Εντός και εκτός έδρας

Η σχέση αγάπης μιας ομάδας ποιητών προς το ποδόσφαιρο μας προσέφερε στίχους εξόχως πρωτότυπους· η εκ των «έσω» τάση οράσεως μερικών άλλων μας έδωσε δημιουργήματα πλήρη μεταφυσικού ζόφου· η αρνητική στάση κάποιων τρίτων αποτύπωσε αποσπάσματα που προβληματίζουν· η ενσωμάτωση όρων ή λέξεων παρήγαγε στίχους με φορτισμένη πιο έντονα τη γλώσσα, ενώ η μεταφορά «μνημών παιχνιδιού» από την παιδική ηλικία πρόβαλε εικόνες που αξίζει ιδιαιτέρως να προσεχθούν.

Στο βιβλίο αυτό ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος μελετά ακριβώς τις επιδράσεις του ποδοσφαίρου στην ποίησή μας, από τη γενιά του '30 μέχρι και σήμερα. Χωρίζει το υλικό του σε κατηγορίες, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραπάνω παραμέτρους, και το διανθίζει με ένα μεγάλο αριθμό ποιημάτων ή αποσπασμάτων τους, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει μια πλήρη εικόνα αυτού του ενδιαφέροντος θέματος, το οποίο άλλωστε τόσο διεξοδικά δεν έχει ποτέ μέχρι σήμερα ερευνηθεί.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Χωρίς να έχω πλήρη βιβλιογραφική εικόνα των όσων έχουν κατά καιρούς γραφτεί για τη σχέση ελληνικής ποίησης και ποδοσφαίρου, μπορώ να πω, με απόλυτη βεβαιότητα, ότι ο Γιώργος Μαρκόπουλος πραγματοποιεί την, ώς τώρα, πληρέστερη, διεξοδικότερη και, αναμφιβήτητα, την πιο ευαίσθητη και εκ των έσω προσέγγιση αυτού του ενδιαφέροντος θέματος. Ποιητής ο ίδιος και μαζί λάτρης τού αθλήματος, από το οποίο «κουβαλάει» συγκινημένες μνήμες των παιδικών και των νεανικών του χρόνων, ερευνά εξονυχιστικά όλες τις περιπτώσεις και όλες τις μορφές επιδράσεων που άσκησαν το ποδόσφαιρο, η σημειολογία του και η εντελώς ιδιάζουσα ατμόσφαιρά του στην ποίησή μας. Ερευνά, θα πρόσθετα, με μια διάθεση απροκατάληπτη, εμφανώς αγαπητική και προς τα δύο σκέλη που συνθέτουν το πεδίο της έρευνάς του: και προς την ποίηση, που διακονεί με ζήλο και κατάνυξη περί την τριακονταπενταετία, και προς το ποδόσφαιρο, που ενέχουν, τόσο η πρώτη όσο και το δεύτερο, το στοιχείο του στοιχήματος, συνθέτοντας δύο διαφορετικές εκδοχές παιχνιδιού -θα τολμούσα να πω και «έκθεσης»-, του πνεύματος, του σώματος και της ψυχής, από τη μια, και του σώματος και του μυαλού, από την άλλη.

Με δεδομένο ότι η ίδρυση των πρώτων ποδοσφαιρικών ομάδων πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του '20, ο Μαρκόπουλος ξεκινά την αναζήτηση του ανταποκρινόμενου στις προθέσεις του ποιητικού υλικού από τους εκπροσώπους της γενιάς του '30 -από τους οποίους ελάχιστοι και μάλλον αφ' υψηλού αναφέρθηκαν στο ποδόσφαιρο- και φτάνει ώς τις μέρες μας, επισημαίνοντας, με ακρίβεια, την κατά καιρούς διαφοροποίηση της στάσης των ποιητών απέναντι στο συγκεκριμένο άθλημα, που, πολλές φορές, ήταν απόλυτα συναρτημένη με τις διακυμάνσεις των κοινωνικών, ιδεολογικών και αισθητικών δεδομένων, καθώς και με την ιδιοσυγκρασιακή και ποιητική ιδιαιτερότητα του καθένα απ' αυτούς. Και με κριτήριο τον βαθμό και την υφή της σχέσης τους με το ποδόσφαιρο -άμμεσης ή έμμεσης, προφανούς ή ποικιλοτρόπως τεκμαιρόμενης, αγάπης ή μίσους-, με την ιδιάζουσα ατμόσφαιρα ή αίσθηση που το περιβάλλει και με τα σύμβολα που εκπέμπει, διαιρεί την έρευνά του σε επιμέρους κεφάλαια· ξεκινώντας, όπως είναι εύλογο, από τους ποιητές εκείνους που, στο έργο τους και στη ζωή τους, υπήρξαν όχι απλώς θετικά, αλλά κάποτε και θαυμαστικά διακείμενοι προς το λαϊκό αυτό άθλημα.

Που ύμνησαν το παιχνίδι ή κάποιους ποδοσφαιριστές, περιβάλλοντάς τους με την αίγλη λαϊκών ηρώων, και αφέθηκαν, ο καθένας με τον τρόπο του, να παρασυρθούν από τις εκτυφλωτικές ιαχές ή και να βυθιστούν στη θλίψη του άδειου, μετά το τέλος της φευγαλέας εορταστικής ποδοσφαιρικής πανδαισίας (Αναγνωστάκης, Βαγενάς, Λάγιος, Θεοδωρίδης, Σουλιώτης, Στεριάδης κ.ά.).

Σε ξεχωριστή ομάδα κατατάσσει ο Γιώργος Μαρκόπουλος ποιητές που, όσο κι αν παραμένουν ασυγκίνητοι από την ομορφιά του ποδοσφαίρου, όσο κι αν αρνούνται, κάποιοι πεισματικά, να γίνουν μέτοχοι μιας χαράς, έστω ψευδεπίγραφης, αρέσκονται στην ανατροπή των κανόνων του παιχνιδιού, αναζητώντας συμβολικές εκδοχές του, πρόσφορες για την ανάπτυξη και κατάθεση της ανατρεπτικής τους διάθεσης ή για την παράλογη σκηνογράφηση του πεδίου μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται τα ποιητικά τους δρώμενα. Πράγμα που κάνει ο Βαρβέρης, αντιστρέφοντας τα ισχύοντα δεδομένα και προβάλλοντας την υπαρξιακή του αγωνία· ο Ευαγγέλου, ανακαλύπτοντας στο ποδόσφαιρο τις τραγικές διαστάσεις του παιχνιδιού που λέγεται ζωή· ο Κοντός, επισημαίνοντας το παράλογο που διέπει την καθημερινότητα· ο Λιοντάκης, προβάλλοντας την προσωπική και την κοινωνική άπνοια· ο Φωστιέρης, κινούμενος σ' ένα κλίμα θανάτου, αγωνίας και διάβρωσης της σκέψης· ο Χουλιαράκης, εκφράζοντας τον μεταφυσικό του ζόφο.

Η τρίτη ομάδα αποτελείται από ποιητές περισσότερο ή λιγότερο αρνητικούς, επιφυλακτικούς ή και επιθετικά περιφρονητικούς απέναντι στο ποδόσφαιρο, καταλογίζοντάς του τον εσκεμμένο, με τη σύμπραξη των εκάστοτε κρατούντων, αποπροσανατολισμό και την εκτόνωση των λαϊκών στρωμάτων (Βαβούρης, Βαλαωρίτης, Γκόρπας, Σοφιανός, Κυρτζάκη, Πορφύρης, Μάρκογλου, Πανσέληνος, Πούλιος κ.ά.). Οι περισσότεροι απ' αυτούς, ωστόσο, παρά την αρνητική τους στάση, συνδέουν το άθλημα και με μιαν αιωρούμενη, διαβρωτική της σκέψης και των αισθημάτων, κυριακάτικη θλίψη, ενώ άλλοι -ανάμεσά τους ο Ασλάνογλου, ο Δικταίος, ο Ελευθερίου, ο Ταχτσής, ο Ρίτσος, ο Γκανάς, ο Καραβασίλης, ο Χρονάς και ο Ιωάννου-, αναφερόμενοι, αμέσως ή εμμέσως, στο ποδόσφαιρο, εκφράζουν την ατομική και την κοινωνική μοναξιά τους, τα υπαρξιακά τους αδιέξοδα και την απαισιοδοξία τους, που επιτείνεται από τη μιζέρια της επαρχίας· την ψυχική τους ερημιά και την ερημία του τοπίου. Ιδίως την ερημιά του γηπέδου μετά το τέλος του παιχνιδιού, όταν ο θόρυβος, η φευγαλέα ψευδαίσθηση ότι συμμετέχει κανείς σε ένα κοινό δρώμενο, οι ιαχές και τα συνθήματα που μέχρι πριν λίγο δονούσαν την ατμόσφαιρα, έχουν παραχωρήσει τη θέση τους στη σιωπή, στην απουσία και στο αβυσσαλέο κενό ενός ανούσιου πια απογεύματος.

Γιατί δεν είναι μόνο το ποδόσφαιρο· δεν είναι μόνο το παιχνίδι που συγκινεί, είναι και το γήπεδο· η έκταση που στις διαστάσεις της, σχεδόν τελετουργικά, επαναλαμβάνονται η έπαρση και η υποστολή της σημαίας των ψευδαισθήσεων και των πιο αγνών, μέσα στη βιαιότητά τους, συναισθημάτων· ο τάφος των συγκινήσεων και της παροδικής αίσθησης συνύπαρξης και ομαδικότητας. Κι ακόμα, για κάποιους (Βαγενάς, Δάλλας, Μέσκος, Μαστοράκη) είναι το γήπεδο ένας χώρος που στη θέα ή στη σκέψη του ανακαλούνται σκληρές, αγωνιστικές και εξωαγωνιστικές μνήμες τής πρόσφατης ιστορίας· όταν τα γήπεδα μετατρέπονταν σε χώρους εκτελέσεων ή σε στρατόπεδα προσωρινής συγκέντρωσης, λίγο πριν από την εξορία. Τα γνωρίζει πολύ καλά όλα αυτά ο Γιώργος Μαρκόπουλος και με πολλή σύνεση και ευαισθησία επιλέγει και ταξινομεί τα σχετικά ποιήματα, συνθέτοντας μία ασυνήθιστη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανθολογία συγκινητικών, στην πλειονότητά τους, κειμένων, συνοδευμένων από εύστοχους σχολιασμούς. Σχολιασμούς αποδεικτικούς της ακατάλυτης και εύφορης αγάπης που τρέφει προς την τέχνη του, την ποίηση, προς τους ομότεχνούς του ποιητές και προς το ποδόσφαιρο. Κι ακόμα, αποδεικτικούς της αγνότητας των συναισθημάτων του και της καλλιεργημένης και φυλαγμένης σαν κόρην οφθαλμού «παιδικότητάς» του.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/12/2006