Η κόμη του Μπετόβεν

Το 1827 ενώ ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν βρισκόταν ξαπλωμένος στο νεκρικό του κρεβάτι, ο νεαρός μουσικός Φερδινάνδος Χίλερ βρισκόταν εκεί, για ν' αποδώσει τον ύστατο φόρο τιμής στον μεγάλο συνθέτη. Εκείνη την εποχή συνηθιζόταν να κόβουν μια τούφα από τα μαλλιά του νεκρού σαν ενθύμιο και αυτό έκανε και ο Χίλερ την επομένη του θανάτου του Μπετόβεν. Τη στιγμή που τον έθαβαν, το κεφάλι του Μπετόβεν ήταν κουρεμένο σχεδόν σύρριζα αφού πλήθος ανθρώπων είχε, με τον ίδιο τρόπο, θελήσει να αποκτήσει ένα τελευταίο ενθύμιο, του σπουδαίου αυτού συνθέτη. Η επιρροή του πάνω σε όλους όσους είχαν ακούσει τη μουσική του ήταν ακατανίκητη.
Επί ένα αιώνα η τούφα των μαλλιών αποτελούσε πολύτιμο οικογενειακό κειμήλιο της οκογένειας Χίλερ και ίσως να κατέληγε σε κάποιο θησαυροφυλάκιο Τραπέζης, αν δεν ταξίδευε, με μυστηριώδη τρόπο, στην πόλη Γκιλελέγιε στην υπολουλωμένη από τους Ναζί Δανία, κατά τις πλέον ζοφερές ημέρες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί δόθηκε σε ένα γιατρό, τον Κέι Φρέμινγκ που είχε αναμειχθεί ενεργά στην προσπάθεια διάσωσης εκατοντάδων κυνηγημένων και τρομοκρατημένων εβραίων. Ποιός του έδωσε τα μαλλιά και γιατί; Και τι απόγιναν αυτοί οι πρόσφυγες, που είχαν κρυφτεί στη σοφίτα της εκκλησίας του Γκιλελέγιε;

Η εκπληκτική ιστορία μιας τούφας μαλλιών και το απίστευτο ταξίδι της από τη Βιέννη του 19ου αιώνα στην Αμερική του 20ού. Ο Russell Martin στο βιβλίο του αυτό μας βάζει σε ένα παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού με τον καταιγιστικό ρυθμό περιπετειώδους ταινίας, γεμάτης αγωνία, παραπλανητικά ίχνη, μυστικά περάσματα, που οδηγούν τον αναγνώστη σε μια εκπληκτική κορύφωση με εξίσου απίθανες αποκαλύψεις. Το μοναδικό αυτό βιβλίο είναι ένας ύμνος στην ακατάλυτη δύναμη της μουσικής, τη γοητεία των κειμηλίων, τον ηρωισμό της Αντίστασης και τέλος την απίστευτη δύναμη της σύγχρονης μοριακής επιστήμης.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο συνθέτης Λούντβιχ βαν Μπετόβεν δεν ήταν εύκολος άνθρωπος. Κάλλιστα μπορούσε τη μια στιγμή να είναι αξιολάτρευτος και την αμέσως επομένη ανυπόφορος. «Είναι πολύ περίεργο το συναίσθημα», έλεγε κάποτε στον φίλο του βιολιστή και θεολόγο Καρλ Αμέντα, «να βλέπεις και να ακούς κάποιον να εκθειάζει τον ίδιο του τον εαυτό και συγχρόνως να διαπιστώνει την κατωτερότητά του σε τέτοια έκταση, όπως κάνω εγώ». Από την αυτοεκτίμηση στον αυτοοικτιρμό η απόσταση ήταν ασήμαντη για τον Λούντβιχ. Εξίσου αμελητέα ήταν και η απόσταση ανάμεσα στην εμμονή με την καθαριότητα και στην απόλυτη βρωμιά που, σε συνδυασμό με την ατημελησία, την αθυροστομία και το κάθε άλλο παρά ?ρειο παρουσιαστικό - μικροκαμωμένος μελαχρινός - του προσέδιδαν την πατίνα αγροίκου χωριάτη. Παρ' όλα αυτά, οι συμπολίτες του στη Βιέννη, όπου έζησε τα περισσότερα από τα πενήντα επτά του χρόνια, τον εκτιμούσαν απεριόριστα και τον θεωρούσαν ως τον Γκαίτε της Μουσικής, όπως περίπου θεωρούσαν και τον τελευταίο ως τον Μπετόβεν της Ποίησης. Βεβαίως, η πλειονότητα των συμπολιτών του δεν γνώριζε ότι, πίσω από την εκκεντρική συμπεριφορά του Μπετόβεν, κρύβονταν τα πιο τετριμμένα όσο και τα πιο βασανιστικά αίτια. Ο Μπετόβεν έπασχε από κάθε λογής οδυνηρή ασθένεια.



Ειρωνεία

Είχε πέτρες στα νεφρά - και οι κολικοί τού νεφρού, ως γνωστόν, συγκρίνονται μονάχα με τους πόνους της γέννας. Ηπατίτιδα, γαστρεντερικές διαταραχές, υδρωπικία. H μεγαλύτερη ειρωνεία της τύχης; Προτού κλείσει τα τριάντα, στο αποκορύφωμα της δημιουργικής του ικανότητας, άρχισε να χάνει σταδιακά την ακοή του έως ότου βυθίστηκε στην απόλυτη σιωπή. Σε μια εποχή που οι συνθέτες πέθαιναν εξαιρετικά νέοι - ο Μότσαρτ στα τριάντα πέντε του, ο Μέντελσον στα τριάντα οκτώ του, ο Σοπέν στα τριάντα εννέα του, ο Σούμαν στα σαράντα έξι του - ο Μπετόβεν δεν έζησε όσο ο Μπαχ, ο Βάγκνερ ή ο Λιστ, αλλά έζησε αρκετά για να υποφέρει τα μαρτύρια του Ιώβ και να εισπράξει ανάλογα οδυνηρές απορρίψεις από ψηλομύτες αριστοκράτισσες. Βλέπετε, ο κοντός, βδελυρός, φιλάσθενος Λούντβιχ, ο γιος ενός αλκοολικού αποτυχημένου μουσικού και της κόρης ενός μάγειρα, πίστευε ότι το ταλέντο διατηρεί προβάδισμα έναντι των κοινωνικών τάξεων. Το ταλέντο του θα τύχει ευρείας αναγνωρίσεως και στον καιρό του - είκοσι χιλιάδες Βιεννέζοι θα προσέλθουν στην κηδεία του - μα δεν θεωρήθηκε επαρκές για έναν καλό γάμο. Γυναίκες, γυναίκες. Σάμπως τα ίδια δεν τράβηξε και ο Μπαλζάκ;

Απεναντίας, οι Μοίρες του Γερμανοεβραίου συνθέτη Φερδινάνδου Χίλερ έπλεξαν τα καλύτερα προικιά. Του έδωσαν άφθονα χρήματα, άφθονο ταλέντο, μακροζωία και τον έστειλαν να ζήσει στην Κολωνία την ιδανικότερη εποχή, έναν περίπου αιώνα προτού ανατείλει η «δικαιοσύνη του ?ουσβιτς» - την οποία ο Φερδινάνδος προέβλεψε με εκπληκτική ακρίβεια. Όπως συμβαίνει όμως συνήθως, τα παιδιά που δείχνουν ότι θα μεγαλουργήσουν παραμένουν στάσιμα και παίρνουν τη σκυτάλη τα κοινωνικά αουτσάιντερ. Έτσι και στην περίπτωση του φερέλπιδος Χίλερ. Το μουσικό του έργο λησμονήθηκε ενόσω ακόμη ο Φερδινάνδος βρισκόταν εν ζωή και σήμερα δεν θα μας ξαναπασχολούσε, αν δεν είχε την προνοητικότητα τον Μάρτιο του 1827 - δεκαεξάχρονος τότε έφηβος - να κόψει μια τούφα από τα μαλλιά του Μπετόβεν, καθώς ο Λούντβιχ ήταν ήδη μιας ημέρας νεκρός. Ο Russell Martin μάς υπενθυμίζει ότι αυτή η συνήθεια - να κόβουν τούφες από τους νεκρούς για ενθύμιο - ήταν πολύ συνηθισμένη τον καιρό που δεν υπήρχαν φωτογραφίες (εξ ου και οι φωτογραφίες των νεκρών, τρεις τέσσερις δεκαετίες κατόπιν, επέβαλαν τη δική τους μακάβρια μόδα). Δεν είναι καθόλου συνηθισμένη, ωστόσο, η ιστορία αυτής της συγκεκριμένης τούφας. Θα βρεθεί στη δίνη ενός φονικού αιώνα, του εικοστού - ιδιαίτερα φονικού για τους Εβραίους - και θα περάσει από τα χέρια των εγγονών του Χίλερ στα χέρια ενός ουμανιστή Δανού γιατρού και της θετής του κόρης, για να καταλήξει - μέσω του οίκου δημοπρασιών Sotheby's, αντί του ποσού των 3.600 λιρών - στα χέρια δύο φανατικών Αμερικανών «φαν» του Μπετόβεν, ενός εμπόρου ακινήτων κι ενός ουρολόγου. Από εκεί και έπειτα, η κόμη του Μπετόβεν - εκατόν εβδομήντα κιόλας χρόνων - θα υποβληθεί σε εργαστηριακές αναλύσεις με τη μέθοδο DNA και θ' αποκαλύψει πολλά από τα μυστικά του μεγάλου μουσουργού, όπως τη χρόνια δηλητηρίαση από μόλυβδο, που ευθύνεται και για τα περισσότερα από τα σωματικά δεινά του.



Τα παράδοξα

Ο Martin χειρίζεται με τρομερή επιδεξιότητα το ετερόκλητο υλικό του και σταθμεύει συχνά στους ειρωνικούς κόμβους της παράδοξης ιστορίας. Μπαίνει στον πειρασμό, λόγου χάριν, να σχολιάσει το μεταθανάτιο πεπρωμένο τού - δημοκρατικών φρονημάτων - Μπετόβεν. Πόσοι άλλοι συνθέτες μπορούν να καυχηθούν ότι η μουσική τους, μέσα στην ίδια χρονιά - το 1942 - επελέγη για τον εορτασμό των πεντηκοστών τρίτων γενεθλίων του Φύρερ στο Βερολίνο και παράλληλα για τις παράνομες εκπομπές της γερμανικής υπηρεσίας του BBC; Αναμφίβολα, ο Μπετόβεν στον τάφο του, απαλλαγμένος πια από τους πόνους, θα είχε ξεκαρδιστεί.



ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ, 12/7/2003