Σπασμένα αγάλματα και πικροβότανα

ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρά τον σεφερικής γενεαλογίας και απόχρωσης τίτλο (το πρώτο σκέλος του, επακριβέστερα) ο Μανουσάκης μάς οδηγεί μέσα από τελείως προσωπικούς δρόμους από την αρχαία αίγλη στη σύγχρονη θλίψη, από μονοπάτια όπου περισυνέλεξε τα δικά του πικροβότανα για να ξορκίσει το κακό του καιρού του, από μεσούσης δικτατορίας μέχρι τη σημερινή παγκόσμια μονοκρατορία. Στο παρόν δίπτυχο, όπως μας πληροφορεί στην επισημείωσή του, συστεγάζει ποιήματα που γράφτηκαν στο διάστημα των τελευταίων 34 χρόνων, αλλά λόγω θεματικής διαφορετικότητας δεν συμπεριλήφθησαν στις 7 συλλογές του που εκδόθηκαν κατ' αυτό το διάστημα, αν και τα περισσότερα είχαν δημοσιευθεί διάσπαρτα σε περιοδικά.

Η ενότητα Σπασμένα αγάλματα περιλαμβάνει αποκλειστικά αρχαιόθεμα ποιήματα, ακολουθώντας μια προσωπική εκδοχή της γνωστής μυθικής μεθόδου. Ως γνωστόν ο Μανουσάκης είναι εγκρατής φιλόλογος και δίδαξε ευδόκιμα επί 35ετία στη δημόσια εκπαίδευση. Η συλλογή ανοίγει με το ποίημα Αρχαίες ποιήτριες, αποτίοντας φόρο τιμής στις απαρχές, στις αηδονίδες του λυρισμού, Κόριννα, Πράξιλα, Τελέσιλα, Νοσσίδα, Ψάπφα κ.ά. και ακολουθούν ποίηματα με ηρωίδες (θυμόμαστε εδώ αμυδρά τον Οβίδιο), την Πηνελόπη που «η ακλόνητη άρνηση ψηλά την ανέβαζε στα μάτια του λαού», τη Ναυσικά που έκθαμβη από τη λάμψη του πολύπειρου άντρα επιχειρεί να τον συναντήσει κρυφά, την Ελένη (ακολουθεί έναν τρίτο δρόμο στην απομάγευσή της, πλησιέστερον σε εκείνον του Ρίτσου), ενώ στον Αντίλογο της Ευριδίκης κορυφώνεται η πεσσιμιστική διάθεση, αντίθετα στην Ισμήνη υπερασπίζεται το μινιμαλισμό της «είναι καλή μάνα η ζωή, φτάνει/ να μην της αυθαδιάζεις. Να δείχνεις/γι' αυτήν σέβας και ταπεινοσύνη». Από τον κύκλο των Ατρειδών εμπνέεται τα Κυκλώπεια τείχη, τα ανίκητα από εχθρούς, αλλά αδύνατα να προστατέψουν τους ενοίκους από τους εαυτούς τους αφού «χώσαν τα σπαθιά τους ο ένας στη σάρκα του άλλου», τον Ορέστη, τους Μυκηναίους, από το Θηβαϊκό κύκλο το δικό του Οιδίποδα, ενώ ένα από τα συμβολικότερα και σκοτεινότερα ποιήματα είναι Ο Μινώταυρος. Μια άλλη ομάδα είναι εκφράσεις από το διάλογό του με αγάλματα (Αέτωμα, μουσείο Ολυμπίας, Κόρη, Ενας τυφλός στο μουσείο Μονάχου κ.ά.). Διάλογο ανοίγει και με ιστορικά πρόσωπα, υπερασπιζόμενος το συνετό Νικία, που ηττήθηκε δύο φορές από τον δημεγέρτη αντίπαλό του, τον Αλκιβιάδη, αφού «Φαίνεται πως και η Ιστορία/ σα θήλυ γοητεύεται συχνά/ από τους τυχοδιώχτες τους ηδύγλωσσους». Η προβολή στο σήμερα, ευανάγνωστη και διαχρονική.

Η β' ενότητα Πικροβότανα περιέχει επικαιρικά ποιήματα, εξ αφορμής ιστορικών συγκυριών, που όμως έχουν τη δική τους υποδόρεια διαχρονικότητα. Ο ποιητής τότε τα είχε κρίνει ξένο σώμα στο corpus των αντίστοιχων συλλογών του που εξέδιδε, εδώ όμως αποκτούν μια εξαιρετική οργανικότητα υπομνηματίζοντας άλλοτε υπαινικτικά κι άλλοτε ευθέως τα διατρέξαντα χρόνια με σημαδιακά συμβάντα. Ο χαμηλόφωνος υπαρξιακός ποιητής της Ουσιαστικής ποίησης υποσκελίζεται εδώ από τον πολίτη/ποιητή που με όπλο του τον απροκάλυπτο σαρκασμό, την εγκαυστική ή λεπτή ειρωνεία κατά περίπτωση, τη σάτιρα δείχνει το μεταμφιεσμένο κακό. Και μόνο κάποιοι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: Πιλότος του ΝΑΤΟ πάνω από το Βελιγράδι, Προς Ιρακινούς, Παγκοσμιοποίηση. Από την τελευταία αντιγράφω τον επίλογο «...Ιδού ο στόχος της Δημοκρατίας/ στο νέο αιώνα: Ο πολίτης/ να 'ναι ικανοποιημένος μ' όσα έχει./ Χωρίς αντίρρηση./ Του δίνομε fast food και coca cola/ άφθονα serialς για να αντλεί διδάγματα ζωής/ κι ένα computer για να παίζει./ Τι άλλο θέλει;» Από τα καλύτερα ποιήματα ο Κος Διευθυντής, γραμμένο το 1973, όπου σαρκάζει τον αρριβισμό των αναρριχητικών που αργότερα θα μεταλλαχθούν κατά τις περιστάσεις σε Ηρακλειδείς της δημοκρατικής συνείδησης, ενώ επί 7ετία «το μυαλό τους άλεθε/ μ' ευσυνειδησία μηρυκαστικού/ τις εντολές της προϊστάμενης αρχής». Στην Αποθέωση του ποδοσφαιριστή, γραμμένη το 1971 (εποχή που το ποδόσφαιρο αξιοποιείται στο έπακρο ιδεολογικά από τους κρατούντες), μιλώντας για τους οπαδούς της χαμένης ομάδας που σφεντόνιζαν κέρματα και μπουκάλια στο διαιτητή, καταλήγει: «Τότε ήταν που απ' ένα συννεφάκι/ ο πατέρας του ωραίου, του μεγάλου και τ' αληθινού/ άπλωσε το δεξί του χέρι/ μ' ανοιχτά τα δάχτυλα». Καταχέριασμα, μούντζα και υπαινιγμοί δεν λείπουν και κατά της συντεχνίας του σιναφιού, των κριτικών, χωρίς φυσικά να λείπει και σε αυτή τη συλλογή η υπαρξιακή αγωνία (Η χαρά των γερόντων).

Στην παρούσα συλλογή βρίσκουμε τις γνωστές αρετές του ποιητή -είναι άλλωστε όλα ποιήματα παράλληλης σοδειάς, όπως προαναφέραμε, και συμπληρώνει εν είδει υστερόγραφου όλο το έργο του ποιητή. Οι πέτρες που περίσσεψαν λοιπόν φτιάχνουν μιαν άλλη είσοδο και αψίδα στο κυρίως έργο του ποιητή και αναδεικνύουν πτυχές του λιγότερο φωτισμένες, αλλά εξίσου ενδιαφέρουσες.



ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/09/2006