Σχετικά με τον Ροδερέρ

Στο "Σχετικά τον Ροδερέρ" ο αναγνώστης παρακολουθεί το αγωνιώδες ταξίδι προς την απόλυτη γνώση ενός χαρισματικού νεαρού, ο οποίος στο τέλος πεθαίνει λόγω της εμμονής του. Άραγε, εκπροσωπεί τον δεύτερο τύπο ευφυΐας, που περιγράφεται στο βιβλίο, αυτή που καταλήγει σε τρέλα ή αυτοκτονία;

"Φυσικά", απαντά ο Μαρτίνες, για να συμπληρώσει: "Η βασική ωστόσο ιδέα που διαπερνά όλο το βιβλίο είναι η αβεβαιότητα για τη φύση και το χαρακτήρα της αληθινής ευφυΐας. Η αξιολόγηση αφήνεται στην κρίση του αναγνώστη."





ΚΡΙΤΙΚΗ



Εάν θελήσεις να προσεγγίσεις το μυθιστόρημα αυτό του Αργεντινού συγγραφέα και μαθηματικού Γκιγέρμο Μαρτίνες (1962) ως θεολογική παραβολή, η σκέψη θα είναι σωστή. Με μια διαφορά: ότι τα σημεία στα οποία μπορείς να στηριχθείς είναι τόσο προφανή, ώστε αρχίζεις να αμφιβάλλεις για την ορθότητα της ανάγνωσής σου.

Το στόρι με άλλα λόγια, που είναι αρκετά προσχηματικό και έκδηλα μεταφορικό μιας γραφής ιδεών, σε ωθεί να προσπελάσεις χωρίς δυσκολίες τη βασική προβληματική του βιβλίου, αποτυπωμένη πολύ εύγλωττα στο μότο του παρόντος άρθρου. «Η προσπάθεια υποκατάστασης του θείου πληρώνεται με βαρύ τίμημα», μοιάζει να λέει ο Γκιγιέρμο, επαναλαμβάνοντας την άκρως τετριμμένη αυτή άποψη, την οποία υποστηρίζει, όπως ήδη ανέφερα, με μια στοιχειώδη δραματοποίηση. Αναρωτιέσαι, λοιπόν, μήπως εξαρχής ο Γκ. με τις επιλογές του αυτές έχει αυτοϋπονομευθεί.

Ο Γκιγέρμο, όμως, στο συγκεκριμένο, παρθενικό, ας τονιστεί, έργο του, γραμμένο το 1992 (και μεταφρασμένο στα καθ' ημάς υποδειγματικά από την κ. Τιτίνα Σπερελάκη) δεν είναι τόσο ανυποψίαστος όσο αρχικά νομίζει κανείς. Μπορεί να χρησιμοποιεί κάποια αρχετυπικά στοιχεία, να μη διαχειρίζεται κάποια σπουδαία δράση, εντούτοις έξυπνα επενδύει στο απλό υλικό του διάφορες στοχαστικές, σύγχρονες αντιλήψεις για να καταλήξει στη δραματική του έξοδο: στην κατάληξη του φιλοσοφικού νήματος, που μπορούμε να το αντιληφθούμε ως επιβεβαίωση ενός βασικού θεωρήματος, ενός διαχρονικού γρίφου, δοσμένου με τα κοφτά πλην πυκνά του δεδομένα.

Για ακόμα μια φορά έρχεται κάποια ευφάνταστη γραφή να μας υπενθυμίσει ότι δεν υπάρχουν δα και τόσες καινούργιες ιδέες/μύθοι, τις οποίες οφείλει να εγγράφει ασθμαίνουσα η λογοτεχνία: είναι σε θέση κάλλιστα αυτή να εκμεταλλευτεί, μέσα από ιδιαίτερες εκφραστικές, τις ήδη υπάρχουσες. Βέβαια, ο Γκ. έχει και ένα επιπλέον ατού: δείχνει ενήμερος των σημερινών στοχαστικών συμπερασμάτων, των οποίων κάποιες πλευρές συνοψίζει για να εξυπηρετηθεί: τη μαθηματική και φιλοσοφική σκέψη. (Δεν είναι τυχαίο ότι σε μια δοκιμιακή μελέτη του ρίχνει ένα βλέμμα στον Μπόρχες μέσα από τα μαθηματικά.) Και αυτό είναι επίσης κάτι εισαγωγικό, καινοφανές και όχι μηρύκασμα, μοιάζει να τονίζει κλείνοντάς μας το μάτι...

Στην πραγματικότητα το μυθιστόρημα είναι ένας καλυμμένος στοχαστικός διάλογος μεταξύ δύο αγχινούστατων νεαρών, του ήρωα αφηγητή και ενός περίεργου συμμαθητή του, ονόματι Ροδερέρ. Ο πρώτος ξεχωρίζει άνετα στις μαθησιακές επιδόσεις στο επαρχιακό γυμνάσιο, ενώ ο άλλος, ευειδής, γοητευτικά κλεισμένος στον εαυτό του, προσηλωμένος μανιακά σε κάτι που διαρκώς τον απασχολεί (σαν ένας νέος Φάουστ στο εργαστήριό του), έχει μια εντελώς ιδιόρρυθμη, αναρχική σχέση με το σχολείο, τη ζωή και τα πράγματα. Οι πάντες τον παρατηρούν με θαυμασμό και έκπληξη: για τον αφηγητή και την ωραία αδελφή του είναι ένα είδος υπέροχου φετίχ.

Μεταξύ των δύο νεαρών έχει από νωρίς αναπτυχθεί μια σχέση πνευματική από την οποία, όπως είναι φυσικό, δεν απουσιάζει το στοιχείο του ανταγωνισμού. Ο Ροδερέρ είναι αυτός που υπερτερεί, αναγκάζοντας τον αφηγητή σε μια τακτική άμυνας· πράγμα που σημαίνει ότι ο τελευταίος μοιραία καλείται να περιγράψει, να βιογραφήσει το ίνδαλμά του.

Εκκίνηση στον θαυμασμό του αφηγητή δίνει μια ήττα του από τον ανήσυχα ερευνητικό Ροδερέρ στο σκάκι, στο οποίο υποτίθεται ότι ο πρώτος αριστεύει, μυημένος στα μαθηματικά μυστικά του παιχνιδιού. Η παρτίδα είναι και συμβολικά η αρχή του «δεσμού» των δύο νέων. Καλύτερα: η έναρξη του ενδιαφέροντος του αφηγητή για τον παράξενο συμμαθητή του, ο οποίος ακόμα και στο παιχνίδι αποδεικνύει μια εντελώς προσωπική, αυτοσχεδιαστική στρατηγική κατάκτησης απαντήσεων στα ερωτήματα. Στις διανοητικές συζητήσεις των δύο φίλων που θα ακολουθήσουν, ο αφηγητής καταλαβαίνει ότι ο Ροδερέρ ενδιαφέρεται πάντα και επί παντός του επιστητού, αυτό που ελλείπει και εκκρεμεί. Τίποτα για τον τελευταίο δεν είναι ολοκληρωμένο, όλα μοιάζουν τελειωμένα μέσα από συμβάσεις, οι οποίες κρύβουν την πρώτη αρχή. Μια πολύ ενδιαφέρουσα φράση του Ροδερέρ για το συγγραφικό δημιούργημα συνοψίζει εύγλωττα τα προηγούμενα: «Από το χαοτικό άπειρο, γεμάτο με γεγονότα και σχέσεις και μόνο κατά το ήμισυ λογικά συνεπές, που έχει μπροστά του ο συγγραφέας στην πεπερασμένη φύση του βιβλίου, τα λίγα στοιχεία τα οποία μπορεί να κρατήσει και που πρέπει να τακτοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση, ίσα ίσα μια ψευδαίσθηση, των πραγματικών μεγεθών. Αυτό είναι κατά βάθος το τελειωμένο: μια λογική επίφαση, ένα τέχνασμα. Αλλά στα λάθη, μέσα από τις ρωγμές μπορεί κανείς να ρίξει μια ματιά στην πραγματική άβυσσο, στο αρχικό όραμα...»

Κάποιοι καθηγητές του σχολείου, μαθηματικοί και βιολόγοι, αλλά κυρίως ο αφηγητής, αντιλαμβάνονται ότι στην περίπτωση του Ροδερέρ έχουν μπροστά τους ένα πτητικό πνεύμα, που αναζητά την Αλήθεια, πέρα από τα γνωστά όρια. Για τον αφηγητή ο άλλος είναι σχεδόν ένα στοίχημα, μια επιδίωξη μεγαλύτερη από αυτήν που έχει βάλει ως στόχο ο ίδιος και όσοι θαυμάζουν τη μαθηματική του ιδιοφυΐα μέσα στη μικρή κοινότητα. Ο κορυφαίος, λοιπόν, νιώθει νικημένος εξαρχής από μιαν άλλη, «διαταραγμένη» σκέψη, η οποία κινείται σε ένα επικίνδυνο, ρομαντικό περιθώριο. Σαν τον πανεπιστήμονα, ήρωα του Γκέτε, που πουλάει την ψυχή του στον διάβολο, ο Ροδερέρ απομονώνεται στο σπίτι του και αναζητά τα αυστηρά διαφυλαγμένα μυστικά της ζωής. Φυσικά και η συμπεριφορά του θυμίζει ανάλογες στάσεις χαρακτήρων του Μπόρχες, αφού είναι συγγενική μιας από τις πολλές «ιδεοποιημένες» μορφές του μέγιστου Αργεντινού, που η όρασή τους διαπερνά τα πάντα για μια υπερκόσμια επαφή με ένα άλλο γίγνεσθαι.

Ο Μαρτίνες, θαυμαστής, ως φαίνεται, του πρώτου φιλόσοφου/συγγραφέα Πλάτωνα, καταστρώνει την ιστορία του σε πλαίσιο διανοητικής σκηνογραφίας. Η εξωτερική δράση είναι ελάχιστη, ήδη από νωρίς η αφήγηση μας προετοιμάζει για τη δραματική εξέλιξη του Ροδερέρ, που ουσιαστικά αυτοκτονεί στην απέλπιδα χειρονομία του να κατακτήσει τον τίτλο τού πρωταθλητή στον αγώνα εκφοράς του άρρητου. Οπως οι ήρωες που προανέφερα, ο υπερφιλόδοξος νεαρός αναζητά με πάθος τα λάθη εφαρμογής του μηχανισμού της ζωής, για να μην πω ότι θέλει να απολαύσει τη θέα προς τις ατέλειες της ίδιας της Δημιουργίας.

Δεν τον ικανοποιεί ούτε ο Νίτσε, ποσώς τον ενδιαφέρουν οι απαντήσεις των σύγχρονων θετικών επιστημών: εκείνος υπερβαίνει το διατυπωμένο, έτοιμος (;) να βρεθεί ενώπιος ενωπίω εντός του τελικού σταδίου της έρευνάς του, η οποία αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και άμιλλα απέναντι στο αδιαπέραστο.

Το ανά χείρας βιβλίο δικαίως θεωρήθηκε ότι προοικονόμησε την εκδοτική επιτυχία του Μαρτίνες, την «Ακολουθία της Οξφόρδης», ενός μυθιστορήματος αστυνομικής πλοκής και διανοητικής υφής, στα ίχνη και αυτό του ιδρυτικού «Ονόματος του ρόδου», ενισχυμένου με μπορχεσιανού τύπου στιλβώσεις. Η ποιητική του εδώ, παρά τις όποιες δραματουργικές σχηματοποιήσεις, σύστησε έναν συγγραφέα που ήξερε τα μυστικά της επαναφοράς γνωστών θεμάτων για αναψηλάφηση.


ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/08/2008