Η φιδογέννητη βασιλοπούλα και άλλα παραμύθια

Η ηρωίδα του βιβλίου, γοητευτική όσο μια αλεπού κι άλλοτε
αδιάφορη όσο μια φθονερή βασίλισσα, άλλοτε παιδί κι άλλοτε
μάγισσα, με την τρυφερότητα του λουλουδιού ή με τη σκληρότητα
του δράκου, είναι αποφασισμένη να περάσει, μέσα από το σκοτεινό
δάσος και να βαδίσει προς την ωριμότητα. Τα μαγικά παραμύθια
συνοδεύουν τους μικρούς αναγνώστες σ' αυτό το δύσκολο ταξίδι
και κάνουν τους ενήλικους να θυμηθούν και να στοχαστούν. Γιατί
η ωριμότητα, αν δεν λάβει υπόψη της τις σχέσεις ανάμεσα στο
σκοτεινό παιδικό δάσος και τη μελαγχολική βλάστηση της
εφηβείας, είναι επισφαλής όπως και οι τέσσερις τοίχοι στον
άνεμο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Μαρία Μαμαλίγκα με το τρίτο της βιβλίο Η φιδογέννητη βασιλοπούλα και άλλα παραμύθια, στην επιμελημένη έκδοση της Εστίας, αρδεύει δημιουργικά, από την παράδοση των μαγικών παραμυθιών θέματα και μοτίβα, ανανεώνοντάς τα μέσα από τη δύναμη των εικόνων, τον λεκτικό πλούτο και την εφευρετική δράση του ήρωα ή της ηρωίδας της, φορτισμένη με συνυποδηλώσεις φανερές ή κρυφές. Η γνώση που προσφέρουν κρύβεται από ένα μαγικό πέπλο που περιβάλλει έναν φανταστικό κόσμο από αλεπούδες, πουλιά και δέντρα που μιλούν, από μάγισσες και μοίρες, από δράκους, από αθάνατα νερά και χρυσές βροχές.

Βασικά θέματα που διαπερνούν και τα τέσσερα παραμύθια του βιβλίου είναι το δάσος και το ταξίδι που επιχειρεί ο ήρωας ή η ηρωίδα για να το διαβεί. Το δάσος στα παραμύθια της Μαρίας Μαμαλίγκα είναι ο άλλος τόπος. Είναι μαγεμένο και κατοικημένο από παράξενα όντα, έτσι γίνεται χώρος της Αλλης Σκηνής. Είναι ο τόπος της επιθυμίας με δαιδαλώδεις ατραπούς, με μυστήρια, με υπάρξεις «υπαρκτές και ανύπαρκτες», όπως η κόκκινη αλεπού, είναι ο τόπος που υπάρχει χάριν της δυναμικής της μεταμόρφωσης. «Γι' αυτό, προτού πας εκεί, πρέπει να ξέρεις πόσο είσαι δυνατός, για να το αντέξεις». Το δάσος είναι η εσωτερική φύση του ανθρώπου, το ασυνείδητο, που αναδεικνύεται ως δυναμικός ρυθμιστής της ανθρώπινης ύπαρξης. Ολα αυτά τα στοιχεία του μαγικού κόσμου που κατοικούν στο δάσος μοιάζουν να είναι τα κρυμμένα κομμάτια του εαυτού μας, που τα παραμύθια της Μ. Μαμαλίγκα μας προσκαλούν να τα ανακαλύψουμε. «Τα μάγια θα τα λύσει/ όποιος πολύ θελήσει /το δάσος να γνωρίσει/ θα πρέπει όμως να μη φοβηθεί/ και μέσα του βαθιά να χωθεί/ κι ό,τι εκεί γνωρίσει/ πολύ να τ' αγαπήσει».

Το δύσκολο και περιπετειώδες ταξίδι που πραγματοποιεί ο ήρωας ή η ηρωίδα μέσα στο δάσος είναι η μετωνυμία της οδοιπορίας του υποκειμένου στον μακρύ και οδυνηρό δρόμο των σχέσεών του με τους άλλους και με τον εαυτό του. Σχέσεις της μάνας με την κόρη και της κόρης με τον πατέρα στη Φιδογέννητη βασιλοπούλα, σχέσεις του άντρα με τη γυναίκα μέσα στο Κοριτσάκι και ο νάνος, όπου ο νάνος μεταμορφώνεται σε πανέμορφο πρίγκιπα όταν τον αγαπήσει το κοριτσάκι και του χαρίσει ένα μωρό. Η σχέση αγάπης, με το μωρό ως δώρο, μεταμορφώνει τον νάνο σε πρίγκιπα και το κοριτσάκι σε γυναίκα.

Σχέσεις με το παρελθόν της παιδικής ηλικίας, το παρελθόν των λησμονημένων τόπων και ανθρώπων που αγαπήσαμε και αφήσαμε κάποια στιγμή στο διάβα του ταξιδιού της ζωής μας, αρθρώνονται στο παραμύθι «Το αθάνατο νερό και η χρυσή βροχή». Το ταξίδι που κάνει η κοπέλα μόνη της για να βρει «το αθάνατο νερό που ρίχνει φως στα περασμένα» χρειάζεται θάρρος, υπομονή, αναδίπλωση στο εσωτερικό της για να ξυπνήσει τις «μαγικές» δυνάμεις που θα τη βοηθήσουν να ανασύρει από τη λήθη και να ανασυστήσει παλιές εικόνες, ευχάριστες και οδυνηρές μνήμες. Το αθάνατο νερό μεταμορφώνει τον κόσμο μέσα από το βλέμμα της μνήμης και της επιθυμίας. Τέλος, η σχέση με την επιθυμία και με τον άλλο εαυτό, που τη συγκρατεί «η νοσταλγία και η μαγεία», παρίσταται για τον ήρωα, «Το βασιλιά που ταξίδευε πολύ», στο ομώνυμο παραμύθι, με τη μορφή της κόκκινης αλεπούς. Η απώλεια, το «σκότωμα» της σχέσης αυτής, επισύρει την απώλεια του υποκειμένου. Γι' αυτό και ο ήρωας, όταν πραγματοποιεί την επιθυμία των άλλων που αναιρεί τη δική του επιθυμία και σκοτώνει την αλεπού, τότε «χάνεται κι αυτός μαζί της».

Το ζήτημα ωστόσο δεν είναι να δώσουμε στα μαγικά και γοητευτικά παραμύθια της Μαρίας Μαμαλίγκα μια οριστική ερμηνεία, αλλά να ξεδιπλώσουμε τα μυστήριά τους, τους κρυμμένους θησαυρούς τους. Εξάλλου αυτό είναι και το θαυμαστό όπλο της μεταμόρφωσης που εμπεριέχουν. Είτε τα διαβάζουμε για προσωπική μας απόλαυση εμείς οι ενήλικοι είτε τα αφηγούμεθα στα παιδιά μας, τα παραμύθια αυτά, πλαισιωμένα εύστοχα από την εικονογράφηση του Κ. Παπανικολάου, η οποία λειτουργεί ως το εικαστικό αντίστοιχο του λόγου, μας καλούν να ανακαλύψουμε τις κρυμμένες πηγές που καθεύδουν εντός μας. Με άλλα λόγια, τη λύση του αινίγματος που εμπερικλείουν μπορούμε να την ψάξουμε και μέσα μας, όχι μόνο στο εσωτερικό της αφήγησης.



Διαμαντή Αναγνωστοπούλου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 10-10-1999