Ο πειρασμός της Δύσης

Μυστηριώδης, κλειστή και παραγνωρισμένη για πολλούς αιώνες, η Κίνα είδε κάποια στιγμή να καταφτάνουν οι «ξένοι διάβολοι», που είτε ήθελαν να ανοίξουν εμπορικές συναλλαγές μαζί της είτε ήθελαν να την προσηλυτίσουν. Με τους εμπόρους, τους ιεραπόστολους και τους ταξιδιώτες που την επισκέπτονταν από περιέργεια, ο δυτικός τρόπος σκέψης άρχισε σιγά σιγά να εισχωρεί στην Κίνα. Τι όμως μπορεί να της προσφέρει ο δυτικός πολιτισμός, ο τόσο πρόσφατος σε σχέση με την πανάρχαια σοφία της; Και μπροστά σε ποιον πειρασμό βάζει η Κίνα, με τη σειρά της, τον δυτικό κόσμο; Μέσα από μια επιστολική μορφή ο Μαλρώ αναλύει με αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία τις διαφορές Ανατολής και Δύσης ξεκινώντας με τον Πειρασμό της Δύσης, την τριλογία που θα τον κάνει διάσημο και που θα ολοκληρωθεί με τα μυθιστορήματα Οι
κατακτητές και Η βασιλική οδός.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Αναρίθμητοι είναι οι συγγραφείς που υπέκυψαν στα θέλγητρα της Ανατολής. Ο Μαλρώ θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας απ' αυτούς, δεδομένου ότι τοποθετεί τρία μυθιστορήματα και ένα δοκίμιό του σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Ο Μαλρώ όμως δεν είναι ένας ταξιδευτής σαν τον Σαντράρ ή σαν τον Στίβενσον. Το ταξίδι δεν είναι γι' αυτόν στόχος αλλά η κινητήρια δύναμη μιας πορείας, καθώς στο έργο του η έννοια του απόμακρου αποκτά αξία μέσα από τη διαλεκτική αντιπαράθεση στην οποία ωθεί τους πολιτισμούς. Ήδη στον Πειρασμό της Δύσης, που γράφτηκε το 1926 - το ντεμπούτο του Μαλρώ, ο οποίος τότε ήταν μόλις 23 ετών - ενυπάρχει αυτή η μορφή αντιπαράθεσης. Δύο νέοι, ο Γάλλος ΑΔ, ο οποίος επιχειρεί να ανακαλύψει την Ασία, και ο Κινέζος Λινγκ, ο οποίος επισκέπτεται την Ευρώπη, ανταλλάσσουν τις σκέψεις τους - η Ανατολή συνδιαλέγεται με τη Δύση. Εκείνη την εποχή ο Μαλρώ μόλις έχει επιστρέψει από δύο ταξίδια στην Άπω Ανατολή, τα οποία πραγματοποίησε κάτω από την πίεση της ανάγκης να γράψει. Το πρώτο ταξίδι τον έφερε στην Καμπότζη, όπου με το πρόσχημα αρχαιολογικών ανασκαφών αφαίρεσε, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, μερικές ανάγλυφες παραστάσεις από έναν εγκαταλειμμένο στην καρδιά της ζούγκλας ναό, για να τις πουλήσει στο Παρίσι - πράξη που του στοίχισε τη δικαστική δίωξη (ναι, ο μεγάλος Μαλρώ μπορούσε να είναι και αρχαιοκάπηλος!). Το δεύτερο τον έφερε στη Σαϊγκόν, όπου συμμετείχε στους αγώνες του Κουομιντάνγκ, ενώ συγχρόνως διηύθυνε την εφημερίδα «L' Indochine enchaine» («Η αλυσοδεμένη Ινδοκίνα»), την οποία μετά το 23ο φύλλο οι γαλλικές αρχές έκλεισαν, ενοχλημένες από τη δράση αυτού του διανοούμενου που υποστήριζε τα δικαιώματα των ιθαγενών. Η διπλή εμπειρία της αποικιοκρατικής κοινωνίας και της δημοσιογραφίας θα επιτρέψει στον Μαλρώ, συγχρόνως με την ανακάλυψη της Ανατολής, να αποκτήσει συνείδηση της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτή άλλωστε θα του δώσει τη φήμη του στρατευμένου συγγραφέα που σηματοδοτεί την απαρχή του μύθου του.

Έτσι λοιπόν σε όλη του τη ζωή ο Μαλρώ δεν θα πάψει να συγκρίνει τους πολιτισμούς και να τους ωθεί να συνδιαλέγονται. Και ο γραμμένος με μαεστρία Πειρασμός της Δύσης θα εγκαινιάσει αυτό το εγχείρημα που θα επαναλαμβάνεται αδιάκοπα στο βάθος του έργου του. Οι θαυμαστές σκέψεις του για την τέχνη, οι οποίες θα άξιζε τον κόπο να μεταφραστούν στα ελληνικά, δεν είναι παρά ένας εκπληκτικός διάλογος μεταξύ των πολιτισμών. Πράγματι, όταν ο Μαλρώ τοποθετεί πλάι σε ένα αγαλματίδιο των Μάγια μια αφρικανική μάσκα και μια ελληνική προτομή δεν το κάνει για να τα ταξινομήσει, να τα χρονολογήσει ή να τα αποτιμήσει αισθητικά - το έκαναν άλλοι πριν απ' αυτόν - αλλά για να αναζητήσει το σκοτεινό μυστήριο της τέχνης. Ο Μαλρώ πάντοτε, ακόμη και όταν συμμετέχει ως υπουργός Πολιτισμού στις κυβερνήσεις του στρατηγού Ντε Γκωλ, θα συνδαυλίζει μια συνδιάλεξη με τα μουσεία και τα έργα τέχνης από όλον τον κόσμο. Αυτό το είδος εγχειρήματος θα αναπτύξει επίσης, σαράντα χρόνια αργότερα, στο τελευταίο του βιβλίο, τα Αντιαπομνημονεύματα, επιχειρώντας μια κρουαζιέρα-προσκύνημα στην Ανατολή. Από το Παρίσι κατευθύνεται στο Χονγκ Κονγκ, με ενδιάμεσους σταθμούς την Αίγυπτο, το Αντεν, την Ινδία, την Κεϋλάνη, τη Σινγκαπούρη. Ενας ακόμη πειρασμός της Δύσης, μία ακόμη αντιπαράθεση. Τώρα όμως δεν είναι πια νέος...

Εκείνο που ενδιαφέρει πρωτίστως τον Μαλρώ είναι αυτή η τάση για διάλογο, η κατανόηση του στοιχείου που μέσα σε έναν σύγχρονο κόσμο χωρίς Θεό μπορεί ακόμη να ανυψώσει τον άνθρωπο, αυτό που μπορεί ακόμη να αποτελέσει μια νίκη ενάντια στο πεπρωμένο: ό,τι θα ονομάσει αντιπεπρωμένο. Τον Μαλρώ σαγήνευε καθετί που επηρέαζε την ιστορία (η τέχνη βεβαίως) αλλά και οι άνθρωποι που έγραφαν ιστορία· είτε επρόκειτο για τον Ντε Γκωλ, τον Μάο ή τον Γκάντι, τους οποίους γνώρισε και θαύμασε τόσο πολύ, είτε για απλούς ανθρώπους, «για κούληδες που όταν παίρνουν στα χέρια τη μοίρα τους αποκτούν αυτόματα συνείδηση της ύπαρξής τους». Το έργο του Μαλρώ, πυκνό, μεταφυσικό, υπαρξιστικό πριν από την εμφάνιση του υπαρξισμού, βρίθει από τέτοιες μορφές που μοιάζουν ήρωες αρχαίας τραγωδίας. Μιλώντας γι' αυτό το λαμπρό πνεύμα, αυτόν τον πραγματικά σαγηνευτικό άντρα και μέγα αντικομφορμιστή, που δεν επέλεξε ποτέ το «βόλεμα» αλλά ανήκε πάντοτε στο στρατόπεδο των επαναστατημένων θα σταθούμε μόνο στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το πολιτισμικό φαινόμενο. Γιατί την ιστορική στιγμή μιας νέας σύγκρουσης μεταξύ των πολιτισμών και μιας πιθανής επιστροφής του Θεού επείγει να βρούμε ξανά την οδό του συνδιαλέγεσθαι και να διαβάσουμε - ή να ξαναδιαβάσουμε, αν προτιμάτε - το έργο ενός μεγάλου οραματιστή του πολιτισμικού διαλόγου. Ο Μαλρώ ακριβώς είναι αυτός που είπε πριν από περίπου 40 χρόνια ότι «ο 21ος αιώνας ή θα είναι πνευματικός ή δεν θα είναι καθόλου». Η 11η Σεπτεμβρίου θα μπορούσε ίσως να τον δικαιώσει για άλλη μια φορά.

Κατρίν Βελισσάρη (διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μετάφρασης), ΤΟ ΒΗΜΑ , 17-02-2002