Αμυνα ζώνης

Ενώ κάνει τις διακοπές του, ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας
σεισμός αναστατώνει το νησί και ένα πτώμα ανακαλύπτεται, το
οποίο και του το φορτώνουν, για να το πάρει μαζί του στην
Αθήνα. Ξαφνικά και ενώ προσπαθεί να βρει την άκρη και ένας
δεύτερος φόνος γίνεται. Όσο άγνωστο είναι το πρώτο θύμα τόσο
πασίγνωστο είναι το δεύτερο: ένας ιδιοκτήτης νυχτερινών
κέντρων, που τον γνωρίζει όλη η Αθήνα , αλλά κανείς δεν θέλει
να μιλήσει γι' αυτόν. Ο αστυνομικός θα βρεθεί μπλεγμένος στον
κόσμο των νυχτερινών κέντρων, των ποδοσφαιρικών ομάδων της Γ'
Εθνικής και των εταιρειών δημοσκοπήσεων.






ΚΡΙΤΙΚΗ




Φυσιογνωμία εμβληματική της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας, ο αστυνόμος Μπέκας του Γιάννη Μαρή, ένας κοντόχοντρος ανθρωπάκος, με μουστάκι α λα Χίτλερ, εμφάνιση συνοικιακού μπακάλη, παλαιών αρχών, πιστός σύζυγος μιας καλοκάγαθης γυναίκας, τρυφερός πατέρας μιας σπανίως εμφανιζόμενης κόρης, αντιπνευματικός, αδιάφορος για την πολιτική, προικισμένος με εξυπνάδα και αντίληψη, είναι γνωστό πως αποτελεί μεταφορά στα καθ' ημάς της προσωπικότητας του αστυνόμου Μεγκρέ, ήρωα του Ζορζ Σιμενόν. Σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τον θάνατο του Μαρή και τη φυσική εξαφάνιση του ήρωά του, ένας καινούργιος αστυνόμος, ο Κώστας Χαρίτος, πρωταγωνιστεί στα αστυνομικά μυθιστορήματα του Πέτρου Μάρκαρη, πρώτα στο «Νυχτερινό δελτίο», τώρα στην «Αμυνα ζώνης». Η εμφάνιση του Χαρίτου, ενός πενηντάρη που έχει ως χόμπι την ανάγνωση λεξικών, δεν προκαλεί αδιαφορία στους πολίτες που συναντά ή ανακρίνει. Συχνά γεννά φόβο και ταραχή στους υπόπτους, ειδικά όταν παίζει τον ρόλο του «κακού» στο παραδοσιακό παιχνίδι «ο Καλογιάννης και ο Κακογιάννης» που διεξάγεται στα αστυνομικά τμήματα. Στο σπίτι του όμως είναι διαφορετικός, τρέμει τη σύζυγό του Αδριανή, μια σχολαστική γυναίκα που διαβάζει Βίπερ Νόρα και Αρλεκιν, υπερπροστατευτική, άριστη μαγείρισσα, η οποία περισσότερο απ' αυτόν φροντίζει την κόρη τους, φοιτήτρια Νομικής που συνάπτει ερωτικές σχέσεις με άντρες που δεν εγκρίνει ο ίδιος αλλά τους αποδέχεται επειδή δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά.

Ο Χαρίτος είναι ο αντίποδας του Μπέκα, έχει ιδεολογία ­ είναι αντικομμουνιστής ­, θεωρείται ικανός αξιωματικός, τοποθετημένος στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών της Ελληνικής Αστυνομίας, και μπορεί να αφηγείται με γλαφυρότητα τις περιπέτειές του, πράγμα που τον κάνει να θυμίζει τον περιαυτολόγο αστυνόμο Τζιμ Κάρβα του Νίκου Μαράκη, ο οποίος είναι κακέκτυπο του Λέμι Κόσιον, πράκτορα του FBI, του θρυλικού ήρωα του Πίτερ Τσέινι.

Στο «Νυχτερινό δελτίο» ο Χαρίτος ανέλαβε να διαλευκάνει τον φόνο ενός ζευγαριού Αλβανών και απεκάλυψε ένα κύκλωμα παράνομης εισαγωγής και πώλησης αλβανοπαίδων. Στην «Αμυνα ζώνης» του αναθέτουν να ξεκαθαρίσει ένα σκοτεινό έγκλημα που έγινε στη Σαντορίνη ­ μετά τον τρομερό σεισμό των 5,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ ξεθάφτηκε το πτώμα ενός άγνωστου άντρα ­ και τον φόνο ενός ιδιοκτήτη σκυλάδικων που καλύπτεται από σκότος μυστηρίου. Και ο μεν άγνωστος του σεισμού δεν φαίνεται να έχει ευρύ κύκλο γνωριμιών ­ οι κάτοικοι του νησιού τον είδαν συντροφιά με μια ξανθιά που έχει εξαφανισθεί ­, ο άνθρωπος της νύχτας, όμως, έχει οικογένεια: γιο, κόρη, σύζυγο, πρώην σύζυγο. Στην πορεία των ερευνών του ο Χαρίτος διαπιστώνει ότι οι δύο νεκροί συνδέονται επαγγελματικά, τα πράγματα ωστόσο μπερδεύονται περισσότερο μετά τη δολοφονία μιας τραγουδίστριας στο ένα από τα σκυλάδικα και της πρώην συζύγου του επιχειρηματία. Ξετυλίγοντας το νήμα των φόνων, ο αστυνόμος φθάνει στον δαιδαλώδη κόσμο των ποδοσφαιρικών ομάδων της Γ' Εθνικής κατηγορίας, των εταιρειών δημοσκοπήσεων και των κυκλωμάτων ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Η αλήθεια λάμπει μπροστά στα μάτια του αλλά πελαγώνει όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με πρώην υπουργούς και βουλευτές εν ενεργεία με έκνομες δραστηριότητες οι οποίοι θέτουν εμπόδια στο έργο του και απειλούν να τιμωρήσουν την επαγγελματική του ευσυνειδησία και επάρκεια, παραπέμποντάς τον στο Πειθαρχικό για υπέρβαση καθήκοντος. Μόνο χάρη στην επέμβαση ενός από μηχανής θεού, του δυναμικού ρεπόρτερ της τηλεόρασης με τις κομμουνιστικές καταβολές, δεν τίθεται σε διαθεσιμότητα και συνεχίζει τις έρευνες για να φωτίσει τις σκοτεινές πλευρές της υπόθεσης.

Η «Αμυνα ζώνης», μυθιστόρημα που αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον μετά τις πρώτες σελίδες, όταν οι συμπτώσεις και η παρατραβηγμένη περιγραφή των συνθηκών στο νησί προξενούν τις απορίες του αναγνώστη ­ ο Χαρίτος παραθέριζε στη Σαντορίνη την ημέρα του σεισμού ­, αποκτά συνοχή και ένταση καθώς η ρέουσα δράση και το σασπένς που δημιουργείται είναι από τα καλύτερα δείγματα των μετρ του είδους. Και όχι μόνον αυτό: ο αναγνώστης που στο προηγούμενο μυθιστόρημα είχε βρει τον δολοφόνο σχεδόν από την αρχή ­ αν και ο εντοπισμός του δολοφόνου δεν είναι το ζητούμενο σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα ­, τώρα θα αποζημιωθεί αφού η πλοκή είναι τόσο περίπλοκη, χάρη στη γόνιμη φαντασία του συγγραφέα, ώστε η απάντηση στο ερώτημα «ποιος το έκανε» είναι απρόσμενη.

Να θυμίσουμε ότι στα αστυνομικά μυθιστορήματα τα γραμμένα από Αμερικανούς, Γάλλους, Ισπανούς κ.ά. ­ που δεν ανήκουν, δηλαδή, στην αγγλική σχολή ­ η λύση του αινίγματος είναι δευτερευούσης σημασίας αφού αυτά κινούνται γύρω από ποικίλους άξονες: την ιστορία, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την ψυχανάλυση, την κοινωνιολογία. Ο Πέτρος Μάρκαρης, όπως και άλλοι σύχρονοι έλληνες ομότεχνοί του, μέσω της αστυνομικής πλοκής θέλει να μιλήσει για τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα: τους επιτηδείους που πλουτίζουν από τις αγροτικές επιδοτήσεις της ΕΟΚ, τους νησιώτες που κλέβουν τους ξένους τουρίστες, τα σκουπίδια που πνίγουν την Αθήνα, τους γιατρούς που παίρνουν «φακελάκια», τους διαιτητές που χρηματίζονται, τις στημένες δημοσκοπήσεις, τους φοροφυγάδες, τα ριάλιτι σόου και κυρίως τους οικονομικούς πρόσφυγες που έχουν κατακλύσει τη χώρα.

Ο τρόπος της αφήγησης είναι απολαυστικός, οι χαρακτήρες διαγράφονται με ενάργεια, οι περιγραφόμενες καταστάσεις είναι οικείες, οι ήρωες ζουν μια πραγματική ζωή, οι διάλογοι δεν πλατειάζουν, η τελική λύση είναι αληθοφανής, τα πάντα από άποψη λογοτεχνική είναι άψογα, κατασκευαστικά το μυθιστόρημα είναι τέλειο ­ και πώς αλλιώς να χαρακτηρισθεί ένα αστυνομικό μυθιστόρημα παρά κατασκευή, συχνά ιδιοφυής; Όμως... Όμως ο απλός αναγνώστης διαβλέπει την προσπάθεια του ­ αριστερού ­ Πέτρου Μάρκαρη να «ηρωοποιήσει» τον ήρωά του και μέσω αυτού το αστυνομικό σώμα εδώ, σε έναν τόπο όπου ακόμη και σήμερα δεν είναι εφικτό να αποκτήσουν οι αστυνομικοί την έξωθεν καλή μαρτυρία ­ οι πρεσβύτεροι έχουν γνωρίσει καλά τον «φόβο του χωροφύλακα», έχουν βιώματα από το «κράτος του χωροφύλακα». Το κυνηγητό, βεβαίως, από την Αστυνομία έχει σταματήσει ­ δεν υφίσταται πλέον ο «κομμουνιστικός κίνδυνος» ­, τα πάντα έχουν αλλάξει, οι ένστολοι πολίτες είναι και αυτοί εργαζόμενοι με τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους υπολοίπους. Όταν ο Μαρής επέλεγε τον Μπέκα για ήρωά του, δεν ήθελε να δείξει «τι καλό πράγμα είναι η Αστυνομία», οι καιροί δεν του επέτρεπαν να έχει ως ήρωα έναν ντετέκτιβ ή ένα δημοσιογράφο π.χ. Ο Μπέκας ήταν ο ίδιος συμπαθητικός, έπαιρνε όλη τη δόξα, η Αστυνομία στο σύνολό της δεν εκαρπούτο συμπάθεια χάρη στα κατορθώματά του. Ο Μάρκαρης φαίνεται να υποβαθμίζει τον ρόλο του Τύπου, υπερτονίζει τον ρόλο της τηλεόρασης, δεν βάζει τους δημοσιογράφους να κάνουν έρευνες ­ πολλά σκάνδαλα και εγκλήματα στην Ελλάδα έχουν αποκαλυφθεί χάρη σε δημοσιογράφους από το 1963 κιόλας (υπόθεση Λαμπράκη) ­ αλλά να αναπαράγουν όσα πληροφορούνται στους διαδρόμους του υπουργείου Δημόσιας Τάξης.

Το ερώτημα που αναδύεται είναι το εξής: Γιατί ο συγγραφέας επέλεξε έναν αστυνομικό, τον συγκεκριμένο αστυνομικό, για κεντρικό του ήρωα; Μια πρώτη απάντηση είναι διότι ήθελε να γράψει παρωδίες, να διακωμωδήσει το αστυνομικό σώμα. Η περιγραφή και μόνο της οικονομικής κατάστασης του Κώστα Χαρίτου αρκεί για να σκεφθεί κανείς πόσο εξωπραγματικός είναι. Παρουσιάζεται ως «πτωχός πλην τίμιος» αστυνομικός, ύστερα από 30 χρόνια υπηρεσίας ­ το 1968, στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου, ήταν «στραβάδι» αστυφύλακας. Υποτίθεται ότι ο μισθός του είναι τόσο χαμηλός που δεν μπορεί να πάει με τη σύζυγό του κανονικές διακοπές σε νησί αλλά φιλοξενείται σε συγγενικό σπίτι· η γυναίκα του κόβει τα κουπόνια από τις εφημερίδες για να πάρει κατσαρολικά· η γυναίκα του φοράει φουστάνι αγορασμένο από τις περυσινές εκπτώσεις· ο ίδιος φοράει παμπάλαιο κοστούμι· το αγαπημένο τους φαγητό είναι τα γεμιστά. Αλλο παρατραβηγμένο περιστατικό που στοιχειοθετεί την άποψη ότι έχουμε μπροστά μας μια παρωδία είναι η συνεργασία του Χαρίτου στο προηγούμενο μυθιστόρημα με έναν κομμουνιστή που φοίτησε στη Μακρόνησο ­ αυτός, ένας αντικομμουνιστής που υπηρέτησε τη χούντα και την εποχή του Πολυτεχνείου ξυλοκοπούσε τους φοιτητές. Τρίτο στοιχείο που υποδηλώνει τον παρωδιακό χαρακτήρα του Χαρίτου είναι η γιατροφοβία του. Σχεδόν σηκωτό τον πάει η γυναίκα του στο νοσοκομείο για εξετάσεις, αυτόν, τον ατρόμητο διώκτη των παρανόμων.

Ο Πέτρος Μάρκαρης, διακεκριμένος θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής ξένων ποιητών και συγγραφέων (εν οις και ο Μπρεχτ), σεναριογράφος του Θ. Αγγελόπουλου, ικανότατος χειριστής της ελληνικής γλώσσας, φαίνεται ότι χρησιμοποιεί τον Κώστα Χαρίτο για να διασκεδάσει τους αναγνώστες του και να διασκεδάσει και ο ίδιος. Το σκληρό και ενίοτε προκλητικό χιούμορ του ενδεχομένως να σκανδαλίσει όσους πιστεύουν ότι μιλάει σοβαρά. Διαβάζουμε: «Με κοιτάζει σαν να είδε Αλβανό με φράκο»· «Δύο πράγματα σιχαίνομαι στη ζωή μου. Τον ρατσισμό και τους μαύρους»· «Η είσοδος του [κτιρίου] βρομάει τσίκνα, γιατί παλιά την κατουρούσαν οι σκύλοι, τώρα την κατουράνε οι Αλβανοί». Στο προηγούμενο μυθιστόρημα διαβάζουμε: «Παλιά είχαμε κουλούρι και Έλληνες. Τώρα έχουμε κρουασάν και Αλβανούς».

Το μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη προφανώς απευθύνεται σε ευφυείς αναγνώστες. Οι άλλοι δύσκολα θα εντοπίσουν την ανατρεπτική του διάθεση και τους δυσδιάκριτους στόχους των βελών της παρωδίας του. Αραγε τι να υπονοεί όταν χρησιμοποιεί ως μότο στο βιβλίο του τη φράση «...Les vices a la mode passent pour vertus», ήτοι «...τα βίτσια της μόδας θεωρούνται αρετές», παρμένη από τον «Δον Ζουάν» του Μολιέρου, πράξη 5, σκηνή 2;

Φίλιππος Φιλίπποy, ΤΟ ΒΗΜΑ, 09-08-1998