Μαρτυρίες μαρτύρων

Η έκδοση αυτού του βιβλίου αποτελεί, κατ' αρχήν, ένα προσωπικό χρέος προς τον πατέρα μου, που παρά το βάρος της ενοχής και της μνήμης που τον κατάτρεχε, αυτός, ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες από τα στρατόπεδα του Ολοκαυτώματος, συνέλεξε το υλικό και το αρχειοθέτησε. Ήταν ο δικός του φόρος τιμής στη γυναίκα του, στον γιο του, στους γονείς του, στ' αδέλφια του, στους φίλους του, στους ομόθρησκούς του που δεν γύρισαν. Και παρόλο που δεν πρόλαβε να το δει τυπωμένο, νομίζω ότι η ψυχή του τώρα κάπως θα ανακουφιστεί, που ο γιος του ολοκλήρωσε αυτό το χρέος.

Σε όλη του τη ζωή τον κυνηγούσε, και, τελικά, τον νίκησε, αυτό το αίσθημα ενοχής που κι άλλοι, πιο μορφωμένοι συγκρατούμενοί του, όπως ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ και ο Πρίμο Λέβι, περιγράφουν: ότι αυτός έζησε, ενώ χάθηκαν όλα τα αγαπημένα του πρόσωπα. Ελάχιστη αναπλήρωση αυτού του κενού υπήρξε αυτό το βιβλίο, για το οποίο εγώ έμαθα μετά τον θάνατό του, το 1986. Το βρήκα στα συρτάρια του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, όπου φαινόταν ότι θα παρέμενε για πολύ καιρό ακόμα, έτοιμο μεν, αλλά χωρίς τη διάθεση κανενός να το τυπώσει. Έτσι το ανέλαβα εγώ, πρόσθεσα τις φωτογραφίες, πρότεινα μια αρχική σελιδοποίηση και, ύστερα από πολλά "σταμάτα-ξεκίνα", το έφτασα έτοιμο να τυπωθεί το 1988. Αλλά και πάλι ατύχησε· το Προλογικό αυτό Σημείωμα ήταν αδύνατον να συνταχθεί. Ίσως το βάρος της νωπής μνήμης να ήταν μεγάλο. Τέλος πάντων, έφτασε το 2009 για να γραφτεί, να ξαναστοιχειοθετηθεί και να πάει επιτέλους στο τυπογραφείο, ενώ στο μεταξύ ο κατάλογος του ευτύχησε να αναρτηθεί σε μαρμάρινες πλάκες, στη Συναγωγή των Ιωαννίνων, με τη φροντίδα του Λέων Καμπελή. [...]