Καλός μουσουλμάνος, κακός μουσουλμάνος

Μέσα στον πατριωτικό ζήλο που κατέλαβε τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου υπήρξαν και κάποιες φωνές που υποστήριξαν ότι η Αμερική είχε προκαλέσει τη μοίρα της. Ότι δεν μπορούμε να διαχωρίζουμε τους μουσουλμάνους σε καλούς (με δυτικούς τρόπους και απόψεις, υποστηρικτές της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής) και κακούς (τρομοκράτες), ότι η τρομοκρατία δεν είναι θέμα πολιτισμού, αλλά πολιτικής.


Ο διακεκριμένος πολιτικός επιστήμονας και ανθρωπολόγος Μαχμούντ Μαμντάνι σ' αυτό το προκλητικό και σημαντικό βιβλίο του, χρησιμοποιεί την εμπειρία του και τη διορατικότητά του για να απαντήσει στο ερώτημα που πολλοί Αμερικανοί θέτουν μετά την 11η Σεπτεμβρίου: Πώς συνέβη αυτό;


Το βιβλίο Καλός Μουσουλμάνος, Κακός Μουσουλμάνος είναι μία απαραίτητη διόρθωση της ύβρης και της εκούσιας αμνησία των Πολεμιστών του Ψυχρού Πολέμου που έδρασαν σαν βοηθοί των ριζοσπαστικών Ισλαμιστών της Τζιχάντ. Οι καταστρεπτικές ακούσιες συνέπειες του αντισοβιετικού Ψυχρού Πολέμου στον Αραβικό-Ισλαμικό κόσμο και τη Δύση δεν είχαν γίνει εμφανείς σε όλη τους την έκταση μέχρι τώρα.
WASHINGTON POST


Το βιβλίο Καλός Μουσουλμάνος, Κακός Μουσουλμάνος με απλό και σαφή τρόπο καλεί τους Αμερικανούς για να σταματήσουν να ακούν τις αβάσιμες ιστορίες περί «σύγκρουση των πολιτισμών» και να αρχίσουν να μαθαίνουν λίγη πρακτική πολιτική ιστορία.
THE VILLAGE VOICE

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενας Ανατολικοαφρικανός τρίτης γενιάς, με ρίζες στην Ινδία, επιπροσθέτως μουσουλμάνος, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Καμπάλα της Ουγκάντα αλλά αισίως διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ φάνηκε ότι είναι ο μόνος «μαύρος» της Αμερικής που θα μπορούσε να ορθώσει το ανάστημά του μετά την κοσμοχαλασιά της 11ης Σεπτεμβρίου. Και το έκανε. Ο Μαχμούντ Μαμντάνι, ήδη από το 1999 καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και κάτοικος Νέας Υόρκης, αιφνιδίασε το 2004 με ένα ακόμη βιβλίο του διαλύοντας τα δύο ισχυρά ιδεολογήματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής: τη «σύγκρουση των πολιτισμών», όπως διατυπώθηκε από τον Σάμιουελ Χάντινγκτον, και την αντίληψη ότι υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» μουσουλμάνοι, όπως αναπτύχθηκε από τον Μπέρναρντ Λιούις. Η σχετική εικόνα έχει περάσει με τη βοήθεια των ΜΜΕ στην τελευταία άκρη του πλανήτη: «καλός» είναι ο δυτικού τύπου μουσουλμάνος και «κακός» αυτός που έχει μείνει με τα μούσια, ο «τρομοκράτης».



Ψυχροπολεμική θεώρηση



Ενστικτωδώς αναζητήσαμε τη φωτογραφία του Μαχμούντ Μαμντάνι στο βιβλίο - δεν υπήρχε. Τον βρήκαμε στο Internet. Ο Μαμντάνι δεν είναι καν μελαψός, δεν έχει γενειάδα, εκφράζεται σαν Δυτικός, πλην όμως αντιστρέφει την οπτική των πραγμάτων ως γνήσιος πολίτης δημοκρατικού πολιτεύματος. Για εκείνον η κυβέρνηση Μπους, αντί να περιμένει τους «καλούς» μουσουλμάνους να θριαμβεύσουν επί των «κακών» - όπως πρότεινε ο Μπέρναρντ Λιούις -, επέλεξε την επιστροφή σε μια πολεμοχαρή ψυχροπολεμική θεώρηση της ιστορίας που πολιτικά ταιριάζει περισσότερο στον Χάντινγκτον. Μάλιστα, μετά την 11η Σεπτεμβρίου, «αν καταστεί απαραίτητο - όπως είδαμε στην περίπτωση του Ιράκ - η Αμερική είναι προετοιμασμένη να εισβάλει και να επιφέρει μια καθεστωτική αλλαγή με σκοπό την απελευθέρωση των "καλών" μουσουλμάνων από τον πολιτικό ζυγό των "κακών"».

Το ερώτημα είναι: Γιατί δεν προκαλεί πλέον φρίκη η επέκταση της βίας; Οταν δεν συνάδει προς το σενάριο της προόδου, της προσδίδουμε απλώς μια θεολογική προσέγγιση. Μας διαφεύγει έτσι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη νεωτερικότητα και στην πολιτική βία. Αλλά ο καθηγητής θα αρχίσει μια αφήγηση-ποταμό με σκοπό να δοθεί απάντηση στο αρχικό ερώτημα: «Το έτος 1492 σηματοδοτεί την απαρχή της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης και τη γέννηση της πολιτικής νεωτερικότητας. Είναι επίσης η χρονιά που ο Χριστόφορος Κολόμβος άνοιξε πανιά για τον Νέο Κόσμο και ο στρατός των ισπανών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλας κατέκτησε τη Γρανάδα, το τελευταίο μουσουλμανικό προπύργιο στο έδαφος της χριστιανικής Δύσης. Συνεπώς το 1492 αποτελεί ορόσημο για δύο σχετικές μεταξύ τους διαδικασίες: την ένωση ενός έθνους και την κατάκτηση του κόσμου».

Ποιοι είναι οι σταθμοί αυτής της πολιτικής ιστορίας; «Η λέξη φονταμενταλισμός ουσιαστικά αποτελεί έναν όρο που εφευρέθηκε από τους προτεσταντικούς κύκλους στις Ηνωμένες Πολιτείες της δεκαετίας του 1920. (...) Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κιόλας ο Τζορτζ Γκάλοπ ο νεότερος διενήργησε δημοσκόπηση σχετικά με τις θρησκευτικές απόψεις των Αμερικανών και βρήκε ότι περισσότερο από το ένα τρίτο - δηλαδή, περισσότεροι από 50 εκατομμύρια ενήλικοι Αμερικανοί - περιέγραφαν τους εαυτούς τους ως "αναβαπτισμένους"... Ο Τζίμι Κάρτερ αποτέλεσε τον πρώτο "αναβαπτισμένο" πρόεδρο της Αμερικής. Ο Ρόναλντ Ρίγκαν ήταν ο δεύτερος και ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος είναι ο τρίτος». Ηδη ο Ρίγκαν είχε υιοθετήσει ανοιχτά τη ρητορική της ηθικολογίας κάνοντας λόγο για την ύπαρξη «καλού» και «κακού» στη μεταπολεμική αμερικανική πολιτική σκηνή. Ανάλογη προσπάθεια για αναβάπτιση - «αναγέννηση» αποκλήθηκε στην περίπτωσή τους - χρειάστηκε να κάνουν και οι μουσουλμάνοι σε όλον τον κόσμο, μόνο που αυτοί τελούσαν υπό το καθεστώς της αποικιοκρατίας και αναζήτησαν κυρίως κοσμική ανανέωση. Συνέπεια του Ψυχρού Πολέμου αργότερα ήταν στον αραβοϊσλαμικό κόσμο, ίσως ακούσια, η δημιουργία των ριζοσπαστών ισλαμιστών της Τζιχάντ.



Από μια μπουλντόζα



Φθάνουμε αισίως στην εποχή του σύγχρονου δυτικού ιμπεριαλισμού, όπου το επιχείρημα για την επέκταση της κυριαρχίας του είναι ακριβώς η διάδοση του διεθνούς δικαίου παγκοσμίως. Αλλά «η ανάδειξη των Ηνωμένων Πολιτειών ως της μοναδικής παγκόσμιας υπερδύναμης συμβαδίζει με την απαίτησή της να εξαιρείται από το διεθνές δίκαιο». Επιπλέον, «η υπέρμετρη βία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα μόνο όταν υπολείπεται η υποχρέωση λογοδοσίας και παρέχεται η εγγύηση της ατιμωρησίας. Αυτές τις εγγυήσεις μπορεί να τις παρέχει μόνο η αμερικανική ισχύς». Και φυσικά το άλλοθι είναι πάντα η λαϊκή υποστήριξη, η οποία εκφράζεται από έναν φιλικό Τύπο. Στην περίπτωση της πόλης Τζανίν, που κατεδαφίστηκε μέσα σε 75 ώρες, χωρίς διακοπή, από μια μπουλντόζα, οι «New York Times» αναγνώρισαν αυτή την απόφαση των Ισραηλινών «ως μέρος μιας γενικευμένης προσπάθειας να σταματήσουν οι παλαιστινιακές επιθέσεις αυτοκτονίας». Οπότε, «η ασφάλεια υπερφαλαγγίζει τα δικαιώματα - στο μεν Ισραήλ τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, στις δε Ηνωμένες Πολιτείες τα δικαιώματα κάθε ομάδας στιγματισμένης ως τρομοκρατικής». Ο Μαμντάνι προτείνει: στο σκηνικό της συλλογικής ατιμωρησίας μπορεί να αντιταχθεί πλέον μόνο το αίσθημα ατομικής ευθύνης.

Παρά το αυταρχικό διεθνές περιβάλλον, τα δημοκρατικά πολιτεύματα στο εσωτερικό τους παραμένουν ακόμη ελεύθερα. Και ο συγγραφέας δεν έχει πρόβλημα να διαπιστώσει στο βιβλίο του ότι ήταν μάλλον η χριστιανική εχθρική διάθεση που στόχευε αρχικά σε οτιδήποτε μη χριστιανικό. Απλά πέρασε λίγος καιρός ώσπου να εστιάσει την προσοχή της στο Ισλάμ. Και ο διαχωρισμός των Εβραίων από τους Αραβες δεν συνέβη παρά μόνο το 1492. Αρα το ιδεολόγημα του Χάντινγκτον περί εχθρικού Ισλάμ κάπου χωλαίνει και ο εξαγγελθείς «πόλεμος μέχρις εσχάτων» είναι προϊόν πολιτικής και όχι σύγκρουσης των πολιτισμών.



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 04/02/2007