100 αιώνες θάλασσα

Η σχέση που έχουν με τη θάλασσα οι κάτοικοι της Eλλάδας, μιας χερσονήσου που πλαισιώνεται από έξι χιλιάδες νησιά και μετρά ανάπτυγμα ακτογραμμής 15 χιλιάδων χιλιομέτρων, μοιάζει με το ταξίδι του Οδυσσέα, ο οποίος "...ανθρώπων έμαθε πολλών τους τόπους και τη γνώμη...". Γιατί, εδώ και εκατό αιώνες, οι 'Ελληνες ταξιδευτές, εξερευνητές, έμποροι και θαλασσοπόροι, με ορμητήριά τους τις νησιωτικές κοινότητες ή τους παραθαλάσσιους οικισμούς σφυρηλάτησαν άρρηκτους δεσμούς με το θαλασσινό στοιχείο. Ο κοσμοπολιτισμός έγινε συστατικό του ορισμού της ελληνικότητας, καθώς τα κωπήλατα, ιστιοφόρα, ατμοκίνητα και ντηζελοκίνητα πλοία συνέδεσαν διαχρονικά με τις ρότες τους μικρές θάλασσες με απέραντους ωκεανούς και οικείους τόπους με μακρινά μέρη, μεταφέροντας ανθρώπoυς, προϊόντα και ιδέες. Στα χρόνια της νεότερης ιστορίας της χώρας μας, ο ελληνόκτητος στόλος εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους στον κόσμο, κατέχοντας μάλιστα εδώ και πάνω από 30 χρόνια την πρώτη θέση. Παράλληλα, η ναυτιλία αναδείχτηκε σε έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας.

Στο πλαίσιο της διατήρησης, μελέτης και προβολής της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και παράδοσης -στο οποίο το μουσείο μας εδώ και είκοσι χρόνια δραστηριοποιείται έχοντας ως βάση του το Αιγαίο, την κοιτίδα της ναυτοσύνης- αποφασίσαμε να καταγράψουμε και να σκιαγραφήσουμε την πορεία της ελληνικής ναυσιπλοΐας από τις απαρχές της μέχρι σήμερα, στο βιβλίο 100 ΑΙΩΝΕΣ ΘΑΛΑΣΣΑ.
Σημειώνουμε ότι κατά τη συγγραφή του βιβλίου είχαμε ως γνώμονα όχι τόσο τη διάρκεια και τη βαρύτητα της κάθε ιστορικής περιόδου όσο τα γεγονότα και τις εξελίξεις που σημάδεψαν τον τομέα της ναυτιλίας και της ναυπηγικής στη συγκεκριμένη εποχή. Στόχος μας ήταν να παρουσιάσουμε την αδιάσπαστη -ακόμα και κάτω από αντίξοες ιστορικές συνθήκες- συνέχεια της ναυτικής μας παράδοσης, με τρόπο εύληπτο και περιεκτικό, έτσι ώστε ο αναγνώστης κάθε ηλικίας να αποκτήσει μια συνολική εικόνα της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και να αγαπήσει τη θάλασσα και κάθε δραστηριότητα που συνδέεται με αυτή.

Σας ευχόμαστε, λοιπόν, καλό ταξίδι.

Κατερίνα Χαριτάτου, Πρόεδρος Δ.Σ. Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Λαός ναυτικός, οι Ελληνες από αρχαιοτάτων χρόνων στήριξαν την επιβίωσή τους στο υγρό στοιχείο. Μαζί του πορεύτηκαν μέσα στους αιώνες, εκεί πολέμησαν και ονειρεύτηκαν την ελευθερία, σε αυτό επένδυσαν και ξανοίχτηκαν σε πρωτόγνωρες εμπορικές περιπέτειες. H Ελένη Μαντά στο λεύκωμά της, που κυκλοφορεί σε δύο εκδόσεις, ελληνική και αγγλική, παρακολουθεί αυτή την παθιασμένη σχέση των Ελλήνων με τους ωκεανούς και καταγράφει τη ναυτοσύνη τους. Προϊόν εκτεταμένης έρευνας των ιστορικών πηγών και αξιοποίησης της διαθέσιμης βιβλιογραφίας, το βιβλίο της κομίζει στον αναγνώστη έναν μεγάλο όγκο στοιχείων και πληροφοριών. Πλαισιωμένο από πλούσια εικονογράφηση (ομοιώματα πλοίων, λογής εκθέματα από μουσεία και πινακοθήκες, παλαιούς χάρτες, λιθογραφίες και χειρόγραφα, σχέδια από βιβλία του 18ου και του 19ου αιώνα, επιστολικά δελτάρια, φωτογραφίες πλοίων και πληρωμάτων), κωδικοποιεί με τρόπο συγκροτημένο και εύληπτο την αδιάλειπτη, επί 10.000 χρόνια, παρουσία των Ελλήνων στις θάλασσες. «Ο κοσμοπολιτισμός» λέει στον κατατοπιστικό πρόλογό της η πρόεδρος του ΔΣ του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου Κατερίνα Χαριτάτου «έγινε συστατικό του ορισμού της ελληνικότητας, καθώς τα κωπήλατα, ιστιοφόρα, ατμοκίνητα και ντιζελοκίνητα πλοία συνέδεσαν διαχρονικά με τις ρότες τους μικρές θάλασσες με απέραντους ωκεανούς και οικείους τόπους με μακρινά μέρη, μεταφέροντας ανθρώπους, προϊόντα και ιδέες».

H εξιστόρηση αυτού του θαυμαστού έπους ξεκινά από τα πρώτα κυκλαδίτικα πλοία και τη θαλασσοκρατορία των Μινωιτών για να περάσει στον Τρωικό Πόλεμο και στην Αργοναυτική Εκστρατεία, στην περιπλάνηση του Οδυσσέα και στα κύματα του πρώτου και του δεύτερου αποικισμού των ελληνικών πόλεων που εξαπλώθηκαν σε κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου. Εν συνεχεία περιγράφονται η ναυμαχία της Σαλαμίνας και η άνθηση της ναυτικής δύναμης των Αθηνών με το τρομερό πολεμικό όπλο της εποχής, την τριήρη, που «φώλιαζε» στους νεώσοικους της Ζέας και της Μουνιχίας, για να φτάσουμε στα ελληνιστικά χρόνια και στον στόλο των Βυζαντινών με τους επιβλητικούς δρόμωνες με τα 100 κουπιά και το υγρό πυρ που εξαπέλυαν από τις πολεμικές μηχανές τους εναντίον όσων επιβουλεύονταν την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας. Και φτάνουμε στην εποχή των κουρσάρων και των πειρατών, οι οποίοι τον 16ο και τον 17ο αιώνα λυμαίνονταν τις ελληνικές θάλασσες για να μετεξελιχθούν στους ηρωικούς ναυμάχους του '21, που έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των Οθωμανών. Δεν μας χωρίζουν παρά λίγα μόλις χρόνια από την ανασυγκρότηση της ναυτιλίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και την επαναστατική μετάβαση από τα ιστία στον ατμό. Πρώτα η Σύρος και μετά ο Πειραιάς γίνονται τώρα το κέντρο της ναυτικής δραστηριότητας. H ελληνική ναυτιλία θα πληρώσει βαρύ τίμημα στον A' αλλά κυρίως στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου πλοία και πληρώματα αφανίζονται σε μεγάλους αριθμούς, σε βομβαρδισμούς λιμανιών και τορπιλισμούς νηοπομπών. Τα δύσκολα χρόνια όμως έχουν περάσει και μετά τον πόλεμο η ελληνική εμπορική ναυτιλία γνωρίζει αλματώδη εξέλιξη, φτάνοντας σήμερα να κατέχει μια από τις κορυφαίες θέσεις στον κόσμο.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-03-2004