Νάδα

Το Νάδα, διεθνώς αναγνωρισμένο ως το καλύτερο νουάρ μυθιστόρημα που υπέγραψε ο Μανσέτ, γνωστό και από την περίφημη ταινία του Κλωντ Σαμπρόλ, εκτυλίσσεται την εποχή που οι κύκλοι των αριστεριστών στη Γαλλία αναρωτιούνται για την ανάγκη τρομοκρατικών ενεργειών, αντίστοιχων με εκείνες που συμβαίνουν σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο σεναριογράφος, ερασιτέχνης σαξοφωνίστας της τζαζ, μεταφραστής, διευθυντής σειράς σχεδίων-κόμικς, πολιτικός ακτιβιστής και κριτικός της λογοτεχνίας Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ (1942-1995) συνενώνει στο πλούσιο έργο του, σε μιαν εμφανώς λαϊκότερη εκδοχή, τις ιδεοληψίες του Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ, την κοσμοθεωρία των καταστασιακών, τα διδάγματα για την ακριβολογία των διηγητικών εκτροπών του Ουίλιαμ Φόκνερ, τη φλομπερική μανία για την ορθή διαχείριση της κρίσιμης λεπτομέρειας, την αμεσότητα των λαϊκών διαλόγων μιας επαναστατικής Γαλλίας, τα ιδεολογήματα της πάλης των τάξεων στο πλαίσιο της γειτονιάς των περιθωριακών και των απονενοημένων, αλλά και τη λατρεία για τη βία ορισμένων εμβληματικών ηρώων της αμερικανικής ανιχνευτικής φιλολογίας, τους οποίους διαμόρφωσαν κυρίως ο Ντάσιελ Χάμετ, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ και ο Τσαρλς Ουίλφορντ. Η κατηγορηματική του δήλωση «Το αστυνομικό για μένα ήταν -και εξακολουθεί να είναι- το μυθιστορηματικό είδος της βίαιης κοινωνικής παρέμβασης. Αυτό έκανα, λοιπόν, εξαιτίας και του περάσματός μου από τον αριστερισμό...», διευκρινίζει άμεσα τα αίτια και τα αιτιατά του ιδιότυπου λογοτεχνικού του διαβήματος.

Δικαίως θεωρήθηκε από την αρμόδια κριτική ο κύριος μοχλός της ανανέωσης του γαλλικού αστυνομικού μυθιστορήματος. Αν ο συμπατριώτης του Ζορζ Σιμενόν (1903-1989) συνδέθηκε σε ικανό βαθμό με τους ομοτέχνους τους των ΗΠΑ, οι οποίοι εξειδικεύτηκαν στην ανάδειξη του λεγομένου «hardboiled», ήτοι σκληρού μυθιστορήματος, προκειμένου να φωτίσει εσώτερες πτυχές του ψυχισμού των δολοφόνων εν γένει, ο σκοτικής καταγωγής, γεννημένος στη Μασσαλία, Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ άντλησε από το ίδιο κειμενικό πεδίο μεθόδους ενδελεχούς αποτύπωσης του αμιγώς πολιτικού εγκλήματος, αλλά και των πλείστων συμφραζομένων του. Είναι ορατή η διάδραση του τελευταίου στις αντίστοιχες δοκιμές των Ντιντιέ Ντενένξ, Τιερί Ζονκέ, Ζαν-Μπερνάρ Πουί, Φ. Φαζαρντί, Σερζ Κουαντριπανί και Πατρίκ Ρενάλ, για να μείνω στους επιφανέστερους της συγκεκριμένης αυτής σχολής.

Το «Νάδα», που πάει να πει τίποτε - μηδέν, δημοφιλές έργο της ταραγμένης δεκαετίας του '70, στο οποίο βασίστηκε η γνωστή ταινία του Κλοντ Σαμπρόλ «Επιχείρηση ώρα μηδέν», αφορά την καταγραφή μιας σχεδόν τυπικής ρήξης της άκρας Αριστεράς και της τρομοκρατίας, την οποία μαθηματικά συνεπάγεται, με την κρατική αρχή καταστολής, η οποία ενίοτε, δυστυχώς, τη μιμείται. Οσα πρεσβεύει η περιώνυμη lex talionis, δηλαδή η ανελαστική αρχή της ίσης ανταπόδοσης, εφαρμόζονται στην προκειμένη περίπτωση κατά γράμμα. Η ομάδα, η οποία επιχειρεί να απαγάγει τον διαπιστευμένο στη Γαλλία Αμερικανό πρεσβευτή, απαρτίζεται, εκτός από την αναγκαία, μοιραία γυναίκα, από έναν απέλπιδα τυχοδιώκτη, μάλλον υπερ-αριστερής πολιτικής απόκλισης, έναν Ισπανό, ο πατέρας του οποίου σκοτώθηκε στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, έναν ψοφοδεή καθηγητή Φιλοσοφίας, έναν αλκοολικό, άσωτο υιό κι έναν αποφασιστικό σερβιτόρο, τον οποίο ταλαιπωρεί η σχιζοφρενής σύζυγός του. Μνημονεύεται κι ένα άλλο μέλος, το οποίο την υστάτη στιγμή αποχωρεί για ιδεολογικούς λόγους, συμβολοποιώντας ενδεχομένως ένα είδος πρωτοβάθμιας ενοχής της βίας.

Το τι επακολουθεί συνιστά μιαν, πότε εν ψυχρώ, πότε εν θερμώ, σφαγή, η οποία αρέσκεται να επαναλαμβάνει συνεχώς τον εαυτό της. Η σύγχρονη αστική χωροταξία προσομοιάζει έτσι μ' έναν οικισμό πρωτογόνων, οι οποίοι είναι έτοιμοι να αλληλοεξοντωθούν ανά πάσα στιγμή, καθώς μοιράζονται τα λιγοστά θηράματά τους. Το καθαρά αμλετικό αυτό τέλος, όπου όλοι σχεδόν οι επί σκηνής καταρρέουν ο ένας μετά τον άλλον, υπονοεί ασφαλώς τη χρόνια τριβή του συγγραφέα και με την κλασική λογοτεχνία. Το ότι το Νάδα - Τίποτε - Μηδέν παραπέμπει εμμέσως στο σεξπιρικό πρόταγμα, όπως εκφέρεται στην πέμπτη σκηνή της πέμπτης πράξης του «Μακμπέθ», είναι απλώς εύλογο: «Φάντασμα πλανόδιο ο βίος, μικρής μοίρας θεατρίνος, / που φωνασκεί και ματαιολογεί επί σκηνής / κι ύστερα μνήμη πια καμία δεν θα τον φιλοξενήσει. / Η ζωή: παραμύθι ειπωμένο από ηλίθιον, γεμάτο ήχους της μανίας· / Και νόημά της το μηδέν». (Μετάφραση: Π. Μάτεσις, βλ. στο Ουίλιαμ Φόκνερ «Η βουή και η μανία», εκδόσεις «Καστανιώτης», 2002).

Στους δε φιλοπερίεργους αναγνώστες, οι οποίοι ενδίδουν στους πειρασμούς των συνειρμών τους οποίους ευνοεί η συγκριτική μελέτη της λογοτεχνίας, θα έλεγα ότι οι πλέον εμπύρετες σελίδες του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ υπενθυμίζουν και τρόπον τινά προεκτείνουν τις μνημειώδεις αποδόσεις των σφαγείων, τα οποία έστησαν οι αντιμαχόμενες πλευρές των αντιφρονούντων - αναρχικών - τρομοκρατών - τακτικών οπλιτών - αστυνομικών, ενάμιση σχεδόν αιώνα πριν, στους ίδιους -φευ- δρόμους και στην ίδια πόλη, δηλαδή στο Παρίσι της «Αισθηματικής Αγωγής» του Γκιστάβ Φλομπέρ (βλ. μετάφραση, προλεγόμενα, σημειώσεις: Π. Μουλλάς, εκδόσεις «Γαλαξίας», 1971).

Ο Γκι Ντεμπόρ συναντά εδώ τους αρχετυπικούς μακελάρηδες του Τσαρλς Ουίλφορντ. Και ο κύκλος δεν φαίνεται να έχει κλείσει: αν ο συγγραφέας κατάφερνε να ζήσει λίγο παραπάνω, θα μπορούσε να εξειδικευτεί και σε άλλα παρεμφερή σφαγεία, όπως είναι αυτά φέρ' ειπείν της Μέσης - Εγγύς Ανατολής, της Βιρμανίας και βεβαίως της ευρύτερης υποσαχάριας Αφρικής.

Η μετάφραση λογίζεται επιτυχής.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/02/2008