Παιχνίδια μνήμης

Ένα θύμα και τέσσερις ύποπτοι. Πέντε στο σύνολο άτομα και πέντε εκμυστηρεύσεις. Κάποιοι ψεύδονται ηθελημένα· τα ψεύδη άλλων οφείλονται εν μέρει, σε

παιχνίδια μνήμης.

Καταγράφοντας τις διαδοχικές εκμυστηρεύσεις, ένας φυλακισμένος στον οποίο αρέσει να παίζει τον ντέντεκτιβ μέσα απ' τη φυλακή, αναλαμβάνει να διερευνήσει μια περίπτωση ατυχήματος που μοιάζει με φόνο. Μεταξύ μελοδραματικών παραληρημάτων κι «εκτοπλασματικών υλοποιήσεων», λογοτεχνικών παραπομπών και λαθραίων αρχαιολογικών ανασκαφών στην κεντρική Θεσσαλονίκη, η έρευνά του καταλήγει σε μιαν άλλη περίπτωση φόνου, που πάει να εμφανιστεί σαν ατύχημα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα Παιχνίδια μνήμης είναι το τρίτο μέρος μιας ούτως ειπείν τριλογίας που περιλαμβάνει τα μυθιστορήματα Κατά συρροήν (1998) και Σε περίπτωση πυρκαϊάς (1999). Ο Πέτρος Μαρτινίδης, καθηγητής Αρχιτεκτονικής, συγγραφέας του σημαντικού δοκιμιακού βιβλίου Συνηγορία της παραλογοτεχνίας (1982), συγκαταλέγεται πλέον ανάμεσα στους ελάχιστους Ελληνες που καλλιεργούν το «παραλογοτεχνικό» είδος ­ αρκούντως παραγνωρισμένο σε τούτη τη χώρα ­, που επονομάζεται αστυνομική λογοτεχνία.

Στο πρώτο από τα ανωτέρω μυθιστορήματα πρωταγωνιστεί ο Δημήτρης Σκούρος, καθηγητής υποτίθεται της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος στην πραγματικότητα έχει πάρει τη θέση ενός άλλου. Στο δεύτερο ο Σκούρος δεν πρωταγωνιστεί. Εγκλειστος στη φυλακή Διαβατών, αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει την ιστορία ενός αποτυχημένου πτυχιούχου με καλές σπουδές, που επιχειρεί να αλλάξει τη ζωή του κάνοντας μια ληστεία (βλέπε «Βιβλία» της 30ής Ιανουαρίου 2000). Εδώ, στο τρίτο μυθιστόρημα, ο Σκούρος είναι πάντα κλεισμένος στην ίδια φυλακή, όπου, παίζοντας τον ρόλο του ερασιτέχνη ντετέκτιβ (ας θυμηθούμε τον κουρέα Δον Ισίδρο Παρόδι, ήρωα των Χόρχε Λουίς Μπόρχες και Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, που επιλύει αστυνομικά προβλήματα από τη φυλακή), προσπαθεί να διαλευκάνει το μυστήριο του θανάτου της νεαρής φοιτήτριας Ισαβέλλας, ερωμένης του διαπρεπούς καθηγητή Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Φίλιππου Βλάχου.

Ο καθηγητής Βλάχος, έγγαμος και καλός οικογενειάρχης, υποκύπτει στη γοητεία της Ισαβέλλας, κόρης χωρισμένων γονιών, η οποία δεν αρκείται σε μια χαλαρή ερωτική σχέση. Στην απόφασή του να διακόψουν εκείνη αντιδράει άσχημα και τον απειλεί ότι θα πληρώσει γι' αυτό. Οταν η κοπέλα πεθαίνει σε ένα περίεργο τροχαίο ατύχημα, ο καθηγητής προφυλακίζεται ως βασικός ύποπτος. Την ερωτική ιστορία τού αταίριαστου ζευγαριού αφηγούνται διαδοχικά, εκτός από τον καθηγητή και τη φοιτήτρια, ο Γρηγόρης, υποψήφιος καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο, ο Σωτήρης, νοσοκόμος των φυλακών, και η Ειρήνη, συμφοιτήτρια της νεκρής. Από τις αφηγήσεις, τις αποκαλύψεις, τις παρασιωπήσεις, τα ψέματα και τα παραπλανητικά λόγια, ο έγκλειστος «ντετέκτιβ» προσπαθεί να μάθει την αλήθεια, η οποία δεν είναι αυτό που φαίνεται ότι είναι.

Αν στο πρώτο μυθιστόρημα ο Μαρτινίδης, επηρεασμένος από το πανεπιστημιακό μυθιστόρημα, το campus novel, ήθελε να καταδείξει τον υπαρκτό αλλά άγνωστο στους πολλούς κόσμο του πανεπιστημιακού κόσμου και στο δεύτερο να καυτηριάσει την ανθρώπινη βλακεία μέσω της αστυνομικής πλοκής, στα Παιχνίδια μνήμης η αστυνομική πλοκή γίνεται αυτοσκοπός. Με ελάχιστες αναφορές σε κοινωνικά ζητήματα ­ μολονότι γίνεται συχνά μνεία του χρηματιστηριακού τζόγου ­ ή θέματα που απασχολούν την επικαιρότητα ­ ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία είναι παρών ­, καταγίνεται στο να παρουσιάσει τις ποικίλες πλευρές ενός μυστηριώδους θανάτου και να παίξει με τις ερμηνείες, τις εικασίες και τις πιθανές λύσεις. Με λίγα λόγια, πρόκειται για το λιγότερο «κοινωνικό» μυθιστόρημα του συγγραφέα και το περισσότερο «αστυνομικό», το οποίο μάλιστα θα μπορούσε να ανήκει στο λεγόμενο «ορθόδοξο» είδος της αγγλικής σχολής που δόξασε την Αγκαθα Κρίστι και τις ομότεχνές της κυρίες. Φυσικά, όπως πάντα, ο Μαρτινίδης μνημονεύει με καταιγιστικούς ρυθμούς συγγραφείς και έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με βασικό εδώ πρωταγωνιστή τον Μαρσέλ Προυστ και το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του, απ' όπου λαμβάνει αποσπάσματα και τα σχολιάζει.

Σε μια εποχή όμως κατά την οποία τα ορθόδοξα αστυνομικά μυθιστορήματα με τα σκόρπια στοιχεία (ωράρια τρένων, αποτσίγαρα στο έδαφος, φιαλίδια δηλητηρίων κτλ.) που οδηγούν στον δράστη ενός εγκλήματος θεωρούνται παρωχημένα, μήπως τα Παιχνίδια μνήμης θα έπρεπε να διαθέτουν περισσότερες κοινωνικές επισημάνσεις και λιγότερους γρίφους με τα «σαφή ίχνη της λύσης που οι πιο πολλοί συγγραφείς καταχώνουν ανάμεσα στα διάφορα παραγεμίσματα»;



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-07-2001