Οι προδοσίες των ονομάτων

Ένας αδέξιος ταχυδακτυλουργός, ένας τυφλός ζογκλέρ κι ένας ζητιάνος είναι το ίδιο πρόσωπο. Τα υπόλοιπα πρόσωπα παρουσιάζουν ποικιλία, ασθένειες, εμμονές κι εμπλέκονται σε περιπέτειες που σχετίζονται άμεσα με τα ονόματά τους. Υπάρχει αρχικά μια κοπέλα που παραλίγο να την έλεγαν Έρπη Ζωστήρα. Στην κατοχή της περιέρχονται δύο ιππόκαμποι, που σχηματίζουν μεν μια καρδιά, αλλά διαφωνούν ως προς το νόημα του φιλιού. Μετά, η Ρένια που δεν βγαίνει απ' το Μαργαριταρένια, αλλά μπαίνει σε μια ζέβρα για να βρει τον ύπνο της και να χάσει κάτι άλλο. Η όχι και τόσο χαρούμενη Χαρά κι η όχι και τόσο ζωηρή Ζωή διαπιστώνουν πως η ζωή είναι όντως σπαρμένη με ρόδα, όπως το σώμα, στην επόμενη ιστορία, είναι σπαρμένο ονόματα. Και διερωτάται ο αναγνώστης: εμείς προδίδουμε τα ονόματά μας ή εκείνα εμάς; Την απάντηση κρατάει ο θηριοδαμαστής με τους νυσταλέους ελέφαντες και την πετάει σαν κέρμα στο καπέλο του ζητιάνου.


Ιστορίες που κυμαίνονται ως προς το μήκος, το βάθος, το ύφος και τη διάθεση. Ιστορίες που επιβιώνουν σε τρικυμίες κι άλλες που βυθίζονται αύτανδρες στον πάτο μιας μπανιέρας. Ιστορίες που τις έζησα υπό ναυτία και τις έγραψα με νηφαλιότητα.
Τέλος πάντων, οι δικές μου ιστορίες.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι το βιβλίο της Ελενας Μαρούτσου αποτελεί έναν τόμο με διηγήματα ή αν πρόκειται για ένα μυθιστόρημα εν προόδω ή, εν πάση περιπτώσει, για ένα ενιαίο, όχι και τόσο συμπαγές, συνθεμένο επίτηδες άτακτα και, ας μου επιτραπεί η λέξη, ανισόπεδο αφηγηματικό σύνολο. Προσωπικά, τείνω περισσότερο προς τη δεύτερη εκδοχή, θεωρώντας τα επιμέρους, αυτοτελή, εκ πρώτης όψεως, αφηγήματα, κεφάλαια ενός, αν όχι μυθιστορήματος, πάντως μιας ιδιότυπα εκφρασμένης μυθιστορηματικής πρόθεσης της πεζογράφου. Και δεν κατέληξα σ' αυτή την εκδοχή βασισμένος στο γεγονός ότι η αρχή και το τέλος του βιβλίου συνέχονται αφηγηματικά και ατμοσφαιρικά, αποτελώντας, κατά κάποιον τρόπο, το μυθοπλαστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται τα βιωματικά δεδομένα της αφηγήτριας, αλλά και για έναν άλλο, ακόμα σημαντικότερο, λόγο: Το κάθε διήγημα αποτελεί κι ένα ξεχωριστό πεδίο, σκηνικό θα έλεγα καλύτερα, στο οποίο εκδηλώνονται οι ποικιλότροπες εκφάνσεις ενός ενιαίου και εύκολα αναγνωρίσιμου υφολογικού και ψυχικού πυρήνα, που προσδιορίζει τη στάση ζωής και τις διακυμάνσεις των διαθέσεων και των συμπεριφορών της πεζογράφου. Ενα σκηνικό, στις συγκεκριμένες, προσδιορισμένες, χωροχρονικές διαστάσεις του οποίου το ίδιο πάντα πρόσωπο μεταμφιέζεται και υποδύεται, με πειστικότητα και συνέπεια, διαφορετικούς ρόλους, πάντα ενδεικτικούς, ωστόσο, των ιδιοσυγκρασιακά προσδιορισμένων ιδιαιτεροτήτων του και αποδεικτικούς μιας κατακτημένης αφηγηματικής τεχνικής. Αλλάζει ονόματα, ηλικία, ιδιότητα, μετακινείται σε άλλους, κάθε φορά, τόπους, ο ενιαίος αφηγηματικός της τρόπος, όμως, στο τέλος την προδίδει. Οσο για τη χρονική ανακολουθία που χαρακτηρίζει τα επιμέρους κεφάλαια - αφηγήματα, έτσι καθώς τα παιδικά χρόνια της ηρωίδας - αφηγήτριας παρεμβάλλονται ανάμεσα σε συμβάντα και καταστάσεις του ενήλικου βίου της, δεν νομίζω ότι μπορεί να βλάψει τον ισχυρό υποδόριο συνεκτικό ιστό που υπάρχει ανάμεσά τους.

Αν εξαιρέσει κανείς το άνοιγμα και το κλείσιμο του βιβλίου, με τις «Ιστορίες από το τσίρκο» -«ιστορίες» ενδεικτικές της στενής συνάφειας που υπάρχει ανάμεσα στον έρωτα, το παιχνίδι, το θάνατο και τη λογοτεχνία, αλλά και των απόψεων της πεζογράφου γύρω από αυτά τα κεφαλαιώδη ζητήματα-, τα ενδιάμεσα κυρίως διηγήματα -αφού υπάρχουν και κάποιες σύντομες, ποιητικών προθέσεων ή διαθέσεων, παρενθέσεις, υπαγορευμένες από τη θέληση της αφηγήτριας να αποσπάσει και να κρατήσει αμείωτη την προσοχή του αναγνώστη της- είναι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις. Το γεγονός, ωστόσο, ότι κρατάει, από τα όσα, ως βιώματά της, καταθέτει, μια απόσταση ασφαλείας, της επιτρέπει να τα αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα, σαν να ήταν αυτά βιώματα ενός τρίτου. Κι αυτό της επιτρέπει ανετότερα να αναπτύξει και να εκδηλώσει μια έμφυτη, όπως εντέλει αποδεικνύεται, παιγνιώδη και, συχνά, υποσκαπτική της σοβαρότητας των περιστατικών και των καταστάσεων που εξιστορεί, διάθεση, που κάποτε την κάνει να γίνεται σαρκαστική στην κριτική και στην αυτοκριτική της, έως και αυτοσαρκαστική. Κι ακόμα, αποδεσμεύοντάς την από το υπερβάλλον βάρος των συναισθημάτων της, της επιτρέπει να συμπεριφέρεται σαν ένας, αν όχι πραγματικά, πάντως, υποδυόμενος τον τρίτο, διαμεσολαβητής ανάμεσα στα αφηγούμενα και τον αναγνώστη, προς τον οποίο συχνά τολμά και αποτείνεται άμεσα, κλείνοντάς του το μάτι εμπιστευτικά, συνωμοτικά, θέλοντας να τον καταστήσει κοινωνό και συγκάτοχο των μυστικών της και των ερωτημάτων που την ταλανίζουν.

Η πεζογράφος έχει την ικανότητα να αφηγείται με τρόπο ρεαλιστικό, όποτε το απαιτούν οι περιστάσεις, αλλά και να προσδίδει, στα όσα γύρω από τη ζωή της εξιστορεί, περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά και ουσιώδη, μία διάσταση δεν θα έλεγα ακριβώς ονειρική, αλλά του μη πραγματικού. Εχει κανείς την αίσθηση ότι παρακολουθεί, καταγράφει και αποσπά από την καθημερινότητα, τη δική της και των ανθρώπων του περιβάλλοντός της, πρόσωπα, πράγματα, σκηνές ζωής και τρέχουσες καταστάσεις, κι έτσι, αποσπώντας τα όλ' αυτά τα απελευθερώνει από τα δεσμά της κοινοτοπίας, κάνοντάς τα να μοιάζουν ιδιαίτερα και ξεχωριστά. Τα αποτυπώνει με ένα διακριτικό χιούμορ, αποδραματοποιώντας τα, αφαιρώντας τους το βάρος που θα είχαν, ενδεχομένως, στην πραγματικότητα αλλά και το αντίστροφο: δίνοντας σημασία και προσθέτοντας βάρος σε συμβάντα και καταστάσεις φευγαλέες ή, αντικειμενικά, ασήμαντες, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα ενός οιονεί ονείρου, στο χώρο του οποίου όλα, σημαντικά και ασήμαντα, εμφανίζονται και εξαφανίζονται με ταχύτητα· τα αθώα μετατρέπονται σε επίβουλα και επικίνδυνα όντα και τα άφιλα ή εχθρικά εμφανίζονται σαν φιλικά και οικεία· αφήνοντας, και στη μια και στην άλλη περίπτωση, να πλανάται η επιθυμία της να διαπιστώσει αν και κατά πόσο τα ονόματα των ανθρώπων και των πραγμάτων ανταποκρίνονται στη βαθύτερη ουσία τους.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/08/2004