Το Κεφάλαιο Ι

Σε συνεργασία με το εγχείρημα των MEGA (Marx Engels Gesamtausgabe-Άπαντα των Marx-Engels), κυκλοφορεί το Μάρτιο του 2016 από τις εκδόσεις ΚΨΜ μια νέα – εξαρχής – μετάφραση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, η οποία λαμβάνει υπόψη της τα αποτελέσματα της πρόσφατης γραμματολογικής και θεωρητικής έρευνας. Η νέα μετάφραση αναδεικνύει τον εννοιολογικό και υφολογικό πλούτο του πρωτοτύπου και πλαισιώνεται από πραγματολογικές σημειώσεις για τις πηγές και την πορεία τού εν λόγω μαρξικού έργου.



Στις αρχές του 21ου αιώνα, το Κεφάλαιο του Karl Marx διατηρεί αμείωτη τη σημασία του ως η πιο διεξοδική κριτική θεωρία του ‘ειδικά κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής’, της θεμελιώδους δυναμικής που χαρακτηρίζει την κίνηση της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας. Η ανάπτυξη της κριτικής που επιτυγχάνεται στο Κεφάλαιο έχει επηρεάσει βαθιά τη συγκρότηση των κοινωνικών επιστημών στη σύγχρονη ιστορία, καθώς και αυτή καθεαυτή τη σύλληψη του ιστορικού παρόντος. Η διαπίστωση αυτή αποκτά και μια επιπλέον διάσταση για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, από το γεγονός ότι η δημοσίευση χειρογράφων και σημειώσεων του Marx στα τέλη του 20ου αιώνα έχει εμπλουτίσει τις δυνατότητες προσέγγισης αυτού του θεμελιώδους έργου. Η αναβάθμιση αυτή της έρευνας και της πρόσληψης έγινε στο πλαίσιο της διεθνούς έκδοσης των Απάντων του Marx και του Engels (MEGA), η οποία συντονίζεται από την Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου-Βρανδεμβούργου. Η έρευνα έχει πλέον στη διάθεσή της όλα τα σχετικά χειρόγραφα του Marx (τόσο εκείνα που χρησιμοποίησε ο Engels μετά το θάνατο του Marx όσο και εκείνα που άφησε κατά μέρος), ώστε πλέον είναι σαφής η δυναμική ανάπτυξη του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, του μοναδικού που ενέκρινε ο Marx για δημοσίευση και τον οποίο επιμελήθηκε επανειλημμένα ο ίδιος.

Βάση της μετάφρασης είναι η τρίτη γερμανική έκδοση (1883) του πρώτου τόμου (την οποία επιμελήθηκε ο Marx), ενώ έχουν ληφθεί υπόψη τόσο η πρώτη και δεύτερη γερμανική έκδοση, του 1867 και του 1872 αντίστοιχα, όσο και η γαλλική έκδοση του 1875, την οποία επίσης επιμελήθηκε συστηματικά ο Marx.



Εκτός από το κυρίως κείμενο του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου, η έκδοση περιλαμβάνει σε μια σειρά Παραρτημάτων περαιτέρω κείμενα (μεταφρασμένα όλα εξαρχής ή για πρώτη φορά στα ελληνικά), που στοιχειοθετούν μια εις βάθος κατανόηση του μαρξικού έργου:

α) Το πρώτο κεφάλαιο από την αναφερθείσα πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου, με τίτλο «Εμπόρευμα και χρήμα», καθώς και το Παράρτημα της ίδιας έκδοσης με τίτλο «Η αξιακή μορφή», όπου αναπτύσσεται για πρώτη φορά διεξοδικά η θεωρία της εμπορευματικής αξίας. Μόλις το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έγινε σταδιακά σαφής από την έρευνα η διαφορά της ανάπτυξης της αξιακής μορφής στην πρώτη έκδοση από τις υπόλοιπες εκδόσεις, με τρόπο που ανοίγει ένα πλούσιο πεδίο ερωτημάτων για την εννοιολογική δομή του Κεφαλαίου. Με τη συμπερίληψη του εν λόγω κειμένου στη νέα μετάφραση, δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να ακολουθήσει την ανάπτυξη και την αναδιατύπωση της θεωρίας της αξίας. Η προσέγγιση αυτή ενισχύεται από

β) τις χειρόγραφες σημειώσεις του Marx για τις διορθώσεις και αναδιατυπώσεις της δεύτερης έκδοσης (1872), οι οποίες συντάσσονται την περίοδο Δεκέμβριος 1871-Ιανουάριος 1872. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1987, και επιτρέπει μια προσέγγιση στον τρόπο εργασίας του Marx, ο οποίος δύσκολα βρίσκει το αντίστοιχό του σε παλαιότερες ερευνητικές απόπειρες. Ιδιαίτερα ο προσδιορισμός της έννοιας της αξίας, ο τρόπος ανάπτυξής της και η επακριβής διατύπωση του αντίστοιχου δυναμικού περιεχομένου είναι αυτά που αποτελούν το κύριο μέλημα του Marx σ’ αυτή την επεξεργασία, πέρα από τις όποιες υφολογικές παρεμβάσεις. Η δημοσίευση αυτών των σημειώσεων θέτει τον Έλληνα αναγνώστη σε προνομιακή θέση παγκοσμίως αναφορικά με την ανάλυση και την κατανόηση της μαρξικής θεωρίας της αξίας. Η προσέγγιση αυτή στοιχειοθετείται περαιτέρω από

γ) ένα πλήθος διατυπώσεων και παραθεμάτων από τη γαλλική έκδοση (1875), οι οποίες δεν συμπεριλήφθηκαν σε καμία άλλη έκδοση, αλλά διασαφηνίζουν πολλές πλευρές της μαρξικής επιχειρηματολογίας. Με την ευκαιρία της γαλλικής έκδοσης, ενός εγχειρήματος με σαφές πολιτικό πρόσημο μεταξύ άλλων, ο Marx προέβη σε διεξοδικές διασαφηνίσεις επιμέρους θεμάτων, εκ των οποίων οι σημαντικότερες αφορούν τον φετιχιστικό χαρακτήρα του εμπορεύματος, την ανάπτυξη της διάκρισης μεταξύ παραγωγικής και μη παραγωγικής εργασίας, τη διεξοδική παρουσίαση της παραγωγικής τεχνικής, την αναδιατύπωση της θεωρίας για τον σχετικό υπερπληθυσμό και ορισμένες διατυπώσεις για τον κυκλικό χαρακτήρα της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης, οι οποίες βασίζονταν στο νέο, για την τότε περίοδο, φαινόμενο του σχηματισμού μονοπωλιακού κεφαλαίου. Τέλος, σε ξεχωριστό Παράρτημα περιλαμβάνονται

δ) οι σημειώσεις και οι Πρόλογοι του Friedrich Engels στις εκδόσεις του πρώτου τόμου που επιμελήθηκε ο ίδιος μετά το θάνατο του Marx. Συν τοις άλλοις, καθίσταται έτσι δυνατή, έστω και ακροθιγώς, η διαφοροποιημένη προσέγγιση στους δύο αυτούς στοχαστές, οι οποίοι εξέφρασαν ο καθένας με τον τρόπο του, την πορεία της νεωτερικότητας και τις καταστροφικές αντιφάσεις και προκλήσεις της.



Η νέα μετάφραση συνοδεύεται από CD με εκατοντάδες ψηφιοποιημένες φωτογραφίες που απαθανατίζουν τον ιστορικό ορίζοντα συγγραφής του Κεφαλαίου, παρουσιάζοντας στον αναγνώστη κοινωνικούς αγώνες, πολιτικές επαναστάσεις, πολεμικές αντιπαραθέσεις, αποικιακές επεμβάσεις, εργοστάσια, μηχανές και μεταφορικά μέσα της εποχής, αλλά και σκηνές του καθημερινού βίου από την ‘εποχή του κεφαλαίου’.



Ο Πρόλογος των συντελεστών παρέχει συνοπτικές πληροφορίες για την πορεία του ερευνητικού έργου ονόματι Το κεφάλαιο. Κριτική της πολιτικής οικονομίας, καθώς και ερευνητικές υποθέσεις για την περαιτέρω διασαφήνιση των μέχρι σήμερα μεταφράσεων του Κεφαλαίου στην Ελλάδα, οι πιο πρόσφατες εκ των οποίων ανάγονται στη δεκαετία του 1950.