0
Your Καλαθι
24 παρομοιώσεις Ομήρου Οδύσσεια
Περιγραφή
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, αφού ολοκλήρωσε τη μετάφραση της Οδύσσειας, που προσφέρεται πλέον σε έναν τόμο στο αναγνωστικό κοινό, επέλεξε 24 παρομοιώσεις από το μείζον αυτό έργο του δυτικού πολιτισμού και τις παρουσιάζει σε ένα συλλεκτικό βιβλίο με κείμενα στοιχειοθετημένα στο χέρι από τον μάστορα της κλασικής τυπογραφίας Νίκο Βοζίκη, τυπωμένα σε οριζόντιο πιεστήριο, σε χειροποίητο χαρτί και σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Είναι μια θαυμάσια έκδοση, από εκείνες που σπάνια πλέον βλέπουμε να κυκλοφορούν στην αγορά.
Δεν υπάρχει λόγος φυσικά να επαναλάβει κανείς αυτά που έχουν επανειλημμένως ειπωθεί σχετικά με την αξία και τη σημασία του μεταφραστικού έργου του Μαρωνίτη όπως και τη συμβολή του στις ομηρικές σπουδές και στη σύγχρονη κριτική. Γιατί η παρέμβασή του εδώ, μολονότι επιχειρείται με φαινομενικά ουδέτερο τρόπο, έχει διαφορετικό στόχο: επιλέγοντας 24 (στην πραγματικότητα είναι περισσότερες) παρομοιώσεις από την Οδύσσεια θέτει υπό μορφή παραδειγμάτων - και χωρίς να τα σχολιάζει, δίνοντας απλώς στο τέλος με άκρα λακωνικότητα το περιεχόμενο των ραψωδιών από όπου έχουν αποσπασθεί - κάποια από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την ποιητική λειτουργία και θίγουν κατά κύριο λόγο δύο βασικά πεδία: της συναισθησίας και της μεταφοράς. (Τα είδη των παρομοιώσεων που επιλέγονται είναι ένα θέμα πολύ σημαντικό, αλλά διαφορετικής τάξεως.)
Το υπαρξιακό σχίσμα
Η παρομοίωση, ως βασικό κύτταρο της μεταφορικής όπως και της συγκριτικής λειτουργίας, υπήρξε ανέκαθεν η κυριότερη μέθοδος διαφυγής των ποιητών από τις παγίδες αφενός της ταυτολογίας και αφετέρου της γραμμικής αφήγησης. Αν κάτι μοιάζει με κάτι άλλο, μπορεί να γίνει άλλο. Το παρόν τότε ενσωματώνεται στη διάρκεια και η εικόνα βλέπει τη σκιά της στον καθρέφτη (που για τον ποιητή είναι το πρόσωπο του χρόνου). Αυτό μπορεί να μην αφορά τον άνθρωπο της ομηρικής εποχής, για τον οποίο ο χρόνος είναι κυκλικός και όχι γραμμικός, είναι όμως συστατικό στοιχείο του τρόπου με τον οποίο και ο ποιητής και ο αναγνώστης της ιστορικής εποχής εισπράττουν, οικειοποιούνται και αξιοποιούν την ποιητική λειτουργία - άρα και τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουν, μεταφράζουν (η μετάφραση, σύμφωνα με τον Στάινερ, είναι η ανώτερη μορφή ανάγνωσης) και αξιοποιούν το ομηρικό έργο.
Η παρομοίωση απελευθερώνει τον σύγχρονο ποιητή από το υπαρξιακό σχίσμα: τη διάσταση ανάμεσα στον απολλώνιο χρόνο (το κενό) και στον φαουστικό (εξαγορασμένο) χρόνο. Κι αν θέλαμε να το διατυπώσουμε αλλιώς: το χάσμα ανάμεσα στην Ιστορία και στην προϊστορία. Η συναισθησία σήμερα, που είναι αναγκασμένη να δημιουργήσει το πεδίο συμβατότητας ανάμεσα στις δύο αυτές «μορφές» του χρόνου, αποκτά δραστικό περιεχόμενο μέσω της παρομοίωσης, γιατί η τελευταία αναδεικνύει την αφήγηση, δραματοποιεί τη στιγμή και μορφοποιεί τα αισθήματα. Αν η ποίηση στην πρωταρχή της λειτουργεί ως εικονογραφική αφήγηση, η εικόνα, όταν παίρνει τη μορφή της παρομοίωσης, παύει να είναι ταυτοτική και γίνεται ρυθμική, γίνεται «ζωγραφία λαλούσα», όπως λέει ο Πλούταρχος στα Ηθικά (στον οποίο παραπέμπει χαρακτηριστικά ο Μαρωνίτης).
Μοντερνιστική προσέγγιση
Στο παρόν βιβλίο μάς δίνονται αποσπάσματα που περιέχουν παρομοιώσεις, τα οποία ωστόσο λειτουργούν ως αυτόνομα ποιήματα. Καμία αμφιβολία ότι η προσέγγιση του Μαρωνίτη είναι μοντερνιστική. Λειτουργώντας με αυτόν τον τρόπο και δεδομένου ότι η ποιητική γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι, θα λέγαμε, μια μεταφραστική μεταφορά (δηλαδή η γλώσσα της νεότερης ελληνικής ποίησης διαμορφωμένη μέσω του προσωπικού του «ιδιώματος») ο Μαρωνίτης αναδεικνύει από το ομηρικό έργο αξίες τού επιμέρους και παραδείγματα που πιστοποιούν την αξία των απηχήσεων. (Με την έννοια αυτή, η παράθεση του πρωτοτύπου στο μεταφρασμένο κείμενο - και όχι το αντίθετο - υπακούει στο σκεπτικό της επιλογής: συνιστά, mutatis mutandis, και αυτή μια παρομοίωση.)
Δεν πρωτοτυπεί βέβαια κανείς υποστηρίζοντας ότι η Οδύσσεια είναι κυκλικό ποίημα. (Οταν το «ανακάλυπταν» αυτό και το διατυμπάνιζαν οι μοντερνιστές, απλώς επανελάμβαναν το αυτονόητο.) Κάθε κυκλικό ποίημα ωστόσο είναι ως έναν βαθμό και ποίημα πολλών ποιημάτων. Πολυφωνικό, επομένως, ή «συμφωνικό», με τα νεότερα δεδομένα. Δεν χρειάζεται λ.χ. ο Ελληνας να διαβάσει την αγγλική μετάφραση της Οδύσσειας από τον Τ. Ε. Λόρενς για να αντιληφθεί ότι οι «βυθισμένες εικόνες» του Σαίξπηρ αποτελούν προέκταση των ομηρικών παρομοιώσεων. Αλλά εδώ, αυτονομώντας το επιμέρους, ο Μαρωνίτης έμμεσα μας λέει και κάτι άλλο: δεν μπορεί να υπάρχει αληθινή ποίηση που να είναι αυτοαναφορική. Τα πάντα γίνονται «όμοια με τον εαυτό τους», αλλά μόνο όταν συγκρίνονται, μεταμορφώνονται και μεταλλάσσονται.
Αναστάσης Βιστωνίτης (συγγραφέας)
ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-06-2003
Ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, αφού ολοκλήρωσε τη μετάφραση της Οδύσσειας, που προσφέρεται πλέον σε έναν τόμο στο αναγνωστικό κοινό, επέλεξε 24 παρομοιώσεις από το μείζον αυτό έργο του δυτικού πολιτισμού και τις παρουσιάζει σε ένα συλλεκτικό βιβλίο με κείμενα στοιχειοθετημένα στο χέρι από τον μάστορα της κλασικής τυπογραφίας Νίκο Βοζίκη, τυπωμένα σε οριζόντιο πιεστήριο, σε χειροποίητο χαρτί και σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Είναι μια θαυμάσια έκδοση, από εκείνες που σπάνια πλέον βλέπουμε να κυκλοφορούν στην αγορά.
Δεν υπάρχει λόγος φυσικά να επαναλάβει κανείς αυτά που έχουν επανειλημμένως ειπωθεί σχετικά με την αξία και τη σημασία του μεταφραστικού έργου του Μαρωνίτη όπως και τη συμβολή του στις ομηρικές σπουδές και στη σύγχρονη κριτική. Γιατί η παρέμβασή του εδώ, μολονότι επιχειρείται με φαινομενικά ουδέτερο τρόπο, έχει διαφορετικό στόχο: επιλέγοντας 24 (στην πραγματικότητα είναι περισσότερες) παρομοιώσεις από την Οδύσσεια θέτει υπό μορφή παραδειγμάτων - και χωρίς να τα σχολιάζει, δίνοντας απλώς στο τέλος με άκρα λακωνικότητα το περιεχόμενο των ραψωδιών από όπου έχουν αποσπασθεί - κάποια από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την ποιητική λειτουργία και θίγουν κατά κύριο λόγο δύο βασικά πεδία: της συναισθησίας και της μεταφοράς. (Τα είδη των παρομοιώσεων που επιλέγονται είναι ένα θέμα πολύ σημαντικό, αλλά διαφορετικής τάξεως.)
Το υπαρξιακό σχίσμα
Η παρομοίωση, ως βασικό κύτταρο της μεταφορικής όπως και της συγκριτικής λειτουργίας, υπήρξε ανέκαθεν η κυριότερη μέθοδος διαφυγής των ποιητών από τις παγίδες αφενός της ταυτολογίας και αφετέρου της γραμμικής αφήγησης. Αν κάτι μοιάζει με κάτι άλλο, μπορεί να γίνει άλλο. Το παρόν τότε ενσωματώνεται στη διάρκεια και η εικόνα βλέπει τη σκιά της στον καθρέφτη (που για τον ποιητή είναι το πρόσωπο του χρόνου). Αυτό μπορεί να μην αφορά τον άνθρωπο της ομηρικής εποχής, για τον οποίο ο χρόνος είναι κυκλικός και όχι γραμμικός, είναι όμως συστατικό στοιχείο του τρόπου με τον οποίο και ο ποιητής και ο αναγνώστης της ιστορικής εποχής εισπράττουν, οικειοποιούνται και αξιοποιούν την ποιητική λειτουργία - άρα και τον τρόπο με τον οποίο διαβάζουν, μεταφράζουν (η μετάφραση, σύμφωνα με τον Στάινερ, είναι η ανώτερη μορφή ανάγνωσης) και αξιοποιούν το ομηρικό έργο.
Η παρομοίωση απελευθερώνει τον σύγχρονο ποιητή από το υπαρξιακό σχίσμα: τη διάσταση ανάμεσα στον απολλώνιο χρόνο (το κενό) και στον φαουστικό (εξαγορασμένο) χρόνο. Κι αν θέλαμε να το διατυπώσουμε αλλιώς: το χάσμα ανάμεσα στην Ιστορία και στην προϊστορία. Η συναισθησία σήμερα, που είναι αναγκασμένη να δημιουργήσει το πεδίο συμβατότητας ανάμεσα στις δύο αυτές «μορφές» του χρόνου, αποκτά δραστικό περιεχόμενο μέσω της παρομοίωσης, γιατί η τελευταία αναδεικνύει την αφήγηση, δραματοποιεί τη στιγμή και μορφοποιεί τα αισθήματα. Αν η ποίηση στην πρωταρχή της λειτουργεί ως εικονογραφική αφήγηση, η εικόνα, όταν παίρνει τη μορφή της παρομοίωσης, παύει να είναι ταυτοτική και γίνεται ρυθμική, γίνεται «ζωγραφία λαλούσα», όπως λέει ο Πλούταρχος στα Ηθικά (στον οποίο παραπέμπει χαρακτηριστικά ο Μαρωνίτης).
Μοντερνιστική προσέγγιση
Στο παρόν βιβλίο μάς δίνονται αποσπάσματα που περιέχουν παρομοιώσεις, τα οποία ωστόσο λειτουργούν ως αυτόνομα ποιήματα. Καμία αμφιβολία ότι η προσέγγιση του Μαρωνίτη είναι μοντερνιστική. Λειτουργώντας με αυτόν τον τρόπο και δεδομένου ότι η ποιητική γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι, θα λέγαμε, μια μεταφραστική μεταφορά (δηλαδή η γλώσσα της νεότερης ελληνικής ποίησης διαμορφωμένη μέσω του προσωπικού του «ιδιώματος») ο Μαρωνίτης αναδεικνύει από το ομηρικό έργο αξίες τού επιμέρους και παραδείγματα που πιστοποιούν την αξία των απηχήσεων. (Με την έννοια αυτή, η παράθεση του πρωτοτύπου στο μεταφρασμένο κείμενο - και όχι το αντίθετο - υπακούει στο σκεπτικό της επιλογής: συνιστά, mutatis mutandis, και αυτή μια παρομοίωση.)
Δεν πρωτοτυπεί βέβαια κανείς υποστηρίζοντας ότι η Οδύσσεια είναι κυκλικό ποίημα. (Οταν το «ανακάλυπταν» αυτό και το διατυμπάνιζαν οι μοντερνιστές, απλώς επανελάμβαναν το αυτονόητο.) Κάθε κυκλικό ποίημα ωστόσο είναι ως έναν βαθμό και ποίημα πολλών ποιημάτων. Πολυφωνικό, επομένως, ή «συμφωνικό», με τα νεότερα δεδομένα. Δεν χρειάζεται λ.χ. ο Ελληνας να διαβάσει την αγγλική μετάφραση της Οδύσσειας από τον Τ. Ε. Λόρενς για να αντιληφθεί ότι οι «βυθισμένες εικόνες» του Σαίξπηρ αποτελούν προέκταση των ομηρικών παρομοιώσεων. Αλλά εδώ, αυτονομώντας το επιμέρους, ο Μαρωνίτης έμμεσα μας λέει και κάτι άλλο: δεν μπορεί να υπάρχει αληθινή ποίηση που να είναι αυτοαναφορική. Τα πάντα γίνονται «όμοια με τον εαυτό τους», αλλά μόνο όταν συγκρίνονται, μεταμορφώνονται και μεταλλάσσονται.
Αναστάσης Βιστωνίτης (συγγραφέας)
ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-06-2003
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
