Η απαγωγή του εκδότη

Ο Πάολο Καστελίνι αισθανόταν πως η ώρα της εκδίκησης είχε επιτέλους φτάσει. Η γυναίκα που τον είχε καταστρέψει, η Κάρλα Περούτσι, βρισκόταν κοντά του. Κι ο δρόμος για να την πλησιάσει υπήρχε. Ήταν ο εκδότης του, ο Αντόνιο Τζουλιάνι, ένας χρεοκοπημένος πλέιμποϊ, πρώην πιλότος της Φόρμουλα 1. Η Κάρλα τον είχε ερωτευτεί, τον είχε παντρευτεί και τον είχε κάνει διευθυντή στην αστυνομική σειρά του εκδοτικού της οίκου. Ο Πάολο, που έβγαινε από μια περίοδο μελαγχολίας χάρη στο πάθος της συγγραφής, είχε έτοιμο το μυθιστόρημά του. Η μοίρα έπαιξε το παιχνίδι της και μια εύθραυστη φιλία, στηριγμένη στο αλκοόλ, δεν άργησε να γεννηθεί ανάμεσα στους δύο άντρες. Ήταν απλώς θέμα χρόνου πότε θα συλλάμβανε το σχέδιο της ζωής του. Και εκείνο του παρουσιάστηκε καθώς έγραφε το δεύτερο βιβλίο του. Θα έπαιρνε εκδίκηση μια και καλή από την Κάρλα, θα της έκλεβε τη διάσημη όσο και πανάκριβη συλλογή κίτρινων διαμαντιών του πατέρα της, και ο άντρας της, ο Αντόνιο, θα τον βοηθούσε άθελά του. Αρκεί να δεχόταν να τον απαγάγει στα ψέματα. Άλλωστε αυτό ήταν το θέμα και ο τίτλος του βιβλίου του: Η απαγωγή του εκδότη.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Κρίνοντας ένα βιβλίο δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το είδος του και τις προσδοκίες που εγείρονται από αυτό. Δεν μπορεί δηλαδή να αναζητά φιλοσοφική εμβάθυνση σε ένα ερωτικό ρομάντζο ή σώνει και καλά πλοκή και σασπένς σε ένα μυθιστόρημα χαρακτήρων. Κάθε είδος υποδεικνύει τα όριά του και -εξαιρουμένων των καινοτόμων προσπαθειών για άρση των στεγανών- ο αναγνώστης διαβάζει το εκάστοτε κείμενο με την αναμονή να εκπληρωθούν τουλάχιστον οι προσδοκίες που το είδος του έχει προδιαγράψει.

Στην αστυνομική λογοτεχνία υπάρχουν ορισμένες σταθερές -περισσότερο σταθερές από ό,τι σε άλλα είδη- που διαμορφώνουν την αναγνωστική απόλαυση και επομένως την ποιότητα του εκάστοτε μυθιστορήματος. Πιο συγκεκριμένα, η θεμελιωδέστερη προϋπόθεση της επιτυχίας ενός αστυνομικού μυθιστορήματος είναι η ευφυής πλοκή, βάσει της οποίας τα γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους με τέτοιον τρόπο, ώστε η αποκάλυψη του δράστη να εξάγεται από την αιτιώδη σχέση τους χωρίς κενά και χάσματα. Ακόμη περισσότερο η αφήγηση των γεγονότων πρέπει να περιλαμβάνει τα σημάδια εκείνα που θα συνδυαστούν και θα μετατραπούν από εν δυνάμει τεκμήρια σε εν ενεργεία αποδείξεις.



Οι μικρές αρετές και οι μεγαλύτερες απαιτήσεις



Ο Δ. Μαμαλούκας δεν αποτυγχάνει σ' αυτό το σημείο. Ο Ιταλός πρωταγωνιστής του βιβλίου εξηγεί πώς αποφάσισε να εκδικηθεί μια πρώην γκόμενά του απάγοντας τον άνδρα της, ο οποίος τυχαίνει πλέον να είναι και ο εκδότης του. Γράφει, λοιπόν, ένα μυθιστόρημα με υπόθεση αυτήν ακριβώς την απαγωγή και διαμορφώνει τη δράση του, όπως ακριβώς το βιβλίο του είχε προδιαγράψει. Η απαγωγή ξεκίνησε ως συμφωνία με τον εκδότη εν είδει διαφημιστικού τεχνάσματος, προκειμένου να εκτιναχθούν οι πωλήσεις του βιβλίου στα ύψη. Στην πορεία βέβαια τα πράγματα στραβώνουν, ο εκδότης δεν συνεργάζεται, μια σειρά δολοφονιών ακολουθούν.

Ο συγγραφέας πλέκει τα γεγονότα περίτεχνα και τα συνδέει μεταξύ τους με μια αλληλουχία, η οποία φαίνεται σε κάθε τους φάση, ακριβώς επειδή αφηγητής και δράστης ταυτίζονται. Επομένως, μυστικά απέναντι στον αναγνώστη δεν υπάρχουν, αφού ούτως ή άλλως ο θύτης είναι εξαρχής γνωστός και δεν κρύβεται κανένα νομοτελειακά θεμελιωμένο μυστήριο ως προς την αποκάλυψη του δράστη. Επειδή όμως ο αναγνώστης ταυτίζεται εν μέρει με τον ήρωα, αγωνιά κι αυτός πώς θα αποκαλυφθεί -αν αποκαλυφθεί- η ταυτότητά του ή πώς θα καταφέρει να ξεφύγει από τον κλοιό της αστυνομίας. Το τέλος βέβαια του βιβλίου επιφυλάσσει άλλο κλείσιμο στην ιστορία, πιο πρωτότυπο, που διαφοροποιείται από τα συνηθισμένα και εν πολλοίς αναμενόμενα φινάλε με τις αποκαλύψεις και τη νόμιμη τιμωρία του ενόχου.

Πέρα από την έξυπνα φιλοτεχνημένη πλοκή, το βιβλίο υπερβαίνει σε μερικά σημεία το μέσο όρο της κλασικής αστυνομικής λογοτεχνίας, αναπτύσσοντας μικρές αρετές που ανοίγουν τις δυνατότητες αυτού του είδους και δείχνουν πόσες προοπτικές υπάρχουν και σ' αυτόν τον τομέα.

Κατ' αρχάς, αφηγείται ο ίδιος ο δράστης, όχι όμως εν αγνοία μας για την πραγματική του ταυτότητα, όπως στο «Ποιος σκότωσε τον Ακροϊντ;» της Αγκάθα Κρίστι. Εδώ ο αφηγητής είναι γνωστό από την αρχή ότι είναι ο επίδοξος απαγωγέας και δολοφόνος, αφού δεν κρύβει τίποτα από το κοινό του. Το ενδιαφέρον, λοιπόν, έγκειται στο να δούμε αν στο τέλος θα ολοκληρώσει την εγκληματική του σύλληψη και θα ξεφύγει ή αν θα συλληφθεί από έναν δαιμόνιο αστυνομικό, ο οποίος θα συνδυάσει τις αδιόρατες ενδείξεις με μαεστρική δεξιοτεχνία.

Δεύτερον, είναι το τέχνασμα με τον εγκιβωτισμό του βιβλίου μέσα στο βιβλίο, από το οποίο μάλιστα εξάγεται η επανάληψη της ζωής μέσα στα κείμενα αλλά με την αντίστροφη σειρά· δεν μιμείται πλέον η λογοτεχνία την πραγματικότητα, όπως πίστευαν παλαιότερα, αλλά η πραγματικότητα αντιγράφει τη λογοτεχνία. Ο ίδιος ο Δ. Μαμαλούκας το εξηγεί ως αυτο-ομοιότητα, ως μορφή επανάληψης κάποιων μοτίβων τόσο στη φύση όσο και στις κατασκευές των ανθρώπων, που υποδήλωνε ότι, παρ' όλο το χάος του κόσμου, σε όλα τα πράγματα υπήρχε μια τάξη -και μια επανάληψη-, όσο πολύπλοκη κι αν ήταν (σελ. 287).

Το βιβλίο πληροί, όπως δείξαμε, και με το παραπάνω, τις προδιαγραφές του αστυνομικού είδους, ειδικά όσον αφορά την πλοκή και τη νομοτέλεια των επιμέρους γεγονότων. Γλωσσικές αστοχίες και άλλου είδους σφάλματα δομής δεν παρατηρούνται, πέρα από μικρές παραδοξότητες, οι οποίες ωστόσο δεν αλλοιώνουν το ρεαλιστικό χαρακτήρα του έργου. Σε αντίθεση με άλλα αστυνομικά, που η έξυπνη ιδέα της δράσης παραγκωνίζει την ποιότητα των διαλόγων και της αφήγησης, η «Απαγωγή του εκδότη» σέβεται την ανάγκη του αναγνώστη για ένα στρωτό και καλογραμμένο κείμενο.

Ωστόσο, ο απαιτητικός αποδέκτης του 21ου αι. δεν ικανοποιείται απλώς με την έξυπνη αλληλουχία των επεισοδίων. Γι' αυτό, εφόσον επιλέγεται ένας ομοδιηγητικός αφηγητής -και μάλιστα ο ίδιος ο δράστης-, αυτού του είδους η οπτική γωνία πρέπει να τηρείται σε όλο το έργο και να μην αλλοιώνεται από την αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο, που προσθέτει -σαν από αδυναμία του συγγραφέα να βάλει τον ήρωά του να διηγείται τα πάντα- όλα όσα δεν είναι δυνατόν να γίνουν με άλλο τρόπο γνωστά. Από την άλλη, το τέχνασμα με το βιβλίο που αναπαριστά τη μελλοντική εξέλιξη της απαγωγής δεν αξιοποιείται τόσο πολύ και εν γένει μένει μια μικρή λεπτομέρεια, που δεν προωθεί ριζικά την υπόθεση αλλά και δεν ανανεώνει την αστυνομική αφήγηση.



Προοπτικές του αστυνομικού μυθιστορήματος



Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται στην Ελλάδα μια έξαρση στην παραγωγή αστυνομικών μυθιστορημάτων, τόσο με «επαγγελματίες» του είδους (όπως ο Μάρκαρης, ο Μαρτινίδης, ο Αποστολίδης, η Κακούρη κ.ά.) αλλά και με άλλους που διεισδύουν με σποραδικές απόπειρες στο χώρο. Δυστυχώς, μεγάλη ποσότητα και ποιοτική ανανέωση δεν συμβαδίζουν πάντα και γι' αυτό το σύνολο της ελληνικής παραγωγής δεν προσφέρει -πέρα από έξυπνες ιδέες- μια αναθεώρηση της ματιάς με την οποία μπορεί κανείς να διαβάσει το είδος. Κι αν δεν έχουμε απαιτήσεις πέρα από την επικαιροποίηση μοτίβων και θεμάτων, τότε αρκεί να μείνουμε πιστοί στις κλασικές πένες των Αγγλοσαξόνων, χωρίς να αναζητούμε νέο αίμα.

Ο Δ. Μαμαλούκας δείχνει -έστω και αμυδρά- ότι η αστυνομική λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει νέους ζουμερούς καρπούς, αν συνδυάσει τα σύγχρονα θέματα με νέους αφηγηματικούς τρόπους ή με ένα ουσιαστικό φιλοσοφικό υπόβαθρο. Ο αναγνώστης είναι πλέον -λόγω και του κινηματογράφου- πολύ υποψιασμένος και δεν ξαφνιάζεται τόσο εύκολα όσο παλαιότερα. Το είδος πρέπει να περάσει από τη ρεαλιστική του στασιμότητα σε πιο προωθημένα μοντερνιστικά και μεταμοντερνιστικά επίπεδα, που θα κάνουν ξανά τον αναγνώστη μέτοχο του παιχνιδιού και συν-ερευνητή μέσα στο γλωσσικό παιχνίδι της αποκάλυψης της αλήθειας, η οποία συχνά κρύβεται πίσω από τις ήδη ειπωμένες λέξεις. Τα μικρά τολμήματα του Δ. Μαμαλούκα -μικρά γιατί πρέπει να διατηρηθεί η αληθοφάνεια της υπόθεσης- δείχνουν ότι και ο ίδιος, επειδή μπορεί να οδηγεί τα επιμέρους συστατικά του κειμένου του σε ένα ευλογοφανές τέλος, είναι σε θέση να παρουσιάσει στο μέλλον ένα πιο ολοκληρωμένο και πρωτότυπο έργο.



ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/10/2005