) να ζήσουμε δίχως την κόλαση που, ωστόσο, εξακολουθούμε να τη λογαριάζουμε ως μια δυσοίωνη προοπτική. Ο Μακρόπουλος, αντίθετα, μας την περιγράφει ως μια πραγματικότητα, που η επιδείνωσή της μεγαλώνει το αίσθημα της ηδονής, την ίδια ακριβώς στιγμή που την περιγράφουμε ως εφιάλτη. Δεν είναι τυχαίο ότι η δράση της νουβέλας τοποθετείται στα Βαλκάνια ή, για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, η νουβέλα δεν θα είχε γραφεί αν δεν είχε υπάρξει ο πόλεμος στα Βαλκάνια και, συγκεκριμένα, στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Μη φανταστεί κανείς ότι η νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου απαιτεί μιαν ανεπτυγμένη «πολιτική» συνείδηση με την κλασική έννοια ή ότι αυτό που ονομάσαμε «δράση» της εικονογραφείται με συγκρούσεις ανάμεσα σε στρατόπεδα που ανατρέπουν το status quo μιας περιοχής ή απεργάζονται μιαν άλλη προοπτική για τις πολιτικές τους έριδες.

Χωρίς να μπορεί να κατηγορηθεί για έναν ερμητικό συμβολισμό, αλλά με τον όρο ότι προϋποθέτει ενήλικους αναγνώστες, ολόκληρη η νουβέλα διαβάζεται με σαφείς αναφορές σε συγκεκριμένους χώρους. Χώρους που είναι όμως η απόλυτη εσωτερικοποίηση της περιπέτειας ενός «όντος» (το «ον» αυτό είναι η αποσταγμένη μορφή μιας συλλογικής συνείδησης), ενώ οσμίζεται το τι πρόκειται να συμβεί ή αφού έχουν λυθεί οι «αρμοί» του ιστορικού γίγνεσθαι. Φθάνει να προστεθεί πως στη νουβέλα του Μακρόπουλου η αφήγηση εμβάλλει ένα νεύρο και μιαν αγωνία, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η χρεοκοπία του στοχασμού να μορφοποιήσει και να χειραγωγήσει ό,τι επέρχεται.

Κοιτίδα μιας τερατογένεσης η περιοχή των Βαλκανίων, οι εφιαλτικές σε ένταση συγκρούσεις της, γίνονται ακόμη πιο συναρπαστικές καθώς αξιοποιούνται μ' έναν περιγραφικό μινιμαλισμό. Με αποτέλεσμα ο συγγραφέας να «παγιδεύεται» σε μια σειρά αποκαλύψεων που, καθώς είναι άκρως εντυπωσιακές, τον μεθούν σε βαθμό που να μην καταλαβαίνει κανείς αν παρακολουθεί μια καταστροφή ή μια, εκ των ερειπίων, ανασύνθεση. Όσο «γριφώδες» όμως κι αν παραμένει συχνά το «περιεχόμενο» του βιβλίου, ένα κάποιο «κλειδί» μάς το έχει δώσει στην αρχή ακόμη της ιστορίας η φράση: «Συμπάθεια προς τον εαυτό μας, που μας κάνει να υποφέρουμε περισσότερο με τις καθημερινές μας μικροσυμφορές παρά με πολέμους και θεομηνίες που κοστίζουν τις ζωές ανθρώπων σε χώρες δυσπρόφερτες, χώρες υπαρκτές, αλλά για μας ανύπαρκτες».

Ενώ ένα δεύτερο «κλειδί» αναγνωρίζει ίσως κανείς όταν ο ήρωάς του ομολογεί πως αρχίζει την ιστορία του τη στιγμή, ακριβώς, που έχει θεραπευτεί από τη νόσο που αποκαλούν επάρατη.



ΘΑΝΑΣΗΣ ΝΙΑΡΧΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ , 15-02-2003