Έκθεσις ιδεών

Bραχέων κυματισμών και αλαών λογοτεχνικών ηθών πονήματα, όπου εκτίθενται ιδέες αλλά και πρόσωπα, καθώς και ο συγγραφέας των ενταύθα κειμένων. Πρωτοπαρουσιάστηκαν στις εφημερίδες "Tο Bήμα" και "Tα Nέα", και στα περιοδικά "Η λέξη" και "Eντευκτήριο" (1985-2005).

Mετά από επίπονο και ευάρεστο lifting φιλοξενούνται τώρα στις Eκδόσεις Kαστανιώτη.

Ευχαριστίες Π.Μ.

ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχουν φορές, στο λογοτεχνικό βίο του συγγραφέα, που για λόγους εσωτερικούς -κυρίως για να δώσει στον εαυτό του ανάπαυλα ψυχική- θέλει να παραιτηθεί από τις λογοτεχνικές συμβάσεις, να αποτινάξει το ζυγό της κατασκευής και, άλλος ανάλαφρα, άλλος πιο προμελετημένα, να έρθει σε σύγκρουση με την πραγματικότητα, δηλαδή με τον εαυτό του, ή απλώς να τη σχολιάσει, δηλαδή μέσω αυτής να αυτοσχολιαστεί. Τότε, συνήθως, προκύπτουν κείμενα που, ελευθερωμένα από τη δεσμευτικότητα της συμβολικής, μεταφορικής λειτουργίας, μιλούν με τρόπο άμεσο και ανεπιτήδευτο τόσο για την πραγματικότητα με την οποία καταγίνονται όσο και, κυρίως για τον συγγράψαντα, άλλοτε πλαγίως εξομολογητικά και άλλοτε ευθέως σαρκαστικά.

Αυτή είναι η περίπτωση των κειμένων που συλλέγει εδώ ο Μάτεσις, ερανισμένα από διάφορα έντυπα στα οποία κατά καιρούς φιλοξενήθηκαν, κάτω από τον εύγλωττο, όσο και παιγνιώδη τίτλο «Εκθεσις ιδεών», για τα οποία μας προειδοποιεί, από το οπισθόφυλλο ήδη, ότι πρόκειται για πονήματα «βραχέων κυματισμών και ελαφρών λογοτεχνικών ηθών», στα οποία εκθέτει την πραγματικότητα (πρόσωπα, ιδέες, καταστάσεις) που τα γέννησε, αλλά και εκτίθεται ο ίδιος («ως συγγραφέας των ενταύθα κειμένων»).

Ο Μάτεσις, κυριότερος εκπρόσωπος του γκροτέσκου στα γράμματά μας, τόσο στο θέατρο όσο και στο μυθιστόρημα, δείχνει να κατάγεται, το έχουμε ξαναγράψει, από μια παράδοση όχι αυτόχθονα. Αν εξαιρέσουμε τον Ροΐδη -με τον οποίο καταγίνεται δι' ολίγων σ' ένα από τα κείμενα του παρόντος τόμου-, άλλον ορατό πρόγονο δεν διαθέτει. Ο Π. Μ. μοιάζει περισσότερο να διαλέγεται με επιμέρους στοιχεία του καθόλου ευρωπαϊκού πολιτισμού, π.χ. τον Μπέκετ και το Παράλογο στο θέατρο ή τον Γκόγια και την άφταστη ειρωνεία του στη ζωγραφική ή, ακόμη ακόμη, με την τραγικότητα του Βάγκνερ στη μουσική, παρά να ακολουθεί, σε ευθεία μάλιστα γραμμή, τη σχετικώς πρόσφατη επιχώρια παράδοση. (Αλλο ζήτημα είναι οι εν γένει πηγές, αισθητικού κυρίως χαρακτήρα, από τις οποίες αντλεί.)

Στα κείμενα του παρόντος τόμου -τα οποία, για περισσότερους από έναν λόγους, συγγενεύουν με το «Πάντα καλά»- πραγματεύεται πολυάριθμα θέματα, κυρίως όψεις του νεοελληνικού πολιτισμού, έτσι όπως αυτός εκδηλώνεται στον καθ' ημέραν κοινωνικό βίο, αλλά και ζητήματα που άπτονται της τέχνης, της λογοτεχνίας κ.λπ. Ευάριθμα μόνο κείμενα της συλλογής έχουν λογοτεχνικό χαρακτήρα -προπλάσματα διηγημάτων ή και ολοκληρωμένα διηγήματα, πάντα πρωτοπρόσωπα και σχεδόν συντομογραφικά.

Στο «Αγαπητέ συνάδελφε Γουλιέλμε» η συνάντηση με τον Σέξπιρ αποβαίνει μια πρώτης τάξεως αφορμή για τον αυτοσαρκασμό του συγγραφέα, ενώ ένας αριθμός κειμένων («Πρωτοκολλισμοί», «Πανκ, γυνή και θάλασσα», «Νυχτερινές παρα-κοσμικές μουσικές» κ.ά.) περιστρέφονται γύρω από μία από τις αγαπημένες εμμονές του συγγραφέα, το κοινωνικό κιτς. Η κριτική που ασκεί σε αυτό ο Π.Μ. είναι ταυτόχρονα αισθητικής και ιδεολογικής υφής, όντας ο ίδιος εμμανής αναζητητής τού -πράγματι- ωραίου και ακολουθώντας τη δύσκολη τεθλασμένη, που δεν του επιτρέπει να κολακεύσει τον αναγνώστη ούτε τον αφήνει να επαναπαυθεί στους παραδεδομένους κοινούς τόπους μιας σχολάζουσας μικροαστικής ιδεολογίας.

Ενας άλλος κύκλος κειμένων είναι αυτά που ασχολούνται με ζητήματα πολιτικής και ιδεολογίας, όπως τα «Λογοκρισία και Αγνωσία», «Φτιάξε μου ένα πραξικόπημα, καλέ!», «Η βόμβα με τα δώρα» κ.ά., όπου ο Π.Μ. αναδεικνύεται το ίδιο σφοδρός επικριτής της αστικής ιδεολογίας όσο, στα προηγούμενα, της μικροαστικής αισθητικής. Ταυτόχρονα ένας έκτυπος αντικληρικαλιστικός τόνος διαποτίζει πολλά από τα κείμενα της συλλογής.

Δεν λείπουν ούτε τα κείμενα που αφορούν ζητήματα της τέχνης, όπως το «Οφειλές της Κριτικής», όπου βάλλει, μάλλον δικαίως, κατά των κριτικών εκείνων που, μη μπορώντας να πιάσουν τα μηνύματα του παρόντος τους, υπονόμευσαν οριστικά το μέλλον τους.

Αφήσαμε για το τέλος τα πιο «λογοτεχνικά» κείμενα, εκείνα δηλαδή που η εντατική τους γλώσσα τα κατατάσσει ανετότερα στο είδος της λογοτεχνικής αφήγησης. Οι «Τύχες» είναι ένα λυρικό, νοσταλγικό κείμενο, γεμάτο αρώματα του παρελθόντος. Τα «Ελαφρά τραγουδάκια του κυρίου Μαρσέλ Προυστ» μια στοχαστική αναδρομή στο βίο του συγγραφέα, τα «Εφήμερα» ένας παραβολικός λογοτεχνικός στοχασμός πάνω στο χρόνο, το «Encantadas» ένα σπαρακτικό στιγμιότυπο της αστικής ζωής, ενώ το «Ηρώον της Αγνώστου Θεατρίνας» ένας σεμνός φόρος τιμής στις ανώνυμες ηθοποιούς του Βυζαντίου. Τέλος, η «Εκθεσις ιδεών», το πιο θεατρικό κομμάτι της συλλογής, αναδεικνύει τον εσαεί σκώπτη Μάτεσι, η μικρή πρωταγωνίστρια του οποίου μοιάζει εδώ να έχει ξεφύγει από πίνακα του Γκόγια, ίσως από τις «Λας Μενίνιας».

Γενικά μιλώντας, ο συγγραφέας, ακόμα και αν δεν υιοθετεί κάποιο αφηγηματικό προσωπείο και αποφασίζει να μιλήσει μετωπικά για πράγματα και πρόσωπα του εν γένει πολιτισμού, φέρει την αχλή του ονόματος και της ιδιότητάς του. Αυτή η αχλύς που περιβάλλει το πρόσωπό του, καρπός συχνά μιας μακράς και επίπονης πορείας στα γράμματα, πιστεύουμε ότι μπορεί και πρέπει να προσκυρώνεται σε όλα τα κείμενά του -ακόμα και σ' εκείνα που, σχεδόν προγραμματικά, δεν τρέφουν ιδιαίτερες φιλοδοξίες ή δεν θέλουν καν να είναι λογοτεχνικά- και να τα χρωματίζει.

Αυτή είναι και η περίπτωση της «Εκθέσεως ιδεών»: ο Μάτεσις, χάριν παιδιάς, μας προτείνει κείμενα -τα πιο πολλά από τη σφαίρα της ιδιωτικότητας- που τα χαρακτηρίζει ο ίδιος «ελαφρών λογοτεχνικών ηθών». Αλλού σαρκαστικός ή αυτοσαρκαστικός, αλλού ευθέως σχολιαστικός, αν όχι σχετλιαστικός, παντού όμως με περίτεχνο ύφος και καίριους γλωσσικούς χειρισμούς, πραγματώνει στο ακέραιο τη -λογοτεχνική αλλά και μη λογοτεχνική- πρόθεσή του: απεκδύεται κάθε αφηγηματικό προσωπείο και αναμετριέται πρόσωπο με πρόσωπο με την πραγματικότητα που τον κεντά και τον περιβάλλει -καημός και θρίαμβος μαζί.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/07/2006