Ρεσιτάλ

Ο Γιώργος Μανιώτης έφερε ξαφνικά στο θέατρό μας την ουσία της ζωής των ατόμων που ζουν συγκεντρωμένα, συμπεπλεγμένα και πατικωμένα στη σημερινή μεγάλη ελληνική πόλη, η οποία πέρα από όλα τα αφύσικα δεινά της επιτρέπει τουλάχιστο στους πολυσύνθετους ανθρώπους της να είναι πιο αληθινοί και πιο πεισματικοί στις βασικές παρορμήσεις τους.
Το θέατρο του Μανιώτη μου δημιουργεί πάντως την εντύπωση, ότι θα μπορούσε, με το περιεχόμενο και τη μορφή του, να βρει απήχηση σε οποιοδήποτε σχεδόν πυκνοκατοικημένο μέρος του σημερινού κόσμου μας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ρεσιτάλ θεατρικότητας προσφέρουν τα νέα έργα του Γιώργου Μανιώτη. Μονόπρακτα, άρα χωρίς διάλειμμα, κατακλύζουν τον θεατή με δράση, ενώ του αρνούνται την ευκαιρία να πάρει μια ανάσα. Με ανελέητο, ανατρεπτικό ύφος, ο συγγραφέας χτίζει πάνω στις τεχνικές του παραδοσιακού θεάτρου το καινούργιο σκηνικό του, πλάθει τους πρωτότυπους χαρακτήρες του, με τους οποίους δεν μας επιτρέπει να ταυτιστούμε. Τους αφήνει μόνους, χωρίς ωστόσο να είναι εχθρικός απέναντί τους. Η πιο σημαντική θεματική του φαίνεται να είναι η έλλειψη επικοινωνίας. Τα περισσότερα έργα είναι μονόλογοι: ο ήρωας μιλά με αόρατους συνομιλητές ή στο τηλέφωνο. Με το όπλο στο χέρι, ο Φύλακας (Ο αιχμάλωτος) αποφασίζει για όλες τις συνθήκες του διαλόγου. Το ίδιο και ο Στρατιωτικός (Εξοδος), χρησιμοποιώντας τη δύναμη της εξουσίας. Ο Καθηγητής παντογνώστης (Μαθήματα υποκριτικής) προβλέπει όλες τις απαντήσεις. Ο μόνος πιθανός διάλογος γίνεται με ψυχίατρο (Το νήμα), αλλά και εκεί οι ήρωες μιλούν με υπόκρουση την καταιγίδα. Οι αόρατοι συνομιλητές παραπέμπουν στον Ιονέσκο: στο Μια απλή καρδιά, η Γυναίκα δεν απευθύνεται απλώς σε αόρατα πρόσωπα, αλλά και μεταμορφώνεται σε ταξιθέτρια, όπως η Γριά στις Καρέκλες.

Στα θεατρικά έργα του Μανιώτη κινητήρια δύναμη της καταδυνάστευσης του ατόμου είναι η ελληνική οικογένεια. Ακόμη και η αγάπη γίνεται μια σκληρή μορφή καταπίεσης. Στο Νήμα, η ντοστογεφσκική ηρωίδα συνειδητοποιεί ότι αν δεν υπάρχει Θεός όλα επιτρέπονται. Οι θυσίες της ήταν επομένως μάταιες. Ο Θεός είναι η μετωνυμία για όλα της τα όνειρα, όλες της τις επιθυμίες. Ο άνδρας στη ζωή της παίρνει τρεις μορφές. Είναι ο Θεός-τιμωρός, ο σύζυγος ­ στρατιωτικός επιπλέον, ο οποίος ως Ζαρατούστρα την πληροφορεί ότι δεν υπάρχει Θεός ­ και ο συνομιλητής της, ο οποίος στις σκηνικές οδηγίες ονομάζεται Αντρας. Αν δεν ήταν τόσο απόλυτα θεατρικά τα μονόπρακτα του Γιώργου Μανιώτη θα έμοιαζαν με θεολογική πραγματεία. Κι αυτό γιατί κάθε άτομο περνά μέσα από μια στιγμή που μπορεί να τον οδηγήσει στη σωτηρία. Εκείνη τη στιγμή πρέπει να γίνει το άλμα.

Ο συγγραφέας έχει την απαράμιλλη ικανότητα να προικίζει όλες τις λεπτομέρειες της ζωής και της καθημερινότητας με θεατρική χροιά. Στον Τηλεφωνητή επιτρέπει στον ηθοποιό να χρησιμοποιήσει πολλαπλές πτυχές της τέχνης του. Ενας ηθοποιός γεννιέται μέσα στο έργο, όχι γιατί παίζει πολλούς ρόλους, αλλά γιατί κάθε κίνηση αποτελείται από σύνθεση ρόλων. Στα Μαθήματα υποκριτικής δεν ακούμε απλώς τη φωνή του Καθηγητή: νομίζουμε ότι ακούγονται οι φωνές των μαθητών.

Αλλά και το γραπτό κείμενο χαρακτηρίζεται από θεατρικότητα. Οι σκηνικές οδηγίες ξεφεύγουν από τον ρόλο τους και μεταμορφώνονται σε θεατρικά πρόσωπα. Ενα νέο κείμενο, που θα ονομάσω σκηνοθετικό διάλογο ­ ο δευτερεύων διάλογος κατά τον Roman Ingarden ­, γεννιέται και αφήνει τα ίχνη του πάνω στο θεατρικό κείμενο. Ταυτόχρονα, οι ενδοδιαλογικές σκηνικές οδηγίες παίζουν σημαντικό ρόλο, όπως στο αρχαίο δράμα, με αποτέλεσμα να ενεργοποιείται ο ηθοποιός, ο οποίος εξεικονίζει τη δράση του έργου αλλά και τη σκέψη του συγγραφέα. Οπως στο θέατρο του Ιονέσκο, ο συγγραφικός λόγος γίνεται μέρος του μύθου. Αυτό άλλωστε είναι το μόνο κοινό (και δεν είναι λίγο) που έχει ο Μανιώτης με το θέατρο του παραλόγου.

Πέρα όμως από την πλούσια θεατρική τεχνική του, το θέατρο του Μανιώτη μάς κάνει να βλέπουμε με διαύγεια την καθημερινότητα. Και όταν τελειώσει η παράσταση και επιστρέψουμε στα καθιερωμένα, επανατοποθετούμε όλα τα θραύσματα στη θέση τους. Το κέρδος που αποκομίζουμε είναι ότι αμφισβητήσαμε, έστω και για μια ώρα, το βόλεμά μας.

Ενα είναι βέβαιο: ο Γιώργος Μανιώτης είναι σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να γράφει διάλογο και όταν ακόμη το έργο είναι μονοπρόσωπο, να δημιουργεί θεατρικά πρόσωπα και όταν ακόμη η σκηνή είναι άδεια. Ο άδειος χώρος δεν είναι απλώς η άδεια ψυχή των ηρώων του. Είναι επίσης μια αστείρευτη πηγή μορφών και εικόνων που αναβλύζει διαρκώς από τα βάθη της γέλιο και πόνο.

Τον τόμο προλογίζουν οι Δ. Τσατσούλης και Στ. Κραουνάκης. Τα κείμενα ακολουθεί παράρτημα με ενδιαφέρουσες μελέτες και κριτικές των Κ. Γεωργουσόπουλου, Τ. Λιγνάδη, Γ. Βαρβέρη, μεταξύ άλλων.



Ζωή Σαμαρά

ΤΟ ΒΗΜΑ, 03-10-1999