Η προφητεία

17 Ιουλίου 1085. Ο Νορμανδός Ρομπέρ Γκυσκάρ πεθαίνει στην Κεφαλλονιά, στον κόλπο που ώς σήμερα φέρει το όνομά του, στο Φισκάρδο.
Είχε στήσει μια τεράστια πολεμική επιχείρηση για να πραγματοποιήσει το μεγάλο του όνειρο, να κατακτήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η μοίρα όμως είχε αποφασίσει αλλιώς. Και στα ήσυχα νερά του Ιονίου δεν τον περίμενε η δόξα αλλά ο θάνατος. Εκεί έληξε η μετεωρική πορεία του μεγάλου αυτού τυχοδιώκτη, που είχε ξεκινήσει απένταρος από τη Νορμανδία για να γίνει δούκας της Απουλίας, την Καλαβρίας, της Σικελίας, αλλά και επίδοξος διάδοχος των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Εκεί παίχτηκε ο επίλογος ενός δράματος που είχε φέρει αντιμέτωπους δύο άντρες εξίσου αποφασιστικούς, εξίσου φιλόδοξους: τον Ρομπέρ Γκυσκάρ και τον Αλέξιο Α' τον Κομνηνό. Κέρδισε αυτός που είχε σύμμαχο το χρόνο, ο νεότατος τότε Αλέξιος. Ο άλλος, με τα διπλά του χρόνια, δεν πρόλαβε. Ταλαντεύτηκε όμως πολύ η παλάντζα ώσπου έγειρε τελικά προς το μέρος του Κομνηνού, χαρίζοντας στον έναν τη νίκη και στον άλλο την εκπλήρωση μιας παλιάς αινιγματικής προφητείας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Μαρία Μάντακα, με συστηματικές και γερές σπουδές στη Σορβόννη γύρω από τη γαλλική και γενικότερα την ευρωπαϊκή ιστορία και λογοτεχνία, με έντονη αίσθηση του ιστορικού παράγοντα, ο οποίος, όπως διαπιστώνουμε, μαγνητίζει τη σκέψη της και τη φαντασία της και γι' αυτόν τον λόγο βλέπουμε αποφασιστικά να πρωταγωνιστεί στα διαδραματιζόμενα γεγονότα του τελευταίου βιβλίου της Η Προφητεία, μαγνητίζει τώρα και φτερώνει και τη δική μας φαντασία, προς κόσμους άγνωστους ή, καλύτερα, λησμονημένους ή, ακόμη καλύτερα, αποτραβηγμένους από το προσκήνιο της γνωστής μας ιστορίας και συνεπώς από το άμεσο ενδιαφέρον μας. Και εν τούτοις οι κόσμοι αυτοί, που έπαιξαν κάποτε έναν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας ιστορίας, μας μαγνητίζουν και σήμερα μυθοποιημένοι και κατακτούν το ενδιαφέρον μας και την αμέριστη προσοχή μας.

Μια ατμόσφαιρα ελκυστική από την αρχή, από τις πρώτες σελίδες του, μια μαγεία, θα λέγαμε, που μας κερδίζει και μας θέλγει από τις πρώτες γραμμές του, δημιουργείται μέσα μας, καθώς διαβάζουμε αυτό το βιβλίο. Ενα γράψιμο ώριμο που τρέχει και αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, σε μια γλώσσα φυσική, στρωτή και ανεπιτήδευτη, είναι ακόμη τα θετικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τούτη την καινούργια λογοτεχνική δημιουργία της κυρίας Μαρίας Μάντακα.

Δεν ξέρουμε αν οι μυθιστορηματικές συνθέσεις της συγγραφέως υπακούουν σε κάποιο σχέδιο, σε κάποιον προγραμματισμό. Πιστεύουμε όμως ότι ιδιαίτερα την θέλγει αυτή η περίοδος της ιστορίας. Πώς να εξηγήσουμε άλλωστε το γεγονός ότι τόσο το πρώτο της βιβλίο με τον τίτλο Η Καρδιά της Θάλασσας (βλ. κριτική μου στο «Βήμα» της 17.8.1977) όσο και το δεύτερο τούτο ιστορικό μυθιστόρημά της αναφέρονται στην ίδια περίπου εποχή; Γιατί εάν στην Καρδιά της Θάλασσας ζούμε σε μια αποφασιστική ιστορική περίοδο, ευθύς μετά τις Σταυροφορίες, στην Προφητεία αναπνέουμε τον αέρα μιας άλλης, προγενέστερης εποχής που σίγουρα προετοίμασε το έδαφος για τις Σταυροφορίες.

Ετσι, στην Προφητεία βρισκόμαστε σε μια αποφασιστική εποχή της υστεροβυζαντινής περιόδου, που χαρακτηρίζεται από μεγάλες ιστορικές ανακατατάξεις. Το βυζαντινό κράτος ήταν τότε κυρίαρχο σε ένα σημαντικό μέρος της Ευρώπης που περιελάμβανε και την Ιταλία. Αλλά και οι Νορμανδοί, που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τον Η' αιώνα, είχαν αρχίσει από τις αρχές του ΙΑ' αιώνα να κατακτούν την Ιταλία, με αποτέλεσμα να πολιορκήσουν το 1071 το Μπάρι και να ιδρύσουν, προχωρώντας, το δουκάτο της Απουλίας, της Καλαβρίας και της Σικελίας.



Ο ωραίος Νορμανδός



Τότε είναι που χάνεται οριστικά η Ιταλία για το Βυζάντιο, οπότε ο Νορμανδός Ρομπέρ Γκυσκάρ συνέλαβε την τολμηρή ιδέα της κατάκτησης του Βυζαντίου. Και ξεκίνησε μια μεγαλεπήβολη την εποχή εκείνη (το 1081) εκστρατεία με 150 καράβια και αφού αποβιβάστηκε στα αλβανικά παράλια και κατέλαβε μέρος της Κέρκυρας και κατόπιν το Δυρράχιο, που το πολιόρκησε αρκετούς μήνες, τον βρήκε ο θάνατος στις 17 Ιουλίου 1085, όχι πολεμώντας με το όπλο στο χέρι, αλλά γιατί τον έπιασε ξαφνικός πυρετός που τον οδήγησε σύντομα στο μοιραίο τέλος.

Πόσο ωραία η μυθιστοριογράφος Μαρία Μάντακα στον σύντομο αλλά τόσο κατατοπιστικό πρόλογο του βιβλίου της μας παρουσιάζει τα διατρέξαντα προκειμένου ο αναγνώστης να έχει από την αρχή της αφήγησης και το φιλοσοφικό υπόβαθρο του μυθιστορήματος. Ο Ρομπέρ Γκυσκάρ «είχε ξεκινήσει για δεύτερη φορά μια τεράστια στρατιωτική επιχείρηση για να πραγματοποιήσει το μεγάλο όνειρό του, να κατακτήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η μοίρα όμως είχε αποφασίσει αλλιώς. Και στα ήσυχα νερά του Ιονίου γράφτηκε εκείνη την ημέρα ο επίλογος ενός μεγάλου δράματος, που είχε φέρει αντιμέτωπους για χρόνια δύο άντρες εξίσου ικανούς, εξίσου αποφασιστικούς, εξίσου φιλόδοξους, τον Ρομπέρ Γκυσκάρ και τον Αλέξιο Α' τον Κομνηνό. Οπως ήταν αναμενόμενο, κέρδισε εκείνος που είχε σύμμαχο τον χρόνο, ο νεότατος τότε Αλέξιος. Ο άλλος με τα διπλά του χρόνια δεν πρόλαβε. Τον πρόλαβε ο θάνατος... Λίγο έλειψε όμως να γείρει από την άλλη μεριά η παλάντζα και να κερδίσει τον θρόνο ο μεγάλος εκείνος τυχοδιώκτης, που ξεκίνησε απένταρος από τη Νορμανδία για να γίνει δούκας της Απουλίας, της Καλαβρίας, της Σικελίας και επίδοξος διάδοχος των βυζαντινών αυτοκρατόρων». Εκείνο που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του βιβλίου είναι το αδιαφιλονίκητο ιστορικό του υπόστρωμα. Η Μαρία Μάντακα στηρίζεται εξ ολοκλήρου στην ιστορία, αναφέρεται σε αδιαμφισβήτητα γεγονότα, που τα περιγράφει πιστά αλλά και με φαντασία και τα χρωματίζει με τον τρόπο τον δικό της, δηλαδή ως μυθιστοριογράφος και όπως αρμόζει στην περίπτωση της μυθοποίησης προσώπων και περιστατικών. Σκιαγραφεί σε αδρές γραμμές τα πρόσωπα, και τα ανδρικά και τα γυναικεία, με πιστότητα και φαντασία. Σκαρώνει ίντριγκες, που ιδιαίτερα τραβούν την προσοχή του αναγνώστη, από τις τόσες άλλωστε που συνέβαιναν την εποχή εκείνη (αλλά και όλες τις εποχές) στην κρεβατοκάμαρα, στα ανακτοβούλια, στις πολιτικές συζητήσεις και στους ατέλειωτους πολιτικούς ανταγωνισμούς. Δεν παραλείπει ακόμη να αναφερθεί και στην παποσύνη, που τόσο σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε στη διαμόρφωση του πολιτικού χάρτη της εποχής εκείνης, χωρίς να λείπουν και οι σχετικές νύξεις για το Βυζάντιο.

Η συγγραφέας, προκειμένου να μας πείσει ακόμη περισσότερο για την πιστότητα στην απόδοση των προσώπων του μυθιστορήματος και της εποχής εκείνης, συμβουλεύτηκε πολλά ιστορικά βιβλία, ελληνικά και ξένα. Τούτο μας πείθει για τη σοβαρότητα και την πιστότητα της σύνθεσής της, όπως το διαπιστώνουμε από το σχετικό βιβλιογραφικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου. Εάν σε όλα αυτά προσθέσουμε τα καθαρά ανθρώπινα περιστατικά της καθημερινής ζωής των ηρώων της (έρωτες, αμαρτίες, όνειρα, προφητείες, μίση, αφορισμούς και άρση αφορισμών) συλλαμβάνουμε την όλη ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος.

Με το τελευταίο βιβλίο της Η Προφητεία η κυρία Μαρία Μάντακα μας έπεισε ότι διαθέτει δημιουργική φαντασία με την οποία συμπληρώνει και αξιοποιεί τα γεγονότα, πλαστική δύναμη στην παρουσίαση εξωπραγματικών καταστάσεων και συνθετικές ικανότητες αξιοπρόσεκτες. Με τις προϋποθέσεις αυτές έγραψε τα δύο αξιόλογα ιστορικά μυθιστορήματά της, τα οποία αναμφισβήτητα πλουτίζουν τη σχετική βιβλιογραφία.



Ε. Ν. Μόσχος (τ. διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία»)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-03-2003