Σασπένς καραμελέ

Βασικά σημεία:


Ένας ακόμη «τσελεμεντές»; Όχι βέβαια. Αντίθετα, μια απολαυστική περιήγηση στην ιεροτελεστία του καλού πρωινού, του απογευματινού τσαγιού και του χαριτόβρυτου βρετανικού εξοχικού γεύματος. Βγαλμένο από τα πιο προικισμένα αστυνομικά μυθιστορήματα του κόσμου, το Σασπένς Καραμελέ απευθύνεται, καλώς ή κακώς, σε εστέτ, gourmand και σινεφίλ βιβλιόφιλους.


Περιεχόμενο


Σε πενήντα από τα περίπου ογδόντα μυθιστορήματά της, η Άγκαθα Κρίστι «σκοτώνει» τους ήρωές της, όχι με πιστόλια, λοστούς και στιλέτα αλλά με δηλητηριασμένα ποτά και εδέσματα.

Η Ανν Μαρτινετί και ο Φρανσουά Ριβιέρ, συγγραφείς αυτού του βιβλίου και παθιασμένοι μελετητές του φαινομένου «Άγκαθα Κρίστι», είχαν μια έξυπνη ιδέα: αφαίρεσαν το αρσενικό, τη στρυχνίνη και τις άλλες θανατηφόρες ουσίες από τα εν λόγω πιάτα και τα παρέδωσαν αμόλυντα –αλλά ποτέ αποστειρωμένα– στον αναγνώστη.
Ό,τι εν τέλει προέκυψε είναι κάτι πολύ περισσότερο από 100 θαυμάσιες συνταγές – έστω κι αν αυτές είναι ικανές να ανατρέψουν την άποψη πολλών για την «κακοσυστημένη» βρετανική κουζίνα. Μέσα από τις δεκάδες λεπτές μυρωδιές, τις μαρμελάδες, τις ομελέτες, τις τούρτες, τις τάρτες, τις κρέμες και τα φρούτα, συναντάμε ξανά την πραγματική αρχοντιά του πρωινού, την ιεροτελεστία της ώρας του τσαγιού, το κλίμα των ευρωπαϊκών, υπαίθριων πικ-νικ και βεβαίως τις διασημότερες αστυνομικές ιστορίες του κόσμου.



Στοιχεία & Αριθμοί


Η Άγκαθα Κρίστι ήρθε στον κόσμο στις 15 Σεπτεμβρίου του 1890. Γεννήθηκε Άγκαθα Μίλλερ, στο επονομαζόμενο και ως «αγγλική Ριβιέρα» Τόρκυ της νοτιοδυτικής Αγγλίας.
Το «Κρίστι» προέκυψε το 1914, όταν η συγγραφέας παντρεύτηκε τον αξιωματικό της βρετανικής αεροπορίας, συνταγματάρχη Άρτσιμπαλντ Κρίστι. Χώρισαν το 1928, έχοντας προλάβει να αποκτήσουν τη Ρόζαλιντ, τη μοναδική τους κόρη. Η Άγκαθα Κρίστι πέθανε στις 12 Ιανουαρίου του 1976, από γηρατειά.
Εμπειρία κτηθείσα εν τω στρατεύματι
Κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, η Κρίστι τον βρετανικό στρατό, ως εθελόντρια βοηθός φαρμακοποιού. Τότε έμαθε πολλά πράγματα για φάρμακα και χημικές ουσίες, γνώσεις που αξιοποίησε ευφυώς, αργότερα, στα μυθιστορήματά της.


Σαίξπηρ, Βίβλος και Άγκαθα Κρίστι


Η Κρίστι δεν είναι μόνο η διασημότερη συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών στον κόσμο αλλά και η πλέον εμπορική. Από το 1920, χρονιά που εξέδωσε το πρώτο
της μυθιστόρημα, μέχρι σήμερα, οι πωλήσεις των βιβλίων της υπολογίζονται, παγκοσμίως, στα 3 δισεκατομμύρια. Από το νούμερο αυτό, τo 1/3 αφορά σε αγγλόγλωσσα αντίτυπα, το δε υπόλοιπο σε μεταφρασμένες εκδόσεις –
σε συνολικά 45 γλώσσες. Ενδεικτικό της απήχησης των έργων της είναι ότι ακόμη και στη Γαλλία τα βιβλία της Κρίστι ξεπερνούν σε πωλήσεις αυτές κάθε Γάλλου συγγραφέα. Τα έργα του Ζολά έχουν «πουλήσει» 22 εκατομ. αντίτυπα έναντι 40 εκατομμυρίων βιβλίων της Κρίστι. Μόνο η Βίβλος και τα έργα του Σαίξπηρ θεωρούνται περισσότερο διαδεδομένα.


Η εξαφάνιση


Τον Δεκέμβριο του 1926 η Άγκαθα Κρίστι εξαφανίστηκε για 11 ημέρες. Το αυτοκίνητό της είχε βρεθεί εγκαταλελειμμένο σ’ ένα λατομείο και ο Τύπος είχε ήδη αρχίσει
να προικονομεί τον χαμό της συγγραφέως. Τελικά η Κρίστι εντοπίστηκε σ’ ένα όχι
και τόσο μακρινό, φθηνό ξενοδοχείο. Υποστήριξε ότι είχε υποστεί αμνησία λόγω νευρικού κλονισμού που της προκάλεσε
ο θάνατος της μητέρας της και οι απιστίες του συζύγου της. Δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία, αλλά ακόμη και σήμερα κανείς
δεν έχει καταλήξει εάν η εξαφάνιση εκείνη ήταν διαφημιστικό τέχνασμα ή όχι.


«Ποντικοπαγίδα»


Στη συγγραφική της δραστηριότητα, διάρκειας περίπου μισού αιώνα, έγραψε
συνολικά 80 βιβλία –μυθιστορήματα ή διηγήματα–, καθώς και 19 θεατρικά έργα, από τα οποία το διασημότερο είναι η «Ποντικοπαγίδα», που ανέβηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1952 και αποτελεί τη μακροβιότερη παράσταση στη θεατρική ιστορία.





Κριτικές





Η Άγκαθα Κρίστι είναι μοναδική όταν αποφασίζει να στείλει τους ήρωές της από τη ζωή στον θάνατο: της αρκεί μία μεζούρα κυανίδιο σ’ ένα cheesecake, λίγο αρσενικό σε μια τσαγιέρα, ελάχιστη στρυχνίνη μέσα σε μια καπνιστή ομελέτα.

Τα θύματά της πηγαίνουν στον άλλον κόσμο μετά από ένα νόστιμο γεύμα ή μετά από ένα κομψό απεριτίφ μεταξύ φίλων. Στο Σασπένς Καραμελέ, οι Ανν Μαρτινετί και Φρανσουά Ριβιέρ βυθίστηκαν στις αφηγήσεις της ‘θείας Άγκαθα’ προκειμένου να μας δώσουν εκατό συνταγές εύγευστες και εγκληματικές. Τούρτες, μαρμελάδες, κοκτέιλ, creme anglaise. Γεμάτο πιπεράτες αναφορές και αποσπάσματα από τα μυθιστορήματα της ‘δούκισσας του θανάτου’, το βιβλίο αυτό είναι, επιπλέον, εμπλουτισμένο με φωτογραφίες που σου ανοίγουν την όρεξη”.

- Le Nouvel Observateur

Το Σασπένς Καραμελέ συνοδεύεται από αναφορές και σχόλια που ξαναρίχνουν τον αναγνώστη στο έργο της Άγκαθα Κρίστι. (…) Ο Φρανσουά Ριβιέρ είναι αδιαμφισβήτητα specialist στο έργο της Άγκαθα Κρίστι. Όσο για την Ανν Μαρτινετί, εργάστηκε πολύ καιρό στις εκδόσεις Masque, τον εκδοτικό οίκο της Άγκαθα Κρίστι.
Και είναι βεβαίως έξοχη μαγείρισσα”.

- Evene

Η Άγκαθα Κρίστι αγαπούσε τη ζωή και τα ωραία πράγματα. Ήξερε, επομένως, να μετατρέπει τα φαγητά των ιστοριών της στα πιο θελκτικά –από τα δεκάδες– όπλα των εγκλημάτων της. Στην καρδιά των μυθιστορημάτων της ‘δούκισσας του θανάτου’, ένα μόνο μπράντυ μπορεί να αποδειχθεί μοιραίο, το πιο απλό σάντουιτς μπορεί να σε στείλει στα θυμαράκια… Στις συνταγές του Σασπένς Καραμελέ, δεν συναντάμε καθόλου αρσενικό ούτε στρυχνίνη, αλλά τις πλέον εξαίρετες περιηγήσεις στη βρετανική κουζίνα”.

Journaux

Θανατερή γοητεία


"Το δηλητήριο δεν είναι τόσο απάνθρωπο όσο μια σφαίρα, ούτε τόσο απροκάλυπτο όσο ένα οποιοδήποτε όπλο", έγραφε το 1952 η Άγκαθα Κρίστι στις Δύο όψεις ενός εγκλήματος. Και φαίνεται πως το πίστευε βαθιά αφού σε ολόκληρο το έργο της, από το 1920 ώς το 1976, έχουν καταγραφεί 97 θάνατοι από 43 διαφορετικούς τρόπους δηλητηρίασης. Εδώ η γεμιστή πάπια είναι καρυκευμένη με θανατηφόρο δακτυλίτη (Κάθε Τρίτη κι ένα έγκλημα), εκεί μια σταγόνα κυάνιο δρα ακαριαία (Δέκα μικροί νέγροι), αλλού οι γιοι του αντιπαθητικού γερο-Κράκενθορπ βγαίνουν από τη μέση πάνω που ολοκληρώνουν την ιεροτελεστία του απογευματινού τσαγιού (Ο φόνος δεν είναι παιχνίδι), πιο πέρα μια καθόλου αθώα χριστουγεννιάτικη πουτίγκα περιμένει τον επιθεωρητή Ηρακλή Πουαρό (Το κλειδί του μυστηρίου). Όλα τα αγαπημένα πιάτα της μεγάλης κυρίας του αστυνομικού μυθιστορήματος μετατρέπονται σε φονικά όπλα - κάτι που ορισμένοι θέλησαν να ερμηνεύσουν ως εκδήλωση λανθάνοντος φεμινισμού. Δεν πρόκειται όμως για την εκδίκηση της μαγείρισσας. Παιδί των βικτωριανών ηθών και εθίμων, η συντηρητική (και καλοφαγού) Άγκαθα Κρίστι (1891-1976) χρησιμοποιεί τη γαστρονομία για να παραπέμψει τον αναγνώστη στη γοητεία του παραδοσιακού αγγλικού τρόπου ζωής, καταδεικνύοντας όμως ταυτόχρονα την αυστηρή και σκοτεινή - τη μυστήρια εντέλει - πλευρά του: οι λαίμαργοι, οι αφελείς, οι επιπόλαιοι, οι αλαζόνες, οι κάλπικοι, οι πονηροί, οι φιλόδοξοι ή οι αδιάκριτοι, τιμωρούνται!
Έστω όμως ότι αφαιρούμε τη στρυχνίνη και το αρσενικό από το όλο ντεκόρ. Τι μένει; Μένουν τα γευστικά εδέσματα που απολάμβανε η (κάποτε λυγερόκορμη) συγγραφέας, και μαζί της οι ήρωές της. Με αυτή την αφετηρία, δύο Γάλλοι(!) μελετητές του έργου της, η Αν Μαρινετί και ο Φρανσουά Ριβιέρ, συνέθεσαν ένα βιβλίο που αναδεικνύει την καλή βρετανική κουζίνα με οδηγό τα πλούσια πρωινά, τα ευφάνταστα κύρια γεύματα, τα κρεμώδη επιδόρπια, τα αλμυρόγλυκα ελαφρά απογευματινά ή τα πολυποίκιλα κρύα πιάτα των πικ-νικ που παρελαύνουν από τα βιβλία της. Είναι το Σασπένς καραμελέ με τις Εγκληματικές συνταγές της Άγκαθα Κρίστι (μτφ. Σ. Σπυριδογιαννάκη, Εκδ. Ηλέκτρα), ένα αλλιώτικο, ελκυστικό και ατμοσφαιρικό βιβλίο μαγειρικής γευμάτων και... φόνων, που μας εισάγει στην μάλλον άγνωστη καθημερινότητα της πολυδιαβασμένης συγγραφέως, σταχυολογώντας παράλληλα τα σχετικά με το ευ ζην (ή αθορύβως θνήσκειν) αποσπάσματα των ιστοριών της, οι οποίες και παρουσιάζονται συνοπτικά. Αυτή η πρωτότυπη εργοβιογραφία συνδυάζεται με 78 συνταγές για μάφινς, μπακαλιάρο ποσέ, τσιζκέικ με λεμόνι, σκόουνς κ.ο.κ., αλλά και για μερικά καθόλου αγγλικά φρικασέ, ραγού κ.ά. Διότι από το 1930 που παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον (κατά 12 χρόνια νεώτερό της) διακεκριμένο αρχαιολόγο Μαξ Μαλόουαν, η Άγκαθα Κρίστι ταξίδεψε επανειλημμένα στις τραυματισμένες σήμερα περιοχές του Ιράκ- Ιράν, υιοθέτησε τις διατροφικές συνήθειες της Μεσοποταμίας και φυσικά επισκέφθηκε (προπολεμικά) και την Ελλάδα (βλ. Ο χρησμός των Δελφών, Φονικό στη Ρόδο). Τα ντολμαδάκια του βιβλίου δεν είναι ωστόσο τα ελληνικά... Αλλά είπαμε. Αντίθετα από τον Μανοέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν που εισάγει τον αναγνώστη στη μεσογειακή γαστρονομία μέσω του ντετέκτιβ Πέπε Καρβάλιο, η Άγκαθα Κρίστι δεν υπογράφει η ίδια συνταγές, αλλά ανακαλεί την αγγλική γαστριμαργική κουλτούρα. Τι πειράζει που εκείνη προτιμούσε τον καφέ!


Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί 97 βιβλία(!) της Άγκαθα Κρίστι (Λυχνάρι και άλλοι εκδότες), κυρίως αστυνομικά αλλά και θεατρικά, ποιητικά, αυτοβιογραφικά, μέχρι και αισθηματικά με το ψευδώνυμο Μαίρη Ουέστμακοτ. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα θολές πλευρές της. Πόσοι γνωρίζουν π.χ. ότι ως νοσηλεύτρια κατά τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε αποθηκάριος φαρμακευτικού υλικού ειδική στις ουσίες που γιάτρευαν τον πόνο και μπορούσαν να σκοτώσουν... Πόσοι θυμούνται ότι η Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικών Ιστοριών του Λονδίνου που την εξέλεξε πρόεδρό της, την είχε κατηγορήσει κάποτε για την παραπλανητική πλοκή των ιστοριών της; Πόσοι ξέρουν ότι ο εκκεντρικός Πουαρό «γεννήθηκε» το 1920 (στην Κουκουβάγια στην καπνοδόχο) ενώ η οξυδερκής Μις Μαρπλ το 1930 (στον Παραβάτη της έβδομης εντολής), και ότι η συγγραφέας είχε υπογράψει τον θάνατό του ήδη από τα μέσα του B' Παγκοσμίου Πολέμου όμως δεν κυκλοφόρησε το σχετικό μυθιστόρημα (Αυλαία) παρά το 1975.
Πουαρό στα γαλλικά, σημαίνει πράσο. H Άγκαθα Κρίστι εμπνεύστηκε τον ευφυή ντετέκτιβ από τους Βέλγους πρόσφυγες που είχαν κατακλύσει το Ντέβονσαϊρ μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, χωρίς να αφομοιωθούν ποτέ από την τοπική κοινωνία. Διατηρεί λοιπόν μαζί του μια σχέση αγάπης-μίσους. Εκείνος πίνει παχύρρευστη σοκολάτα μπροστά στη μύτη της κι αυτή τον βαφτίζει "πράσο". Στο Πάρτι (1969) μάλιστα, ακούμε το alter ego της, την Αριάδνη Όλιβερ, να εκμυστηρεύεται πόσο δυσφορεί με τον... χορτοφάγο που την έκανε διάσημη. Στο ίδιο βιβλίο μια κοπέλα βρίσκεται νεκρή με το κεφάλι σε έναν κουβά με μήλα. Και στο Σασπένς καραμελέ μαθαίνουμε ότι η Άγκαθα Κρίστι έγραφε στο μπάνιο της μασουλώντας μήλα! Ποιος είπε ότι είναι αστείο πράγμα η διατροφή...

- Μικέλα Χαρτουλάρη, ΤΑ ΝΕΑ, Βιβλιοδρόμιο, 11.3.2006