Κατ εξακολούθηση

Όταν εγώ, μαθητής λυκείου τότε, διέσχιζα τη Μεγάλη Οδό του Πέρα από το Τούνελ, το μικρό μετρό των τριών λεπτών, που ένωνε το Πέρα με το Γαλατά, προς το Ταξίμ, την κεντρική τότε πλατεία της Πόλης, άκουγα στο πέρασμά μου έξι γλώσσες ταυτόχρονα: τούρκικα, ελληνικά, αρμένικα, σεφαραδίτικα, εβραϊκά, ιταλικά και γαλλικά. Στα αυτιά μου ηχούσε καθημερινά μια πανδαισία γλωσσών. Εμείς βλέπαμε, και εξακολουθούμε να βλέπουμε, την Πόλη και την Αλεξάνδρεια ως δύο από τα μεγάλα κέντρα του ελληνισμού· οι δύο πόλεις ήταν, ωστόσο, δύο κέντρα του κοσμοπολιτισμού που θα τα ζήλευαν πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις την ίδια εποχή.
Π.Μ.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οταν μιλάμε στην Ελλάδα για το αστυνομικό μυθιστόρημα, ο νους μας πηγαίνει στον Γιάννη Μαρή, με όλη αυτή την αύρα του συνεπούς (πρωτ)εργάτη του είδους που άφησε πίσω του. Οταν όμως μιλάμε για το σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα, τότε σίγουρα αναφερόμαστε -μεταξύ άλλων, αλλά πάντα πρωτίστως- στον Πέτρο Μάρκαρη. Και μετά τον τηλεοπτικό αστυνόμο Μπέκα του πρώτου, έρχεται η σειρά του αστυνόμου Χαρίτου διά χειρός του δευτέρου να αποτελέσει μια αναγνωρίσιμη φιγούρα στη διερεύνηση εγκλημάτων εδώ και μία δεκαετία.

Η διαδρομή του ήρωα ξεκίνησε το 1995 από το «Νυχτερινό δελτίο» (περιδιάβαση στον κόσμο των ΜΜΕ), συνεχίστηκε το 1998 στην «Αμυνα ζώνης» (μεταξύ ποδοσφαιρικής και κοινωνικής σαπίλας) και το 2003 στο «Ο Τσε αυτοκτόνησε» (διαπλοκή με αριστερό φόντο) μέχρι το 2006 στον «Βασικό μέτοχο» (Διαφημίσεως και Εθνικισμού γωνία). Πενηντάρης, μεσοαστός, με τη γυναίκα του και την υπεραγαπημένη κόρη του, λεξικοφάγος με συνεχή στοχαστικά πήγαιν'-έλα ανάμεσα στις λέξεις και στην καυτή πραγματικότητα, κάτοχος ενός παμπάλαιου Mirafiori, κερδίζει τη συμπάθεια του αναγνωστικού κοινού - είναι κυρίως ο απλός τρόπος δράσης του, με τον οποίο ωστόσο μπορεί ρεαλιστικά να συνταιριάξει τα ντοκουμέντα μέχρι να φτάσει στον ένοχο.



Ενας καθημερινός ήρωας



Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο Χαρίτος τον διάλεξε -και όχι αυτός εκείνον-, ήλθε μια μέρα και θρονιάστηκε μπροστά του με όλη του την οικογένεια και την πραμάτεια του, ώσπου γεννήθηκε στο χαρτί ο μυθιστορηματικός του χαρακτήρας. Κουβαλά τα βιώματά του από τον πατέρα του (όπως η Αδριανή, η γυναίκα του αστυνόμου, από τη μητέρα του) και εν γένει είναι ένας συνηθισμένος Ελληνας -όχι το ιδιαίτερα τετραπέρατο λαγωνικό που λύνει τους γρίφους όλου του κόσμου-, αλλά παρ' όλ' αυτά πολύ αγαπητός, καθώς δεν χρησιμοποιεί βία και προτιμά να συνδυάζει τις σοφές κινήσεις του με λίγη τύχη και αρκετή πείρα.

Ξεκινήσαμε από τον Χαρίτο, γιατί και ο Μάρκαρης με αυτόν ξεκινάει το αυτοβιογραφικό του κείμενο. Είναι αυτός που τον έκανε πεζογράφο και ευρύτερα γνωστό. Είναι αυτός που ενσάρκωσε τα βιώματά του από την οικογένεια, την Αθήνα και τους ατελείωτους περιπάτους σ' αυτήν. Είναι αυτός που τον έκανε να παραμερίσει τις δυσκολίες ενός πεζού κειμένου, όπως αυτές ορθώνονταν μπροστά του, και να αλλάξει ρότα από το σενάριο και το θέατρο προς την πεζογραφία. Οποιος έχει παρακολουθήσει τη μυθιστορηματική πορεία του, μπορεί να καταλάβει τις προθέσεις του συγγραφέα, ενώ όποιος διαβάσει πρώτα το «Κατ' εξακολούθηση», θα αναζητήσει ένα βιβλίο του, για να συμπαθήσει τον μεσήλικα αστυνόμο Χαρίτο εν ώρα υπηρεσίας.

Ο Μάρκαρης ωστόσο δεν επιχειρεί μια κλειστή αυτοβιογραφία με εμπειρίες και γεγονότα. Στο πρώτο μέρος που αφορά τα πεζά του, ξανοίγεται σε σκέψεις και σχόλια συνολικά για το αστυνομικό μυθιστόρημα, ιδέες που θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αποτελούν ένα ανεπεξέργαστο υλικό θεωρίας του είδους, όπως τις έχει δημοσιεύσει κατά καιρούς. Χάρη στην πολύ καλή γνώση που έχει για την αστυνομική λογοτεχνία σε Ευρώπη και Αμερική, είναι σε θέση να περιδιαβεί τον χώρο και να επισημάνει στοιχεία, λειτουργίες, χαρακτηριστικά που βοηθούν στη βαθύτερη κατανόηση ενός επανεκτιμημένου είδους - κι αυτό γιατί πέρασε από την παραλογοτεχνία στα σαλόνια της κριτικής, ειδικά εφόσον απέκτησε τον χαρακτήρα του σύγχρονου κοινωνικού μυθιστορήματος. Με αυτήν την ιδιότητά του ανατέμνει την εγκληματικότητα, τα ήθη και τη σημερινή νοοτροπία, τον ρόλο του χρήματος και την Αριστερά στην παγκοσμοποιημένη κοινωνία μας. Ο λογοτέχνης, γνωρίζοντας από μέσα τους όρους του είδους, περιηγείται στα λογοτεχνικά κείμενα και έτσι καταφέρνει να συγκρίνει κοινωνίες και κουλτούρες, ξεκινώντας από τη γενέτειρα Κωνσταντινούπολη και ταξιδεύοντας σε πολλές λογοτεχνίες του κόσμου.

Το αστυνομικό είδος είναι πλέον γι' αυτόν το σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα, αφού δεν αρκείται στην έξυπνη υπόθεση με ένα έγκλημα-γρίφο - πολύ συχνά μάλιστα την προσπερνά ή τη χρησιμοποιεί απλώς ως άλλοθι, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή του αναγνώστη. Το ουσιαστικότερο που επιδιώκει είναι να ανιχνεύσει τις κοινωνικές δομές, το σύγχρονο (αστικό) περιβάλλον και τα βαθύτερα αίτια των εγκλημάτων, που δεν αφορούν πια τις διαπροσωπικές σχέσεις και τους κώδικες ηθικής, αλλά ευρύτερα κοινωνικά φαινόμενα. Η παθογένεια του σύγχρονου πολιτισμού αποτελεί στην ουσία τον ιστό πάνω στον οποίο γίνονται πιο ορατά τα ζωύφια του εγκλήματος και της παρανομίας.



Η σταδιακή πορεία προς το μυθιστόρημα



Στα υπόλοιπα τρία κεφάλαια, που καταλαμβάνουν λιγότερο από το μισό του βιβλίου, κινείται οπισθοδρομικά και πραγματεύεται την ενασχόλησή του με το σενάριο, το θέατρο και τη μετάφραση. Πριν ασχοληθεί με την πεζογραφία, ο λογοτέχνης δούλεψε ως σεναριογράφος με θητεία δίπλα στον Θόδωρο Αγγελόπουλο, για τον οποίο μιλάει προσπαθώντας να καταρρίψει τον μύθο του βλοσυρού και αγέλαστου ανθρώπου, που ωστόσο έχει μια συγκεκριμένη (μπρεχτική εν μέρει) άποψη για τον κινηματογράφο, χωρίς να είναι απόλυτος και δογματικός. Ο Μάρκαρης έχει μεταφράσει Μπρεχτ και έχει μελετήσει το έργο του, με αποτέλεσμα να θεωρείται ειδικός μπρεχτολόγος στην Ελλάδα. Το πάντρεμα των δύο -ή μάλλον των τριών- δημιουργών έδωσε ταινίες, όπως «Μέρες του '36», «Μεγαλέξανδρος», «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» και «Το βλέμμα του Οδυσσέα», ενώ τροφοδότησε και την τηλεοπτική σεναριογραφική καριέρα του Μάρκαρη στην «Ανατομία ενός εγκλήματος», και μακρύτερα οδήγησε στο πέρασμά του στη μυθιστοριογραφική μυθοπλασία.

Το βιβλίο ανήκει στη σειρά των εκδόσεων «Πατάκη» με τίτλο «Η κουζίνα του συγγραφέα» (υπό την επιμέλεια του Μισέλ Φάις), αλλά διαφέρει ως προς τον τρόπο παρουσίασης από άλλες αντίστοιχες αυτοβιογραφίες που επιχειρήθηκαν ώς τώρα, όπως αυτές των Πανσέληνου, Ξανθούλη ή Δούκα. Η αφήγησή του δεν είναι γραμμική-χρονολογική, αλλά κινείται πολύ πιο ελεύθερα, με μια θεματολογική, θα λέγαμε, σειρά. Ο συνειρμός του είναι ελεγχόμενος, η εναλλαγή αφήγησης και σχολιασμού ομαλή και η αίσθηση του αναγνώστη είναι πως έχει μπροστά του τον ίδιο τον Μάρκαρη, κι αυτός του εξιστορεί όχι τη ζωή του, αλλά πιο πολύ όσα τον έκαναν σεναριογράφο, θεατρικό συγγραφέα και τέλος, πεζογράφο. Ο αναγνώστης εντέλει κινείται διακειμενικά ανάμεσα στην αυτοβιογραφία και στα κείμενά του λογοτέχνη, διαβάζοντας τα τελευταία βάσει των προθέσεων του δημιουργού και ακούει την εξομολόγησή του ανατρέχοντας νοερά στα έργα του.



ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/03/2007