Ο Τσε αυτοκτόνησε

Ποιός θεωρεί ύποπτη την αυτοκτονία ενός γνωστού επιχειρηματία, όταν γίνεται μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων τηλεθεατών;
Η απάντηση είναι κανείς, εκτός από τον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο που βρίσκεται σε αναρρωτική άδεια, βαριέται και ψάχνει τρόπο να διασκεδάσει την πλήξη του.
Όταν οι δημόσιες αυτοκτονίες συνεχίζονται, η αρχική αδιαφορία των αρμοδίων μετατρέπεται σε πανικό, και ο Χαρίτος, στην πορεία των ερευνών του, ανακαλύπτει ότι όσο εκείνος βρίσκεται σε άδεια κάποιοι μηχανορραφούν να του φάνε τη θέση στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών.
Τώρα δεν ψάχνει μόνο να διασκεδάσει την πλήξη του αλλά να σώσει και την καρέκλα του.
Το μυστικό όμως είναι θαμμένο βαθιά μέσα στην πρόσφατη πολιτική ιστορία της Ελλάδος.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα δεν αρκείται πλέον στην κατασκευή μιας τυπικής μυθοπλασίας του είδους, αλλά διατηρώντας τις βασικές αφηγηματικές δομές και τεχνικές του και επετείνοντας τις θεματικές και τις οπτικές του, επιχειρεί να συλλάβει και να αποδώσει το σημερινό πολύπλοκο κόσμο και τις πολλές και ποικίλες σκοτεινές όψεις του.

Η βία των μητροπόλεων, η αύξηση της εγκληματικότητας και των παραβατικών συμπεριφορών και η διαπλοκή οικονομίας (συχνά μάλιστα μαύρης) και πολιτικής εξουσίας ίσως να καθιστούν το αστυνομικό μυθιστόρημα προνομιακό είδος και εργαλείο ταυτόχρονα ανάγνωσης της σύγχρονης πραγματικότητας. Την τάση αυτή ακολούθησε και η εγχώρια παραγωγή του είδους, το οποίο, τα τελευταία χρόνια, με την εμφάνιση ενός ικανού ήδη αριθμού συγγραφέων και κειμένων, έχει μια δυναμική και σοβαρή παρουσία. Ενας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας είναι ο και θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος Πέτρος Μάρκαρης, τα μυθιστορήματα του οποίου, μάλιστα, έσπασαν το φράγμα των πολλαπλών συνόρων και γνωρίζουν μεγάλη αναγνωστική και κριτική υποδοχή σε αρκετές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόσφατα, εξέδωσε το νέο, τρίτο μετά το «Νυχτερινό δελτίο» και το «Αμυνα ζώνης», μυθιστόρημά του, με τίτλο «Ο Τσε αυτοκτόνησε». Ηρωάς του είναι και πάλι ο γνωστός από τα προηγούμενα μυθιστορήματα αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ο οποίος θυμίζει αρκετά τον αστυνόμο Μπέκα του Γιάννη Μαρή και συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά του ελληνικού μικροαστισμού. Είναι ένας τυπικός, αρκετά παραδοσιακός σε πολλές εκδηλώσεις του μεσήλικος, με έναν συμβατικό τρόπο ζωής και τις αντίστοιχες συμπεριφορές και νοοτροπίες, τις προσδοκίες και τα όριά του: τη δουλειά του, το τακτοποιημένο σπιτικό του, τη μονίμως βαριεστημένη και ιδιαίτερα ασφυκτική γυναίκα του, τη μοναχοκόρη και τις σπουδές της, τα σουβλάκια όταν βρίσκεται έξω και τα καλομαγειρεμένα γεμιστά στο σπίτι του ως ένδειξη πια συζυγικής τρυφερότητας. Οι διαφυγές του είναι το πάθος για τα λεξικά και τα ακριβή νοήματα των λέξεων και η πίστη του, σε κάποιες «παραδοσιακές» αρχές, που τον διαφοροποιούν από τη δημοσιοϋπαλληλική και γραφειοκρατική νοοτροπία της αστυνομικής υπηρεσίας: την αίσθηση του καθήκοντος, όπως αυτός το εννοεί, την εντιμότητα, την ηθική, το ενδιαφέρον του για τα πράγματα και τους ανθρώπους. Ο Χαρίτος δρα και κινείται με αυτό το φορτίο και έρχεται συχνά αντιμέτωπος μ' έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο από το δικό του, όπως συμβαίνει τώρα στο «Ο Τσε αυτοκτόνησε». Ενώ αναρρώνει, ύστερα από έναν βαρύτατο τραυματισμό από σφαίρα (σκηνή με την οποία τελειώνει το «Αμυνα ζώνης»), πλήττοντας θανάσιμα κάτω από την ασφυκτική επιτήρηση της συζύγου του, μια αυτοκτονία σε απ' ευθείας τηλεοπτική μετάδοση ενός μεγαλοεργολάβου και στελέχους παλιά της αντίστασης κατά της δικτατορίας ξυπνά το ενδιαφέρον του και τον επαναφέρει στους γνώριμους ρυθμούς του. Οταν, δε, ακολουθούν διαδοχικά και πάντα δημόσια οι αυτοκτονίες ενός δυναμικού, με αριστερό αγωνιστικό παρελθόν, βουλευτή της συμπολίτευσης κι ενός μεγαλοδημοσιογράφου, ο Χαρίτος συνεχίζει τη διερεύνηση της υπόθεσης με την κάλυψη του αρχηγού της αστυνομίας τώρα, και με τον κίνδυνο, όμως, να χάσει τη θέση του από τον ανεπαρκή, αλλά με τις κατάλληλες προσβάσεις αναπληρωτή του. Αναζητώντας τα αίτια και τις τυχόν σχέσεις των αυτοκτονιών, ανακαλύπτει έκπληκτος, μαζί με τη βοηθό του, μια νεαρή έξυπνη αστυνομικίνα, το μέγεθος των εργασιών του μεγαλοεργολάβου, τις κοινές επιχειρήσεις, μέσω των συζύγων τους, με το βουλευτή, την εκμετάλλευση των μεταναστών, παρά τη φιλική προς αυτούς ρητορική, την αφαίμαξη των ευρωπαϊκών κονδυλίων για τα Βαλκάνια, τις χαριστικές αναθέσεις των δημοσίων έργων, και μάλιστα αυτών των Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς και τις πιέσεις και τους εκβιασμούς τους από το μεγαλοδημοσιογράφο. Στην πορεία των ερευνών, μαθαίνει ότι οι τρεις τους, μ' αρχηγό έναν παλιό αγωνιστή, σχεδόν επαγγελματία επαναστάτη, είχαν δημιουργήσει την περίοδο της χούντας μια αντιστασιακή οργάνωση με την επωνυμία «Τσε», τη δράση της οποίας, με καθαρά αντικαπιταλιστικούς πλέον στόχους και άλλο όνομα, συνέχισαν και μετά τη Μεταπολίτευση. Λίγα χρόνια αργότερα και αφού είχαν προβεί σε αρκετές «επαναστατικές» ενέργειες, αντελήφθησαν το ατελέσφορο των προσπαθειών τους, διέλυσαν την ομάδα και ακολούθησαν τα επαγγέλματα που είχαν διαλέξει ως προκάλυμμα. Τις επιχειρήσεις ο ένας, την πολιτική ο άλλος και τη δημοσιογραφία ο τρίτος, αποδεχόμενοι όχι απλώς τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, αλλά και τις πιο ωμές και ληστρικές εκδοχές τους. Ο μόνος που παρέμεινε πιστός στις πεποιθήσεις του ήταν ο ηγέτης τους, ο οποίος και αυτοκτόνησε, πολλαπλά διαψευσμένος και πικραμένος. Το παρελθόν αυτό και το αναντίστοιχο, κοινωνικά, παρόν, περιέρχεται ο Χαρίτος, αναζητώντας απαντήσεις στα πολλά και ποικίλα ερωτήματα. Ο Μάρκαρης, παρά το αρκετά χρησιμοποιημένο εύρημα των αυτοκτονιών και τη σχετική απουσία έντονης δράσης, συγκροτεί μια ικανοποιητική αφήγηση, η οποία ανελίσσεται γραμμικά, με διάχυτο το κλίμα του μυστηρίου και ζωηρό ενδιαφέρον για τη λύση των πολλών αινιγμάτων, αναπλάθει αναγνωρίσιμες καταστάσεις και πρακτικές, επηρεασμένος προφανώς και από την πρόσφατη επικαιρότητα γύρω από την τρομοκρατία, περιγράφει τη στενή σχέση χρήματος και πολιτικής και τους σύγχρονους επιχειρηματικούς τρόπους, αποκαλύπτει τις ίντριγκες και τις συγκρούσεις στο εσωτερικό ενός ιεραρχικού και γραφειοκρατικού μηχανισμού, όπως η αστυνομία, σκιαγραφεί με εξαιρετική επιτυχία ζωντανούς και πειστικούς χαρακτήρες. Ξεχωρίζει βέβαια ο αστυνόμος Χαρίτος, ο οποίος εκφέρει σε πρώτο πρόσωπο την αφήγηση και εκτός από την περιγραφή των κινήσεων και των ερευνών του, παρατηρεί συνεχώς και σχολιάζει μ' έναν έντονα σαρκαστικό και ειρωνικό τρόπο τον εαυτό του κατ' αρχάς και την οικογενειακή του καθημερινότητα, τα ήθη και τις γοργές αλλαγές τους, τις συμπεριφορές των κάθε κατηγορίας συνανθρώπων του, τη χαοτική Αθήνα, την περίεργη θέση του απέναντι στους πρώην διωκόμενους αριστερούς και τώρα μετόχους της ποικιλότροπης εξουσίας. Τη μετάλλαξη αυτή και την ύπαρξη πολλών «πρώην» στο περιβόητο σύστημα της διαπλοκής περιγράφει ο συγγραφέας στη μυθοπλασία του με ακραίο τρόπο. Ο κόσμος που κατασκευάζει, είναι ένας κόσμος ζοφερός, με μόνη κυρίαρχη αξία την επιδίωξη με κάθε μέσο του πλουτισμού, αφού το όραμα μιας άλλης κοινωνίας έχει καταρρεύσει και οι φορείς του, είτε έχουν οδηγηθεί στο περιθώριο και στην πολιτική ή και τη σωματική ήττα είτε έχουν ενσωματωθεί και αποδεχθεί πλέον με φανατισμό τη νέα κυνική εποχή. Ο συγγραφέας δεν διεισδύει στις ιδεολογικές και ψυχικές διεργασίες των φορέων αυτών, ούτε στον τρόπο πρόσληψης των πολλών και ριζικών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών και δεν επιχειρεί να ερμηνεύσει τη μεταμόρφωσή τους. Η αφήγηση απλώς διαπιστώνει και αναπλάθει υπαρκτά και εύκολα αναγνωρίσιμα φαινόμενα και διακρίνεται για τον υποδόριο καταγγελτικό λόγο και τη διάχυτη κι εμφανέστατη θλίψη για όσα αναπαριστά, εξού και ο ειρωνικός, και κυρίως πικρός, τίτλος.

Μήπως όμως ο Μάρκαρης, με την καίρια και σχετικά οδυνηρή θεματική του, αναπαράγει τελικά και μια ιδεολογική κατασκευή και αντίληψη για τη γενιά της αντίστασης που κυριάρχησε στη Μεταπολίτευση;

Οτι, δηλαδή, η γενιά αυτή, παρ' ότι συγκροτήθηκε σε μια συγκεκριμένη συγκυρία, είχε να επιτελέσει έναν πολιτικοκοινωνικό ιστορικό ρόλο. Μήπως λοιπόν τώρα, που «εξέπεσε» από το μεταφυσικό αυτόν ρόλο, η «πτώση», στη μυθοπλασία αλλά και στην πραγματικότητα, φαντάζει σκανδαλώδης και τόσο εκκωφαντική; Πάντως και αυτή τη φορά ο Μάρκαρης εκπλήσσει με την ποιότητα της γραφής του και τη σχεδόν μικροσκοπική παρατήρηση των κοινωνικών ηθών και εκφράζει, με πρόσχημα το αστυνομικό του μυθιστόρημα, τον πικρό σκεπτικισμό του για την πολλαπλή ήττα της Αριστεράς.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/08/2003