Η κληρονομιά της Έστερ

Για είκοσι χρόνια η Έστερ ζει επίπεδα και χωρίς κραδασμούς, περιμένοντας υποσυνείδητα την επιστροφή του Λάγιος, του μοναδικού άντρα που αγάπησε ποτέ και ήτανε, για λίγο καιρό, το μόνο αληθινό νόημα της ζωής της.
Και μια μέρα ο Λάγιος επιστρέφει, ο Λάγιος ο ψεύτης, ο πλαστογράφος, ο παλιάνθρωπος, ο Λάγιος που ασκεί πάνω στους άλλους μια γοητεία, σαν μαγεία ή σαν τρομερό δηλητήριο, και που είχε πει πως μόνο μια γυναίκα αγάπησε, εκείνη, κι έπειτα είχε παντρευτεί την αδελφή της.
Η Έστερ ξέρει πως έρχεται για να της πάρει το μόνο πράγμα που δεν της είχε αρπάξει. Και ξέρει επίσης πως η ιστορία δεν τέλειωσε, γιατί οι άτυχοι έρωτες δεν τελειώνουν ποτέ...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια γυναίκα αφηγείται μια ημέρα από τη ζωή της. Από τις πρώτες κιόλας φράσεις της είναι ξεκάθαρο ότι την ημέρα αυτή έχασε ό,τι της είχε απομείνει από περιουσία και αξιοπρέπεια. Μολαταύτα το αίσθημα μια βαθιάς δικαίωσης αναδίνεται από τα λόγια της, δικαίωσης που δεν αφορά τα ανθρώπινα, αφού μέσα σε αυτά εμφανίζεται ­ και, αλίμονο, είναι, όπως αντιλαμβανόμαστε αργότερα ­ απολύτως ρημαγμένη, ούτε βέβαια και τα μεταθανάτια, και ας μιλάει ευθύς εξαρχής στο όνομα του Κυρίου. Πρόκειται για κάτι βαθύτερο και σκοτεινό, κάτι ανείπωτο και τρομακτικό, κάτι που μονάχα μέσα από την ερωτική εμπειρία μπορεί κανείς να συναισθανθεί, ακόμη και αν πρόκειται για ατυχή εμπειρία. Είναι ακριβώς αυτό που διαφεύγει από κάθε περιγραφή, αυτό απέναντι στο οποίο αισθάνεται κανείς αμήχανος όσο και ανήμπορος κλείνοντας πίσω του το βιβλίο και ας το έχει μόλις μοιραστεί.

Ο Σάντορ Μάραϊ, ουγγρικής καταγωγής, αυτοκτόνησε το 1989 κάπου στην Καλιφόρνια, σε ηλικία 89 χρόνων. Η χρονιά του θανάτου του φαντάζει συμβολική, αφού ο Μάραϊ είχε ήδη ζήσει παραπάνω από 40 χρόνια εξόριστος από την πατρίδα του, όπου το καθεστώς είχε απαγορεύσει τα έργα του, περισσότερους από 60 τίτλους συνολικά. Η κληρονομιά της Εστερ πρωτοκυκλοφόρησε στα ουγγρικά το 1939 και από τις πρώτες κιόλας αράδες ο συγγραφέας ξαφνιάζει με τη φρεσκάδα της γλώσσας του, την οξύτητα της σκέψης του και κυρίως την οικονομία που χαρακτηρίζει συνολικά τη γραφή του.

Η αφήγηση, σε πρώτο πρόσωπο, αποτελεί την ύστατη πράξη εξιλέωσης μιας ηλικιωμένης γυναίκας, της Εστερ. Εχει μορφή γραπτού κειμένου και λαμβάνει χώρα, όπως υποψιαζόμαστε, σε κάποιο μοναστήρι. Πρόκειται για την εξιστόρηση μιας μόνο ημέρας, όταν ο παλιός αγαπημένος τής Εστερ, ο Λάγιος, επιστρέφει στο σπίτι της μαζί με τα δύο παιδιά του, καρπό του γάμου του με την αδερφή της, τη Βίλμα. Η επίσκεψη αυτή, 20 χρόνια μετά την τελευταία τους συνάντηση, αναστατώνει μια σειρά από ανθρώπους οι οποίοι είτε είχαν συνδεθεί φιλικά μαζί του είτε απλώς υπέκυπταν στην αδιαμφισβήτητη σαγήνη του. Κοινό όλων τους ότι ο Λάγιος, τη μια στιγμή ή την άλλη, τους είχε αποσπάσει ένα μικρό ή μεγαλύτερο ποσό χρημάτων και ότι, ακόμη και αν αρνούνται να το παραδεχτούν, τους είχε εξαπατήσει.

Η σύντομη επίσκεψη του Λάγιος επιβεβαιώνει τους χειρότερους φόβους τους. Η περιγραφή της συνοψίζεται εν πολλοίς στις συζητήσεις που είχε η Εστερ με τρία διαφορετικά πρόσωπα: με τον Λάγιος, με την κόρη του Εύα και με τον οικογενειακό φίλο και συμβολαιογράφο Εντρε. Οι κουβέντες αυτές, υπαινικτικές και ενίοτε σκληρές, αποκαλύπτουν, πέρα από κάποια μυστικά του παρελθόντος, την περίτεχνη σκηνοθεσία του Λάγιος που έχει ως σκοπό την απόσπαση του τελευταίου περιουσιακού στοιχείου της Εστερ, δηλαδή του σπιτιού της. Φανερώνουν όμως και κάτι ακόμη σημαντικότερο: μια ορισμένη λειτουργία του αρσενικού και του θηλυκού στη μεταξύ τους σχέση, τη σχεδόν αρχέτυπη «θέση» των δυο τους απέναντι στο ζήτημα του άλλου, τη ζωή σαν ένα παιχνίδι στο οποίο, μολονότι κανένας στο τέλος δεν κερδίζει, ο πιο δυνατός επιβάλλει τους κανόνες.

Ο συγγραφέας έχει πλάσει δύο εξαιρετικά διαυγείς όσο και άμεσα αναγνωρίσιμους χαρακτήρες. Η συμπεριφορά και οι πράξεις τους, αν και υπερβαίνουν τα συνηθισμένα, μοιάζουν βαπτισμένες σε μια συλλογική συναισθηματική δεξαμενή μέσα από την οποία αναδίνονται εξαγνισμένες και αποδεκτές. Η στάση της Εστερ, παθητική σε μια πρώτη ανάγνωση, εκφράζει ωστόσο αυτό που ο Λάγιος ονομάζει «χαρακτήρα», δηλαδή τη συνεπή τήρηση ενός εσωτερικευμένου ηθικού κώδικα. Η Εστερ είναι αναγκασμένη, υπηρετώντας αυτόν ακριβώς τον κώδικα ­ τον οποίο γνωρίζει και εκμεταλλεύεται ο Λάγιος ­, να υποστεί ακόμη και την ύστατη απώλεια, αφού τούτος είναι μολαταύτα ο τρόπος της να αγαπάει. Μοναδική παρηγοριά της θα είναι στο τέλος η καταπραϋντική παρουσία της ηλικιωμένης και πιστής Νουνού, του μοναδικού ανθρώπου που την κατανοεί πλήρως και της οποίας η αγάπη τη δικαιώνει.

Η κληρονομιά της Εστερ είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα, ένα κείμενο απλό, βαθύ και καίριο που βρίσκει κατευθείαν την καρδιά και το μυαλό του αναγνώστη. Διαβάζεται απνευστί, διαθέτοντας αφηγηματική αρτιότητα και σπάνια ένταση πραγματικότητας.



Κώστας Κατσουλάρης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-06-2001