Το βιβλίο του Μεχμέτ

Το βιβλίο της Ναντιρέ Ματέρ συγκροτούν οι μαρτυρίες των έφεδρων στρατιωτών που υπηρέτησαν τη θητεία τους στον πόλεμο εναντίον των κούδρων ανταρτών, κατά την περίοδο 1984-1998. Οι αφηγήσεις τους αποτυπώνουν ανάγλυφα τον παραλογισμό και τη βία που κυριαρχούν στις εμπόλεμες περιοχές, σφραγίζουν τις ζωές των ανθρώπων και εξαπλώνονται σε ολόκληρη την κοινωνία. Οι ένστολοι μαχητές, που αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε έναν πόλεμο συχνά παρά τη θέλησή τους, πολεμούν τον εχθρό, τρομοκρατούν τους πολίτες των περιοχών στις οποίες κινούνται, ενώ και οι ίδιοι είναι τρομοκρατημένοι. Γι' αυτό μετά το τέλος της θητείας τους και την επανένταξη στους κανονικούς ρυθμούς της καθημερινότητας, αυτοί οι άνθρωποι με δυσκολία κατορθώνουν να ελέγξουν τη συσσωρευμένη βία, εκδηλώνουν αντικοινωνική συμπεριφορά, χάνουν το έλεγχο των λόγων και των πράξεών τους και συχνά φτάνουν στα άκρα. [...]

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το «Βιβλίο του Μεχμέτ» θα μπορούσε ελληνοπρεπέστερα να μεταφραστεί: «Τα βιώματα του Γιαννάκη», του άψητου, δηλαδή, που καλείται να υπηρετήσει τη θητεία του και βρίσκεται, απ' τη μια μέρα στην άλλη, φορτωμένος μ' ένα όπλο και κάποτε μ' έναν πόλεμο ολάκερο στην πλάτη. Οι δεκάδες μαρτυρίες που συγκέντρωσε η Τουρκάλα δημοσιογράφος Ναντιρέ Ματέρ από βετεράνους του μετώπου στα σύνορα του Κουρδιστάν, δεν περιέχουν πράξεις ηρωικές, ούτε επιχειρήσεις τύπου «Ράμπο», που γυρνιούνται κατόπιν χολιγουντιανές ταινίες. Είναι βγαλμένες με το τσιγκέλι από στόματα που τις περισσότερες φορές θα 'θελαν να σωπάσουν. Λίγοι είχαν συνειδητοποιήσει τι ακριβώς γινόταν, ακόμα λιγότεροι είχαν προσωπική σκέψη στοιχειωδώς συγκροτημένη κι ελάχιστοι τόλμησαν να εναντιωθούν εξαρχής ανοιχτά, έστω και με παθητική αντίσταση, στο αμείλικτο σύστημα του τουρκικού στρατού «εθνοκάθαρσης». Στην πλειονότητά τους λαϊκά παιδιά, δίχως εφόδια, πέρα από ένα απολυτήριο Δημοτικού και την ταϊσμένη απ' το εθνικιστικό κράτος επιταγή ν' αγαπάν και να υπερασπίζονται την πατρίδα, όπου και όποτε κληθούν, χωρίς να ρωτάνε ποιον πολεμάνε και γιατί!

Οσοι έχουν περάσει τα «κολέγια» του ελληνικού στρατού της τελευταίας εικοσαετίας αδύνατον ν' αντιληφθούν τι σημαίνει πείθαρχο όργανο επιβολής βίας ενός στρατοκρατικού καθεστώτος. Δεν έζησαν ποτέ τον ωμό ξυλοδαρμό από αξιωματικούς, δεν φοβήθηκαν για τη ζωή τους στη θητεία τους, δεν αναγκάστηκαν να δείρουν αμάχους, δεν κόψαν αφτιά αιχμαλώτων, δεν έκαψαν χωριά, δεν είδανε ποτέ νεκρούς, κι οι μόνες σφαίρες που άκουσαν, δεν σφηνώθηκαν ανάμεσα στα φρύδια του διπλανού τους, αλλά στους στημένους στόχους των πεδίων βολής... Οι μαρτυρίες των Τούρκων «Γιαννάκηδων» μιλάνε από πρώτο χέρι για έναν άλλον κόσμο...

Λείπουν βέβαια απ' το βιβλίο οι ιδιαίτερες συγγραφικές αρετές. Μετριούνται στα δάχτυλα του χεριού εκείνοι που, ξεπερνώντας τα όρια της απλής αναδιήγησης των σκοτεινών εμπειριών τους, πετυχαίνουν να χαράξουν μια καθολική εικόνα των δεινών του πολέμου, ενώ κανενός το πάθος δεν μεταρσιώνεται σε ποιότητες καθ' αυτό πνευματικές. Τούτο όμως υπονομεύει την ισχύ της διαμαρτυρίας και μειώνει, παράλληλα, και την εμβέλεια της καταγγελίας. Γιατί οσεσδήποτε μαρτυρίες κι αν παραθέσεις, δεν πετυχαίνεις ούτε το χιλιοστό απ' ό,τι θα πετύχαινε ένας πράγματι εμπνευσμένος δημιουργός, που και με πολύ ισχνότερο υλικό θα 'στηνε πράγματι το δράμα επί σκηνής. Οπως στήθηκε ένας «Ελαφοκυνηγός» για το Βιετνάμ, ή όπως κατάφερε ο μάγος Γκόγια με τα σχέδιά του κι ο δαιμονισμένος Μαλαπάρτε, με τ' αφόρητα κυνικά-σαρκαστικά του κείμενα, να σκιτσάρουν εσαεί ο καθένας τη φρίκη του πολέμου που του 'λαχε...

Βέβαια, απ' τη σιωπή καλύτερη και μια τέτοια δημοσιογραφική «πρώτη ύλη»... Γιατί ενώ μας πιπίλησαν το μυαλό με τα τραυματικά σύνδρομα των υπερευαίσθητων εν Αμερική βετεράνων του Βιετνάμ μέσω του Χόλιγουντ και των διάφορων «Γεννημένων την 4η Ιουλίου», για τα φτωχόπαιδα στην Τουρκία, που ύστερα από μια τέτοια θητεία καταλήγουν κλεισμένα σε τρελάδικα ή στους δρόμους δίχως δουλειά ή στις φυλακές υπόδικοι λόγω ψυχοπαθολογικής επιθετικής συμπεριφοράς, κανείς δεν μίλησε. Η «γείτων» ούτε λεφτά έχει ούτε αντίστοιχες «ευαισθησίες»! Οταν απολύεσαι, της είσαι άχρηστος. Δηλαδή ελεύθερος να πας να πνιγείς μοναχός σου...

Στο «Βιβλίο του Μεχμέτ» διαγράφεται αδρά ένας βρώμικος πόλεμος, που κάποιες κάστες φαίνεται πως έχουν ισχυρά συμφέροντα να συνεχίζεται, καθώς δίπλα στους «τρομοκράτες» και «εθνικούς» εχθρούς, που υπηρετούν τον «εθνοαπελευθερωτικό» αγώνα τους, κάνοντας και λαθρεμπόριο ναρκωτικών, πλουτίζουν και οι αξιωματικοί του κρατικού στρατού, καπηλευόμενοι την ένδεια στον τομέα των προμηθειών! Κι όσο ακμάζει η ληστρική τακτική των ανταρτών έναντι του ντόπιου κουρδικού πληθυσμού, άλλο τόσο οι κρατικές δυνάμεις δέρνουν, προπηλακίζουν, τρομοκρατούν τους ίδιους αμάχους για να καταστρέψουν τα τάχα προγεφυρώματα του «εχθρού», ξεριζώνοντάς τους στην ουσία για πάντα απ' τις εστίες τους. (Τακτικές γνωστές δα και εδώ, σ' όλες τις πληγείσες απ' τον Εμφύλιο περιοχές.) Νόημα δεν έχει η παράθεση των επιμέρους περιπτώσεων. Ενδιαφέρον είναι όμως πως το σύστημα είναι τόσο καλά οργανωμένο ώστε πάμπολλοί Κούρδοι καλούνται να υπηρετήσουν στα νοτιοανατολικά, και μη τολμώντας βέβαια να σηκώσουν κεφάλι, γίνονται εξίσου πειθήνιοι διώκτες των ομοεθνών τους! Μόνον ύστερα, σαν απολύονται πια, ντρέπονται να τ' ομολογήσουν στους δικούς τους πίσω, πως, ναι, πολέμησαν κι αυτοί εκεί, είδαν τ' ανομολόγητα και τα κατάπιαν. Μικρές οι κοινωνίες και φοβούνται ώς και σε λεωφορείο να μπουν...

(Μη δεν είναι γενικότερα μυστήριο πως και οι στυγνότεροι βασανιστές εκπαιδεύονται απ' τις τάξεις των βασανιζομένων; Η απλή ομολογία εκ των υστέρων και η αισχύνη δεν αρκούν -ούτε καν η οσοδήποτε ειλικρινής μεταμέλεια. Θα 'πρεπε να ερευνηθεί η βαθύτερη ψυχοσύνθεση τους, μα κι εκείνων που τους εκπαιδεύουν, μήπως και δράσει προληπτικά η όποια θεραπεία, για τις μελλούμενες πια γενιές. Αλλιώς, ο κύκλος του αίματος δεν θα κλείσει ποτέ...)

Τη μετάφραση δεν μπόρεσα να την ελέγξω, αλλά η Φραγκώ Καράογλαν θα 'ξερε καλά τουρκικά κι ο Ηλίας Κολοβός καλά ελληνικά, αλλιώς δεν θα πετύχαιναν να μην υπάρχουν πουθενά κενά ή αναπόδοτα σ' έναν λόγο έντονα προφορικό, μα και να σώσουν τη φυσικότητα των εκφράσεων των συνεντευξιαζόμενων, συχνότατα σχεδόν αγράμματων φαντάρων, αποδίδοντας και τόσο ζωντανά τη στρατιωτική διάλεκτο.

Το «Βιβλίο του Μεχμέτ» συνιστά ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο: τραγικά βιώματα σ' έναν ανομολόγητο πόλεμο, μ' ανυπολόγιστες ζημιές, όχι μόνο σε ζωές ή στην οικονομία, αλλά πρωτίστως στο ίδιο το σώμα ενός λαού. Απ' την άλλη, αν ο λαός αυτός μέλλει να ξυπνήσει κάποτε απ' το λήθαργο του άξεστου και μοιρολάτρη ανατολίτη, αν είναι δυνατόν ποτέ να μορφωθούν εκεί προσωπικές συνειδήσεις αδέσμευτες, τότε ίσως τέτοια βαθιά και επώδυνα τραύματα να 'ναι απαραίτητα για να δέσει τ' ατσάλι τους... Ισως πρέπει και να τα ευχόμαστε μάλιστα, αν είναι το μόνο μέσο αφύπνισης προς μιαν αντίδραση επιτέλους κατά των πολιτικών και στρατιωτικών τσελιγκάδων, που τους χρησιμοποιούν σαν αγέλες ένστολων τσοπανόσκυλων...


ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/11/2004