Καταδολίευση

Η αφήγηση έχει ως τόπο δράσης την πόλη της Καβάλας στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα. Εποχή οικονομικών και πολιτικών ανακατατάξεων. Η πόλη, αφού υπήρξε πάνω από έναν αιώνα το μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνών, τώρα φθίνει καθώς οι μεγάλες ξένες εταιρείες προσανατολίζονται σε χώρες με μικρότερο κόστος σε συνδυασμό με οικονομική και πολιτική διείσδυση.

Τα πρόσωπα της αφήγησης, ζώντας και δρώντας μέσα στην οικονομία της αγοράς, αγωνίζονται, στην αβέβαιη αυτή εποχή, να κρατήσουν τη δυναμική τους, να βρουν ισορροπίες και να κατοχυρώσουν νέες προωθημένες θέσεις.
Ο αγώνας για την οικονομική τους ύπαρξη είναι σκληρός, γιατί κάποιοι θα πάρουν τη μερίδα του λέοντος και κάποιοι άλλοι θα πάνε στο περιθώριο.
Μέσα σ’ αυτόν τον καθημερινό αγώνα, όταν κάποτε θα έρθει η ώρα της υπαρξιακής κρίσης, τότε όλοι τους θα βρεθούν ανέτοιμοι και αδύναμοι μπροστά στο χάος.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο χώρος της Καβάλας και ο μακρύς και ζοφερός μεταπολεμικός χρόνος αποτελούν τις μόνιμες λογοτεχνικές εμμονές τού Πρόδρομου Μάρκογλου. Σημαδεμένος ιδεολογικοπολιτικά και σωματικά από τα συνταρακτικά γεγονότα της περιόδου 1940-1950 και των επόμενων χρόνων, επανέρχεται συνέχεια σ' αυτά και επιμένει στη διερεύνηση των αποτυπωμάτων τους στη συλλογική και ατομική κοινωνική κίνηση. Η συνεχής μυθοπλαστική επιστροφή και επιμονή δεν αφορούν μόνο το ευρύτερο ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο. Ο Μάρκογλου, ανέξαρτητα από τα πρόσωπα και τους τρόπους εκφοράς των αφηγήσεών του, στριφογυρίζει συνεχώς στους ίδιους ήρωες και στα ίδια συμβάντα που έζησαν και τους καθόρισαν ψυχικά και σωματικά. Η πρώτη πεζογραφική εμφάνισή του, ύστερα από μια ευδόκιμη θητεία στην ποίηση, ήταν το 1980 με τη νουβέλα «Ο χώρος της Ιωάννας και του Ιωάννη». Ακολούθησαν οι συλλογές διηγημάτων «Σταθερή απώλεια» (1992) και «Διέφυγε το μοιραίον» (2003), ενώ μεσολάβησε η νουβέλα «Σπαράγματα» (1998). Οι ήρωες των έργων του βιώνουν τα κατοχικά και εμφύλια πάθη και ενηλικιώνονται μέσα σ' αυτά και σχεδόν όλοι συνθλίβονται στις μεταπολεμικές Συμπληγάδες. Ο χρόνος όμως προχωρεί και μαζί του οι άνθρωποι και οι οικονομικοκοινωνικές συνθήκες, οι οποίες αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς. Μια τέτοια κρίσιμη και μεταβατική, πολιτικά και κοινωνικά, στιγμή, στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και την εποχή της Αποστασίας, καταγράφει ο συγγραφέας στο τελευταίο του μυθιστόρημα, την «Καταδολίευση», και ξανακοιτάζει την Καβάλα και κάποιους από τους παλιούς ήρωές του, μαζί με αρκετούς νέους. Η αφήγησή του όμως τώρα δεν εστιάζει στους «χαμένους», αλλά στους κυρίαρχους του πολλαπλού κοινωνικού παιχνιδιού και σ' όσους τους περιτριγυρίζουν. Οι βασικοί ήρωές του ανήκουν στα ανώτερα στρώματα της Καβάλας και είναι αυτοί που κινούν τα νήματα της πόλης. Ο Δημήτριος Κόκκινος, ο πρόεδρος των καπνεμπόρων της πόλης, είναι ένας από αυτούς. Εξυπνος και δυναμικός, προωθεί τις δουλειές του, συνδέεται με τους αστούς πολιτικούς και ελίσσεται ανάμεσα τους, συντονίζει τον αγώνα για τη διατήρηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και προσπαθεί να σπάσει το ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα. Διαισθανόμενος δε την κρίση στο καπνεμπόριο και τις επερχόμενες αλλαγές προσπαθεί να κρατήσει τις σχέσεις με τους αντιπροσώπους των ξένων μεγάλων εταιρειών και να βρεί νέες αγορές ακόμα και στις τότε ανατολικές σοσιαλιστικές χώρες. Ο Κόκκινος ξεκίνησε προπολεμικά ως υπάλληλος του μεγάλου καπνέμπορου Μπαλόγλου, τα παιδιά του οποίου όμως δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τον οίκο του. Ο Αλέξανδρος Μπαλόγλου με τον έκλυτο βίο του ξοδεύει όλη την περιουσία του πατέρα του, δημιουργεί τεράστια χρέη και εξαφανίζεται ύστερα από ένα ερωτικό σκάνδαλο. Η αδελφή του Αναστασία, απόμακρη και δέσμια της καταγωγής και της ταξικής της υπερηφάνειας, βλέπει ανήμπορη την παρακμή της οικογένειας της και τους ισχυρούς της πόλης, ακόμα και τον Κόκκινο, τον οποίο είχε αποκρούσει ερωτικά στο παρελθόν, να εποφθαλμιούν πλέον και το πατρικό της σπίτι. Ο δικηγόρος Ραγόζης, ο οποίος εμφανίζεται και στις αφηγήσεις της συλλογής «Σταθερή απώλεια» και της νουβέλας «Σπαράγματα», δυνατός και πλούσιος και αυτός, αφού εκμεταλλεύτηκε τις εφιαλτικές εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις, διαχειρίζεται και προστατεύει τα συμφέροντα των παραγόντων της Καβάλας. Τώρα όμως, ενώ προσπαθεί να διευθετήσει τα χρέη της Αναστασίας, πεθαίνει, αφήνοντας κληρονόμο τη σκληρή θετή του κόρη και διάδοχό του στο γραφείο τον βοηθό του Καλέμη. Ο νεαρός δικηγόρος φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τον Ραγόζη στις υποθέσεις του και στο δίκτυο των πολυποίκιλων σχέσεών του και εργάζεται σκληρά προς την κατεύθυνση αυτή. Προσπαθεί δε να υλοποιήσει την εντολή του Ραγόζη για μια δωρεά του στην Ιουλία Σολδάτου, την ερωμένη του. Η Ιουλία, η οποία είναι κι αυτή ένα από τα πρόσωπα των προηγούμενων αφηγήσεων του συγγραφέα, ύστερα από πολλούς ερωτικούς και σωματικούς συμβιβασμούς προκειμένου να ξεφύγει από τη φτώχεια, είχε βρει καταφύγιο στην ασφάλεια του Ραγόζη. Ο διάδοχός του στο δικηγορικό γραφείο αποσκοπεί τώρα να τον υποκαταστήσει και στη σχέση του με την Ιουλία, και πιο επίσημα μάλιστα. Τα πρόσωπα αυτά και όσα άλλα κινούνται γύρω τους, όπως ο διευθυντής της τράπεζας και ο εκδότης της τοπικής εφημερίδας, αποτελούν τον έναν διακριτό πόλο της πόλης και της αφήγησης. Ο άλλος πόλος είναι βέβαια το τότε ισχυρό καπνεργατικό κίνημα της πόλης. Βρίσκεται συνεχώς στο φόντο της μυθοπλαστικής ανιστόρησης, συλλογικά πάντα και όχι προσωποποιημένο, και αγωνίζεται για καλύτερους οικονομικούς όρους και πιο ανθρώπινη ζωή. Παραμένει δε πιστό στο τότε σοσιαλιστικό όραμα και γι' αυτό τα μέλη του βλέπουν με δέος και προσμονή δύο Σοβιετικούς αγοραστές καπνών, αγνοώντας βέβαια τον χρηματισμό τους από τους καπνεμπόρους και τις συναναστροφές μαζί τους. Ο συγγραφέας, με τον τρόπο του και με όσα αναπλάθει, κατορθώνει, με τη μικρή σε έκταση αλλά εξαιρετικά πυκνή και περιεκτική αφήγησή του, να συνθέσει ένα πανόραμα μιας κοινωνίας και μιας εποχής. Στο κειμενικό αυτό πανόραμα ο απόηχος των Ιουλιανών είναι έντονος, ο σχετικά πρόσφατος διωγμός των Εβραίων, παρά την τραγικότητα του, προσφέρει στους επιτήδειους ευκαιρίες πλουτισμού και ο κινητήριος μοχλός της πόλης, ο καπνός, καθορίζει τα πάντα και ευωδιάζει στις σελίδες του. Οι επιδιώξεις των ατόμων δε, σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο, οι μεταξύ τους οικονομικές, κοινωνικές και ερωτικές σχέσεις, τα ποικίλα συμφέροντα, η αγωνία και το άγχος να διατηρήσουν οι περισσότεροι τη θέση τους, η πτώση εκείνων που δεν συνέλαβαν τις επερχόμενες αλλαγές, αναπτύσσονται και καταγράφονται, άλλοτε υπαινικτικά κι ...άλλοτε με ευκρίνεια στο μυθοπλαστικό πεδίο της «Καταδολίευσης». Αποτυπώνονται όμως και οι μνήμες, τα αιτήματα και τα όνειρα της περιόδου της Αντίστασης και των εμφυλιοπολεμικών χρόνων. Ετσι ο Νικηφόρος, ο βασικός ήρωας των διηγημάτων της «Βασικής απώλειας» και της νουβέλας «Σπαράγματα», διανοούμενος, ποιητής, αδερφός εξόριστου αντάρτη, ασυμβίβαστος με το κράτος του ζόφου και χαμένος πλέον, στοιχειώνει τις μνήμες πολλών, και κυρίως της Ιουλίας, της οποίας υπήρξε εραστής, και του δικηγόρου Καλέμη, που ήταν παιδικός του φίλος και δεν τον στήριξε στις δύσκολες στιγμές. Ενας ακόμα με έντονες μνήμες από εκείνα τα χρόνια, ο γραμματέας τού συλλόγου των καπνεμπόρων, βλέπει εκ των έσω τους σχεδιασμούς των κυρίαρχων της πόλης αλλά και διαπιστώνει με πίκρα και τον εκφυλισμό του ανατολικού σοσιαλισμού. Και είναι αυτός που κλείνει την αφήγηση διαβάζοντας στην εφημερίδα τις αποχαιρετιστήριες επιστολές τού Τσε Γκεβάρα, όταν εγκαταλείπει τα αξιώματα και τις υλικές απολαβές στην Κούβα για να κυνηγήσει το επαναστατικό του όνειρο. Στο πολυσύνθετο αυτό αφηγηματικό πλαίσιο ο Μάρκογλου σκιαγραφεί με επιτυχία τους χαρακτήρες του, οι σχέσεις και οι κάθε είδους περιπέτειες των οποίων δημιουργούν και κινούν το όλο μυθοπλαστικό σκηνικό. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση του, παρά την εύκολα διακρινόμενη μελαγχολική οπτική των πραγμάτων, και η γλώσσα του, η οποία τώρα δεν έχει τον κάποιο λυρισμό των προηγούμενων κειμένων του, συντελούν στη ρεαλιστική και πειστική απόδοση. Αποφεύγει δε ικανοποιητικά τον παρόντα και διαρκώς ελλοχεύοντα κίνδυνο της θεματικής επανάληψης και της αφηγηματικής μανιέρας. Με το νέο του μυθιστόρημα, ο Μάρκογλου ασχολείται, κόντρα στις ευκολίες των καιρών, με τα ζητήματα που ακόμα τον καίνε και προσθέτει ένα ακόμα σημαντικό έργο στην προσωπική, αλλά και στη συνολική εγχώρια λογοτεχνική παραγωγή.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/12/2006