Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον

Γιατί το νερό και ο άνθρακας είναι τόσο απαραίτητα για τη ζωή; Πώς χρησιμοποιεί η ζωή την ηλιακή ενέργεια για να κρατά σε τάξη το κύτταρο; Γιατί είναι αδιανόητη μια ζωή χωρίς δαρβινική εξέλιξη; Από πού προήλθε η ζωή και ποια τα ορόσημα στην ιστορία της; Πώς περιπλέκει τα πράγματα η πολιτισμική εξέλιξη, όταν εμφανίζεται η ανθρώπινη νοημοσύνη; Τελικά, πώς επηρεάζει η πολιτισμική εξέλιξη τη βιολογία, την υγεία και τον ψυχισμό του Homo sapiens;

Υπάρχει ζωή αλλού στο Σύμπαν; Αν ναι, παρέμεινε απλή ή εξελίχτηκε μέχρι την εμφάνιση νοημοσύνης και τεχνολογικού πολιτισμού; Και, εντέλει, η νοημοσύνη τι είναι; Αν όντως υπάρχουν άλλοι πολιτισμοί, γιατί δεν δίνουν σημεία ζωής; Μήπως οι συμπτώσεις στην περίπτωση της Γης ευνοούσαν σκανδαλωδώς την εμφάνιση ευφυΐας; Μήπως είμαστε μια σπάνια, ιδιάζουσα, ίσως και μοναδική περίπτωση;

Ποιο το μέλλον της ζωής και της ανθρωπότητας; Πού μπορεί να οδηγήσει η αλληλεπίδραση πλανητικής, γεωλογικής, βιολογικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής εξέλιξης; Άραγε ο υπερπληθυσμός, η εξάντληση των πόρων, η κλιματική αλλαγή και η μείωση της βιοποικιλότητας απειλούν τη ζωή, και ειδικά τον άνθρωπο; Ή μόνο τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δομές της ανθρωπότητας, όπως αυτές διαμορφώθηκαν τις τελευταίες χιλιετίες; Έχουμε όλοι ημερομηνία λήξεως;

Αυτό το βιβλίο δεν προϋποθέτει ειδικές επιστημονικές γνώσεις. Απευθύνεται στον φιλοπερίεργο αναγνώστη που θέλει να καταλάβει τον κόσμο που τον περιβάλλει και να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα σ’ αυτόν. Απευθύνεται επίσης στον ειδικό που θέλει να ανακαλύψει πάλι τις θεμελιώδεις έννοιες της βιολογικής επιστήμης. Η διερεύνηση του φαινομένου της ζωής δεν θα πάψει ποτέ να είναι συναρπαστική!

***
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1 Η ΖΩΗ ΣΗΜΕΡΑ

Εισαγωγή
Από ποια χημικά στοιχεία αποτελείται το «σύστημα» και πώς οργανώνονται τα στοιχεία αυτά με ζωοποιό αποτέλεσμα;
Γιατί είναι το νερό απαραίτητο για τη ζωή;
Γιατί τα βιολογικά πολυμερή βασίζονται στον άνθρακα;
Μερικά κρίσιμα βιολογικά πολυμερή
Η ζωή ως οριοθετημένο σύστημα: σύνορα ανοιχτά ή κλειστά;
Η ενεργειακή τροφοδότηση της ζωής
Τι είναι, γιατί είναι απαραίτητη και πώς εξασφαλίζεται η δαρβινική εξέλιξη: Μια εξαιρετικά σύντομη εισαγωγή
Έχει η εξέλιξη σχέδιο και σκοπό;

2 Η ΖΩΗ ΑΛΛΟΤΕ

Εισαγωγή
Η προέλευση της ζωής και ο απώτατος κοινός πρόγονος
Μια αναγκαστική παράκαμψη: τα ακραιόφιλα αρχαιοβακτήρια
Η προέλευση της ζωής: τα στάδια
Μήπως η ζωή ήλθε από αλλού; Η υπόθεση της πανσπερμίας, που όμως δεν λύνει το πρόβλημα της προέλευσης
Τα ορόσημα: μια πολύ σύντομη ιστορία της ζωής στον πλανήτη Γη
Οι υπέρθερμες απαρχές: πριν από 3,9-3,8 δισεκατομμύρια χρόνια
Η αναερόβια περίοδος: πριν από 3,8-3,5 δισεκατομμύρια χρόνια
Η φωτοσύνθεση των βακτηρίων και το πρώτο οξυγόνο: πριν από 3,5-3,0 δισεκατομμύρια χρόνια
Τα μικροβιακά κύτταρα αποκτούν εσωτερική δομή: πριν από 2,7 δισεκατομμύρια χρόνια
Οι πρώτοι παγκόσμιοι παγετώνες: πριν από 2,4-2,1 δισεκατομμύρια χρόνια
Μια επιτυχής οριζόντια μετακίνηση γονιδίων, που οδηγεί στην εμφάνιση κυττάρων με πολύπλοκη εσωτερική δομή: πριν από 2,1-1,2 δισεκατομμύρια χρόνια
Το οξυγόνο αυξάνεται και οι οργανισμοί γίνονται πολυκύτταροι: πριν από 1,2 δισεκατομμύρια χρόνια
Δριμύ ψύχος και εξελικτική στασιμότητα: πριν από 850-630 εκατομμύρια χρόνια
Το οικοσύστημα Ediacara: πριν από 580-540 εκατομμύρια χρόνια
Η έκρηξη της ζωής στο Κάμβριο και η προέλευση των ζώων: πριν από 530 εκατομμύρια χρόνια
Τα φυτά αποβιβάζονται στην ξηρά: πριν από 480 εκατομμύρια χρόνια
Η δειλή αποβίβαση των πρώτων αρθροπόδων στη χέρσο και η συμπλήρωση της τροφικής αλυσίδας: πριν από 410 εκατομμύρια χρόνια
Πτερύγια και πόδια, βράγχια και πνεύμονες, φολίδες και δέρμα: πριν από 390 εκατομμύρια χρόνια
Παγκόσμια δάση και πυρκαγιές, αυγά, ερπετά και ιπτάμενα έντομα: πριν από 363-290 εκατομμύρια χρόνια
Η μέγιστη μαζική εξαφάνιση: πριν από 251 εκατομμύρια χρόνια
Η κυριαρχία των δεινοσαύρων και τα πρώτα αφανή θηλαστικά: πριν από 225 εκατομμύρια χρόνια
Η εμφάνιση των πτηνών: πριν από 155 εκατομμύρια χρόνια
Τα πρώτα άνθη και οι πρώτοι επικονιαστές: πριν από 130 εκατομμύρια χρόνια
Τα πρώτα κοινωνικά έντομα: πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια
Η παρακμή των δεινοσαύρων: πριν από 68 εκατομμύρια χρόνια
Ο τρομερός αστεροειδής: πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια
Αρχίζει ο Αιώνας της κυριαρχίας πτηνών και θηλαστικών: πριν από 60-50 εκατομμύρια χρόνια
Ξηρασία, σαβάνες, λειμώνες και η εξάπλωση των μεγάλων φυτοφάγων θηλαστικών: πριν από 35-10 εκατομμύρια χρόνια
Πρωτεύοντα και ανθρωποειδή: πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια και μέχρι σήμερα
Η υιοθέτηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας από τον άνθρωπο: πριν από 12.000 χρόνια
Οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπου και εξημερωμένων ζώων και φυτών ως ένα ακόμη εξελικτικό συμβιωτικό επεισόδιο
Υπάρχουν ανθρώπινες φυλές;
Επίλογος

3 Η ΖΩΗ ΑΛΛΟΥ

Εισαγωγή
Η έννοια του φιλόξενου πλανήτη
Η αόρατη ζωή
Άρης: επιφανειακή παγωνιά, υπόγεια νερά και ένα… ελπιδοφόρο παρελθόν
Αφροδίτη: πώς ένα ανεξέλεγκτο φαινόμενο θερμοκηπίου οδηγεί σε θερμοκρασίες κόλασης
Ευρώπη: η χιονόμπαλα που κρύβει τον μεγαλύτερο υπόγειο ωκεανό στο ηλιακό μας σύστημα
Τιτάνας: υπόγειες θάλασσες αλκαλικού νερού και επιφανειακές θάλασσες μεθανίου, πάνω σε παγωμένους υδρογονάνθρακες
Σύνοψη για την πιθανότητα ύπαρξης μη νοήμονος και μικροσκοπικής ζωής στο ηλιακό σύστημα και στο σύμπαν
Τι είναι η νοημοσύνη;
Υπάρχει νοήμων ζωή στον Γαλαξία μας;
Το παράδοξο του Fermi
Η υπόθεση της Σπάνιας Γης
Ο απροσδόκητος ρόλος της Σελήνης
Ο Δίας ως φύλακας άγγελος από τους αστεροειδείς και τους κομήτες
Η σημασία των τεκτονικών πλακών και των κινήσεών τους
Ναι, στο νερό. Όχι, στις υπερβολές

4 Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Εισαγωγή στο άμεσο μέλλον
Μήπως βρισκόμαστε όντως μπροστά σε μια παγκόσμια κλιματική αλλαγή;
Μήπως διανύουμε την έκτη παγκόσμια μαζική εξαφάνιση;
Ο υπερπληθυσμός και η εξάντληση των πόρων
Εφαρμόζεται η έννοια της φυσικής επιλογής στον σύγχρονο άνθρωπο;
Βιολογική και πολιτισμική εξέλιξη: βίοι παράλληλοι ή αποκλίνοντες;
Η δυσαρμονία μεταξύ βιολογικής και πολιτισμικής εξέλιξης και η αναδυόμενη νέα επιδημιολογική μετάπτωση
Το παλαιολιθικό υπόβαθρο
Η Νεολιθική Επανάσταση και η πρώτη επιδημιολογική μετάπτωση
Η Βιομηχανική Επανάσταση και η δεύτερη επιδημιολογική μετάπτωση
Μήπως εισερχόμαστε στην τρίτη επιδημιολογική μετάπτωση; Ο φόβος των μικροβίων και οι διαταραχές του ανοσοποιητικού
Καθιστική ζωή και καρδιαγγειακά νοσήματα
Το μεταβολικό σύνδρομο, η αδηφαγία και τα αποταμιευτικά γονίδια
Η τρίτη ηλικία και η εκφυλιστική κατάρρευση του οργανισμού
Το αίνιγμα του καρκίνου: ιστορική (εξελικτική) αναγκαιότητα ή περιβαλλοντική διαταραχή;
Η σύγχυση του ψυχισμού
Οι μολυσματικές ασθένειες ξανάρχονται
Ευγονική: μια απατηλή υπόσχεση
Ανθρώπινη συμπεριφορά, γονίδια, περιβάλλον και κοινωνικός δαρβινισμός: μια επικίνδυνη πλάνη
Είναι το ανθρώπινο είδος εξημερώσιμο, εντέλει;
Συνοψίζοντας για το άμεσο μέλλον
Το μεσοπρόθεσμο μέλλον
Το μακροπρόθεσμο μέλλον
Πιθανά αίτια μελλοντικών μαζικών καταστροφών
Η προδιαγεγραμμένη μοίρα του Ήλιου και ένα σενάριο για το αναπόφευκτο τέλος της Γης και της ζωής

Ευχαριστίες
Βιβλιογραφία