Διόνυσος

Διόνυσος, ο θεός που επιστατεί την όλη εξελικτική πορεία του ανθρώπου, την πορεία από τον άνθρωπο στον θεό, την ανάδειξη της θείας του φύσης μέσα από την υπέρβαση της σωματικής του φύσης. Είναι ο πιο κοντινός μας θεός, χθόνιος ως Ζαγρεύς, Ολύμπιος ως Ίακχος, Λύσιος Διόνυσος, η Ελευθερεύς. Είναι ο εκδηλωμένος Κοσμικός Νούς στο σύμπαν, όλη η φύση, η ίδια η ζωή, αφού η ψυχή, όπως λέει ο Δαμάσκιος: «Διονυσιακώς μερίζεται υπό της γενέσεως» (Σχόλια εις Φαίδωνα, 130.1–2). Είναι ο «τρώσας», που «τεμαχίζει» τον νού φέρνοντάς τον σ’ ένα σώμα, αλληγορώντας αυτόν τον μερισμό με τον τεμαχισμό του απ’ τους Τιτάνες. Αυτός, όμως, που προκαλεί αυτό το «τραύμα» με την γένεση είναι και αυτός που δίνει την ίαση με την αθανατοποίση της ψυχής ως Ίακχος, που εκπληρώνει το «τρώσας και ιάσεται». Κι επειδή η ψυχή έρχεται σ’ έναν κύκλο ενσαρκώσεων, ο Διόνυσος είναι έφορος τόσο της ζωής, οπότε ταυτίζεται με τον Δία-Ζήνα, τον πάροχο του ζην, όσο και του θανάτου, οπότε ταυτίζεται με τον Άδη, όπως χαρακτηριστικά το θέτει ο Ευριπίδης: «Ζεύς είτ’ Αίδης ονομαζόμενος» (Απόσπασμα 912). Επειδή δε εφορεύει και στον θάνατο, τα Μυστήριά του είναι από μόνα τους «μελέτη θανάτου», παρέχοντας στην ένσαρκη ψυχή την «περί τον θάνατον μαντείαν»: «ούτος έφορος ζωής και θανάτου, ζωής μεν διά τους Τιτάνας, θανάτου δε διά την μαντείαν την περί τον θάνατον» (Ολυμπιόδωρος, Σχόλια εις τον Πλάτωνος Φαίδωνα, 6.13.2–3). Τον θεό τον έχουμε μέσα μας, στο κέντρο της καρδιάς μας, που χρειάζεται να καθαρθεί από την κακότητα, για να αντικρύσουμε τις φεγγοβόλες αυλές της Μητρός, όπως λέει ο Πρόκλος στον Ύμνο του εις Αφροδίτην. Κι αυτό γίνεται με πόνο ψυχής κατά την Οδυσσειακή μας πορεία στο δύσκολο Ποσειδώνιο βασίλειο του συναισθήματος. Η θεραπεία κάθε πληγής προϋποθέτει πόνο, αλλά στο τέλος έρχεται η ίαση. Η όλη πορεία της ψυχής στην ύλη και η επιστροφή της στην κοσμική της πατρίδα, το Αγαθόν, συμβολίζεται μυστηριακά με τα δάκρυα-θρήνο των θεών στην φάση της γένεσης, του περιορισμού της ψυχής στην ύλη, και το γέλιο των θεών στο στάδιο της αθανατοποίησης, της πνευματικής αναγέννησης, της θέωσης του ανθρώπου, όπως μας παραδίδει ο Πρόκλος (Σχόλια εις την Πλάτωνος Πολιτείαν, 1.128.8–10): «δάκρυα μεν σέθεν εστί πολυτλήτων γένος ανδρών, μειδήσας δε θεών ιερόν γένος εβλάστησας» «δάκρυα δικά σου είναι το γένος των πολύμοχθων ανθρώπων, ενώ γελώντας δημιούργησες το ιερόν γένος των θεών». Είμαστε τα δάκρυά σου, Διόνυσε!