Παπαδιαμαντικά

Το βιβλίο αυτό συσσωματώνει τέσσερα μελετήματα (και μια σύντομη βιβλιοκρισία) που αναφέρονται το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το συσχετίζουν με το έργο εν μέρει "ομολόγων" του μεταγενέστερων πεζογράφων και προσπαθούν να τηρήσουν μιαν ερμηνευτική μέθοδο προσαρμογή στη γενική εσωτερική λογική που διέπει τα κείμενα και στις επιμέρους εκφάνσεις της. [...]
Εξετάζονται διαδοχικά στην παρούσα συναγωγή τα ακόλουθα θέματα: 1) Ο βαθμός επαρκούς περιεκτικότητας και ενάργειας των χαρακτήρων στα πρώτα μυθιστορήματα του Παπαδιαμάντη, όπου παρατηρείται μια κλιμάκωση από τις κυρίως "κλειστές" και σταδιακά προσδιορισμένες μορφές (στη "Μετανάστιδα", 1879-1880) προς το επαρκέστερο ψυχολογικό βάθος και την πειστικότερη ολοκλήρωση (στου "Εμπόρους των Εθνών", 1882-1883) και τελικά προς μιαν ενισχυμένη συναισθηματική και ιδεολογική εκφραστικότητα (στη "Γυφτοπούλα", 1884). 2) Ο πεζογραφικός χειρισμός τού εγγύτερου και, προπαντός, του απώτερου παρελθόντος στα ίδια μυθιστορήματα, όπου στο πρώτο κυριαρχεί το αίσθημα της εξορίας (μικρή χρονική απόσταση και μεγάλη ψυχολογική) και η μελαγχολική νοσταλγία, στο δεύτερο η ευρεία ιστορική εποπτεία, η πολιτισμική διαφορά βυζαντινής Ανατολής και λατινικής Δύσης και η διαπλοκή των ατομικών διεργασιών με τις συλλογικές, ενώ στο τρίτο το ιδεολογικό ενδιαφέρον ενός ιδιότυπου πολιτισμικού "επεισοδίου" σε συνδυασμό με τη ροπή της φαντασίας των ηρώων προς το μυστηριακό. Διατυπώνεται, τέλος, μια πρόσθετη εξήγηση της μετάβασης του συγγραφέα από το μυθιστόρημα στο διήγημα. 3) Μια καθοριστική παραλληλία ανάμεσα στο διήγημα του Παπαδιαμάντη "Νεκρός ταξιδιώτης" (1910) και στο μυθιστόρημα του Πεντζίκη "Ο πεθαμένος και η ανάσταση" (1944). [...] 4) Η υποδειγματικά δημιουργική αφομοίωση της ορθόδοξης πνευματικής παράδοσης μέσα στο λογοτεχνικό έργο των Παπαδιαμάντη, Πεντζίκη και Πρεβελάκη. Η άρτια ελληνική και δυτικοευρωπαϊκή παιδεία και των τριών συγγραφέων οδηγεί πρώτα σε μιαν αναγκαία υπόμνηση της ουσιαστικής σχέσης μεταξύ ελληνισμού και χριστιανισμού, εκείνης ακριβώς που ακυρώνει το ρητορικό "ελληνοχριστιανικό" ιδεολόγημα. Και στη συνέχεια επιλέγονται ορισμένα κεντρικά "σημεία" του έργου τους, που μαρτυρούν τον τρόπο συνάντησης ενός σύγχρονου συγγραφέα με μιάν υψηλή θεολογική-ανθρωπολογική παράδοση.