Συνομιλία

Συλλογή κριτικών κειμένων του Δ.Ν. Μαρωνίτη, που προτείνονται ως ερνηνευτικά κλειδιά για την ανάγνωση του έργου του Τίτου Πατρίκιου.
Δοκιμές, γραμμένες στο διάστημα 1975-2004, που αποτυπώνουν τη θερμή συνομιλία ενός αναγνώστη με έναν ποιητή στους διαδοχικούς σταθμούς της συντροφικής πορείας τους.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Κριτικά κείμενα που έγραψε και δημοσίευσε ο Δ. Ν. Μαρωνίτης μεταξύ 1974 και 2003 για την ποίηση του Τίτου Πατρίκιου: είκοσι εννιά χρόνια κριτικής, τα οποία κλεισμένα σ' έναν κομψό τόμο (τα κείμενα συγκέντρωσε και επιμελήθηκε η Ελένη Αντωνιάδου) αποκαλύπτουν σε αναπεπταμένο πεδίο τις θέσεις του Μαρωνίτη για έναν ποιητικό λόγο με τον οποίο συναναστράφηκε όχι μόνο συστηματικά, αλλά και ιδιαίτερα γόνιμα σε όλο αυτό το διάστημα. Ξεκινώντας από το πλαίσιο εντός του οποίου πήρε σάρκα και οστά η τέχνη του Πατρίκιου (η βαριά πολιτική εμπειρία της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς), ο Μαρωνίτης μιλάει για έναν ποιητικό χώρο ο οποίος συνδιαλέγεται ποικιλοτρόπως με την Αριστερά, καθώς και για μια ποιητική αγωγή η οποία εκκινεί από την πικρόχολη γλώσσα του Καρυωτάκη, περνάει από τη λεπτή ειρωνεία του Καβάφη και φτάνει μέχρι τον αφτιασίδωτο στοχασμό του Σεφέρη. Σε έναν χώρο σαν κι αυτόν, η σύμπραξη και η συνομιλία της πολιτικής με την τέχνη είναι, βεβαίως, από την αρχή ομολογημένη, καθώς και μέχρι το τέλος παρούσα και αναπόφευκτη. Κάτι τέτοιο μοιάζει να σημαδεύει από την πρώτη στιγμή και την ποίηση του Πατρίκιου, που συναιρεί τη λατρεία για τη φύση και την εξύμνηση του έρωτα με την οδύνη του εκτοπισμού και της εξορίας, αλλά και με τη στάση μιας εντελώς αιρετικής διαδρομής στο εσωτερικό της Αριστεράς.



Οι τρόποι της σκηνοθεσίας



Σχολιάζοντας την ποιητική παραγωγή μιας ολόκληρης εξηκονταετίας (από την «Επιστροφή στην ποίηση», τον «Χωματόδρομο», τα «Χρόνια της πέτρας», τις «Αντιδικίες», τη «Μαθητεία» και την «Προαιρετική στάση» μέχρι τους «Αντικριστούς καθρέφτες», την «Ηδονή των παρατάσεων» και την «Αντίσταση των γεγονότων», για να μείνω σε ορισμένους από τους πιο χαρακτηριστικούς σταθμούς της), ο Μαρωνίτης δείχνει την ακατάλυτη λειτουργία του πολιτικού στοιχείου στον Πατρίκιο, χωρίς, ωστόσο, ως εκ τούτου, να οδηγείται και στις εύκολες αναγωγές ή στα μηχανικά συμπεράσματα στα οποία συνήθως προτρέπουν οι αμιγώς πολιτικές προσεγγίσεις του καλλιτεχνικού έργου. Και αυτό ακριβώς επειδή κεντρικό διακύβευμα στην ποίηση του Πατρίκιου για τον Μαρωνίτη δεν αποτελεί, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η πολιτική, αλλά η ίδια η ποίηση. Μακριά από παλιομοδίτικες φόρμες του τύπου «η τέχνη για την τέχνη», ο Μαρωνίτης υποδεικνύει με ποιον τρόπο ο Πατρίκιος πλάθει την ποιητική του ύλη προκειμένου να ακουστεί πολιτικά η φωνή του. Πώς, με άλλα λόγια, μεταβαίνει από τις «συμφωνικές συνθέσεις» και τις «λυρικές εκπνοές» του στις «δραματικές» του «εκρήξεις» και στα «μεταδραματικά» τους «θραύσματα», εξασφαλίζοντας ένα είδος μπρεχτικής απόστασης από το αντικείμενό του και απεικονίζοντας το συλλογικό πνεύμα με μιαν έμμεση, αλλά σκηνοθετικά απολύτως έγκυρη και αποτελεσματική μέθοδο.

Τι ακριβώς κάνει κατά τον Μαρωνίτη η ποίηση των πρώτων μεταπολεμικών και, βεβαίως, του Πατρίκιου; Αξίζει, νομίζω, τον κόπο να προσέξουμε τους συλλογισμούς του στις λεπτομέρειές τους. Αν η παλαμική παράδοση τείνει να αποφύγει την κοινή έκφραση με την αναζήτηση της κυριολεξίας στην κατά το δυνατόν σπανιότερη μορφή της, προσδίδοντας, ωστόσο, σε αυτό το εγχείρημά της έναν μάλλον εξωτερικό και εντέλει διακοσμητικό χαρακτήρα, ο Καβάφης και ο Σεφέρης σπεύδουν να κινηθούν προς την τελείως αντίθετη κατεύθυνση, βασισμένοι στην υποβολή και την παραβολή των ποιητικών τους σημασιών. Κι από εδώ είναι που πιάνουν το νήμα και οι πρώτοι μεταπολεμικοί, οι οποίοι μαζί με τον Πατρίκιο έχουν την ανάγκη να αποτυπώσουν το αίσθημα της πολιτικής τους ήττας και της ιστορικής τους διάψευσης μέσα από έναν πέρα για πέρα αντιρητορικό, αντιηρωικό και αντιδραματικό τόπο, τον μόνο, άλλωστε, ταιριαστό με την όρασή τους για τα πρόσωπα και τα πράγματα του καιρού τους.



Τα πολλαπλά αινίγματα και το βάρος της ποιητικής



Οσο διαβαίνουν τα χρόνια και αυξάνουν τα κριτικά κείμενα του Μαρωνίτη για τον Πατρίκιο είναι ευνόητο να μετακινείται το ενδιαφέρον τους προς ειδικότερες περιοχές -κάτι, άλλωστε, το οποίο επιβάλλουν και οι ίδιες οι επιλογές του ποιητή. Η έμφαση πέφτει σιγά σιγά στο ρόλο τον οποίο παίζει η υπερρεαλιστική διάσταση στο σχηματισμό και την ανάπτυξη της δουλειάς του, αλλά και στις απρόβλεπτες διαστάσεις της αφηγηματικής της λειτουργίας ή στα πολλαπλά αινίγματα τα οποία κρύβει η γλώσσα της. Και εν προκειμένω, εντούτοις, ο Μαρωνίτης επιστρέφει, όταν έρχεται η ώρα να καταπιαστεί με την ποιητική του Πατρίκιου, στις άτμητες και αδιάρρηκτες σχέσεις του έργου του με την πολιτική και δημόσια σφαίρα. Τι είναι εκείνο τον οποίο πρωτίστως απασχολεί τον Πατρίκιο ως ποιητή και ως καλλιτέχνη; Μα, το ξέρουμε κιόλας πολύ καλά: οι ανεπούλωτες αβαρίες της πολιτικής και της Ιστορίας. Τι είναι, όμως, εκ παραλλήλου εκείνο το οποίο πριν και πάνω απ' όλα του επιτρέπει να μιλήσει για την πολιτική και την Ιστορία; Μα, και τούτο το ξέρουμε κιόλας πάρα πολύ καλά: η τέχνη της ποίησης. Ταυτολογία; Θα έλεγα αυτονόητη, αλλά όχι πάντα ορατή εξίσωση. Μια εξίσωση την οποία καθιστά πεντακάθαρη ο κριτικός λόγος του Μαρωνίτη, όχι μόνο αποδεικνύοντας πειστικά το επιχείρημά του, αλλά και δημιουργώντας γόνιμες προϋποθέσεις ή αφετηρίες για τη μελλοντική κριτική έρευνα και συζήτηση.

Εξ ολοκλήρου και εκ των ένδον γνώση του αντικειμένου, προχωρημένη ικανότητα σύγκρισής του τόσο με τον περιβάλλον της άμεσης γειτονίας του όσο και με τον τόπο των νεότερων και παλαιότερων καταβολών του, πολιτική εγρήγορση απαλλαγμένη από ιδεολογικές ή αισθητικές εμπλοκές, εκ του σύνεγγυς ανάλυση της ποιητικής δομής και σύνθεσης, διαρκής εκφραστική επαγρύπνηση (ούτως ώστε να διασφαλίζεται η ακρίβεια, αλλά και η αμεσότητα της ανάλυσης), καθώς και έντονη κριτική διαίσθηση σε κάθε προσέγγιση ή επαναπροσέγγιση ενός πολυετούς και ούτως ή άλλως περίπλοκου και πολύπλοκου λογοτεχνικού έργου. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του βιβλίου του Μαρωνίτη για τον Πατρίκιο - χαρακτηριστικά που μας θυμίζουν πως και η κριτική μπορεί με τον τρόπο της να λειτουργήσει ως τέχνη: όταν γνωρίζει πώς να πορευτεί και πώς να φτάσει με γεμάτες τις μπαταρίες της μέχρι τον κεντρικό του πυρήνα.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 13/01/2006