Ένα βήμα πίσω

Στα μέσα του καλοκαιριού, τρεις νεαρές κοπέλες ντυμένες με ρούχα εποχής βρίσκονται δολοφονημένες σ'' ένα απομονωμένο λιβάδι στη σουηδική επαρχία Σκόνε. Όταν δολοφονείται και ένας από τους πιο στενούς και έμπιστους συνεργάτες του επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ πάνω στον οποίο στηριζόταν για να λύσει το έγκλημα, ο Βαλάντερ υποψιάζεται ότι οι δύο φόνοι συνδέονται με κάποιο τρόπο. Αλλά δεν ξέρει από πού να αρχίσει να ξετυλίγει το κουβάρι, αφού το μόνο στοιχείο που έχει στα χέρια του είναι η φωτογραφία μιας γυναίκαςτην οποία κανείς δε φαίνεται να γνωρίζει στη Σουηδία. Παλεύοντας να ξεπεράσει το θάνατο του πατέρα του και να αντιμετωπίσει τα δικά του προβλήματα υγείας, ο Βαλάντερ ακολουθεί απεγνωσμένα τα ίχνη του δολοφόνου σε μια προσπάθεια να τον πιάσει προτού ξαναχτυπήσει. Ό,τι κι αν κάνει, όμως, φαίνεται ότι είναι πάντα ένα βήμα πίσω... Ο Χένινγκ Μανκέλ επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι κατέχει την κορυφή στο είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο συγγραφέας, ο οποίος γεννήθηκε το 1948 σε ένα χωριό της Σουηδίας, ανήκει στους χαρισματικούς ανατόμους της μεταπολεμικής παθογένειας της πατρίδας του. Εχουμε ήδη γνωρίσει στη γλώσσα μας, από τις ίδιες εκδόσεις, τα μυθιστορήματά του «Τα σκυλιά της Ρίγα», «Εκτελεστές δίχως πρόσωπο», «Εντολές θανάτου» και «Η πέμπτη γυναίκα». Είναι ο πνευματικός πατέρας του «φιλοσοφούντος» επιθεωρητή Κουρτ Βαλάντερ, πολύπειρου και πολύπαθου εμπειριστή της γκρίζας, αλλά και της σκοτεινής ζώνης της ζωής. Η έγκυρη τεκμηρίωση, η πλήρης αξιοποίηση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, η προβολή των σημαδιακών κοινωνικών - οικονομικών παραμέτρων, η ειδικότερη διηγητική συνέπεια, οι πρόσφορες αναπτύξεις των χαρακτήρων των δευτερευόντων, αλλά εν πολλοίς κρίσιμων ηρώων, σε συνάρτηση με τα όσα αρθρώνων οι πολυπράγμονες ή μη πρωταγωνιστές, η επαρκέστατα μελετημένη ανάπτυξη της δράσης, οι κατ' εξακολούθησιν εσωτερικές και εξωτερικές θεματικές ανατροπές και η πλήρης αφομοίωση των κλασικών έργων της ανιχνευτικής ή αστυνομικής, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται, φιλολογίας συναποτελούν τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της μυθοπλαστικής ευχέρειας του Χένινγκ Μάνκελ.

Μαζί με τον κατά έναν σχεδόν χρόνο νεότερο «γείτονά» του Γκουνάρ Στόλεσεν, από το συχνά - πυκνά καταθλιπτικό Μπέργκεν της Νορβηγίας (βλ. ενδεικτικά το υποδειγματικά συγκερασμένο έργο του «Δικός σου ώς τον θάνατο», από τις εκδόσεις «Πόλις»), αποτελεί το λίαν ευδιάκριτο, παραγωγικό και καταξιωμένο στη συνείδηση των αναγνωστών δίδυμο των Υπερβορείων, το οποίο συνεχίζει στον παγωμένο Βορρά να καλλιεργεί τη θερμή γραφή περί του φόνου, αλλά και περί των όσων ορίζουν, ενίοτε μαθηματικά, η Ατη, η Υβρις και η Νέμεσις. Το συγγραφικά πολυπόθητο ενιαίο όλον, το οποίο, ως γνωστόν, συγκέντρωνε την προσοχή επαρκών δημιουργών της αξίας ενός Χένρι Τζέιμς, ή, τηρουμένων των αναλογιών, ενός Georges Simenon (1903-1989), ο οποίος κατέθεσε το εξαιρετικά κομψό από την άποψη αυτή αφήγημα «Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν» (εκδόσεις «Αγρα»), προκύπτει εδώ δυναμικά: η ενδοχώρα των Σκανδιναβών περιδιαβάζεται με οίστρο, αλλά και με λεκτική φρόνηση.

Ο Κουρτ Βαλάντερ, διαζευγμένος πατέρας ενός κοριτσιού, πιστεύω ότι, ως χαρακτήρας, συνιστά τόσο το μυθιστορηματικό αντίστοιχο του ιδιωτικού αστυνομικού Βαργκ Βέουμ, του ολοκληρωμένου δηλαδή δημιουργήματος της φαντασίας του προαναφερομένου Γκουνάρ Στόλεσεν, όσο και μυθοπλαστική προέκταση ενός άλλου «ομοιοπαθούς» και συμπαθέστατου αστυνομικού οργάνου, του εσωστρεφούς, τυχερού-άτυχου, αναλόγως στοχαστικού, επίσης διαζευγμένου Χοκ Μόσλι, τον οποίο ανέδειξε η πένα ενός άλλου μεγάλου δασκάλου της εν λόγω φιλολογίας, του Αμερικανού Τσαρλς Ουίλφορντ (1919-1988, βλ. τα δύο μυθιστορήματά του στα ελληνικά «Οι νεκροί μπορούν ακόμη να ελπίζουν» και «Miami Blues», από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο»). Η εκ βαθέων, φέρ' ειπείν, εξομολόγηση του Βαργκ Βέουμ, «στην πραγματικότητα, είμαστε γκρίζα ανθρωπάκια που κάθονται σε ετοιμόρροπα γραφειάκια με μια στοίβα απλήρωτους λογαριασμούς, που ούτε μας νοιάζει πια αν τους πληρώσουμε, κι ένα ημερολόγιο που δεν μας κάνει καρδιά να σκίσουμε τα φύλλα του Φεβρουαρίου και να προχωρήσουμε στον Μάρτιο. Μοιάζουμε περισσότερο με τα παιδιά για τα θελήματα» (βλ. «Δικός σου ώς τον θάνατο», σελ. 359), θα μπορούσε, ισχυρίζομαι, να γίνει πλήρως κατανοητή από τον Κουρτ Βαλάντερ.

Ο τελευταίος καλείται στην προκειμένη περίπτωση να επιλύσει μια σειρά ακατανόητων εγκλημάτων: φέρουν τη σφραγίδα ενός παρανοϊκού θύτη κατ' εξακολούθησιν. Αν όντως ισχύει ότι «όλοι οι άνθρωποι σκοτώνουν αυτό που αγαπούν», όπως διακήρυξε, ως γνωστόν, ο παροιμιώδης Οσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος, σύμφωνα με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, έχει πάντα δίκιο, τότε θα πρέπει να αναζητηθεί ποιος αγαπά τόσο πολύ όλα αυτά τα πτώματα, τα οποία γεμίζουν τις διαρκώς ασθματικές σελίδες τού «Ενα βήμα πίσω». Η μείζων εγγενής δυσκολία να προσδιοριστεί επακριβώς και άλλο τόσο εγκαίρως η υποκειμενική υπόσταση των εν λόγω εγκλημάτων, φρονώ ότι εντοπίζεται στο εξής: «Και οι ψυχοπαθείς δεν ακολουθούν προβλέψιμα σχέδια. (...) Δεν μπορούν να καταταχθούν σε κατηγορίες. Σχεδιάζουν τις πράξεις τους προσεκτικά, συχνά εμφανίζονται από το πουθενά και χωρίς ποινικό μητρώο», σε συνδυασμό με τη γενικότερη διαπίστωση «μέχρι πριν από λίγα χρόνια θα συμφωνούσα μαζί σου· πάντα υπάρχει εξήγηση για τη βία. Αλλά αυτό δεν ισχύει πια. Η Σουηδία έχει υποστεί θεμελιώδεις αλλαγές. Μια ολόκληρη γενιά έχει χάσει τον δρόμο της. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πια τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Κι όσο για μένα, ειλικρινά δεν ξέρω αν ωφελεί να είσαι αστυνομικός πια» (βλ. σελ. 394 και 362, αντιστοίχως).

Η διάπραξη ανθρωποκτονιών, η μία μάλιστα μετά την άλλη, μαρτυρεί δηλαδή πρωτίστως την αδυναμία της κοινωνίας να περιφρουρήσει τον εαυτό της από έναν κυριολεκτικά ελαττωματικό Homo Sapiens. Ο Κουρτ Βαλάντερ συνιστά το διαλεκτικό αντίβαρο σε μια καθολική πτώση αξιών. Και φαίνεται ότι τελικά δεν ματαιοπονεί: η σύλληψη του απονενοημένου δράστη πιστοποιεί τη διατήρηση της απαραίτητης δικαιικής τάξης. Η ηθική καταχνιά, έστω για λίγο, υποχωρεί.

Η μετάφραση διακρίνεται, μεταξύ άλλων, για την ετοιμότητά της να υποτάσσει με τακτ το πρωτότυπο: οι λάτρεις του είδους θα συμφωνήσουν μαζί μου.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/06/2008