Μέλμοθ ο περιπλανώμενος

Ο Τσαρλς Ματσουρίν, θείος της μητέρας του Όσκαρ Ουάιλντ, ήταν ένας εκκεντρικός Ιρλανδός κληρικός, που κυκλοφορούσε με περίεργες κομμώσεις, πήγαινε για ψάρεμα φορώντας μεταξωτές γυναικείες κάλτσες, συμλεκόταν άγρια με τους συνομιλητές του επί καλλιτεχνικών και θεολογικών θεμάτων ή κολλούσε τα χείλη του με αλευρόκολλα για να αποφύγει την συζήτηση και έγραφε περίπλοκα μυθιστορήματα. Η ιστορία τρόμου, Μέλμοθ ο περιπλανώμενος, είναι το σημαντικότερο έργο αυτής της εξωφρενικής πνευματικής μορφής, ένα έργο που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην γένεση και την διαμόρφωση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Τσαρλς Ρόμπερτ Μάτσουριν (1782-1824), Αγγλο-ιρλανδός προτεστάντης ιεροκήρυκας και συγγραφέας γοτθικών θεατρικών έργων και μυθιστορημάτων, έζησε και πέθανε στο Δουβλίνο, διάγοντας στο μεσοδιάστημα βίο πολυπράγμονα και σκανδαλώδη. Παντρεμένος με μια κορυφαία τραγουδίστρια της όπερας, την Ενριέτα Κίνγκσμπερι, η ανιψιά της οποίας, Τζέιν Ουάιλντ, έμελλε να γίνει η μητέρα του Οσκαρ Ουάιλντ, υπήρξε μια «εξωφρενική πνευματική μορφή» - δανειζόμαστε εδώ τον χαρακτηρισμό του Γιώργου Μπλάνα, του υπογράφοντα την άκρως διαφωτιστική εισαγωγή και την αριστοτεχνική μετάφραση του βιβλίου «Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος», η συντετμημένη εκδοχή του οποίου παρουσιάστηκε από τον πεζογράφο και κριτικό Τζούλιαν Χόθορν, γιο του Ναθάνιελ Χόθορν, στη μνημειώδη ανθολογία του The Lock and Key Library. The Most Interesting Stories of All Nations. Vol. 8: Old Time English. Ο Μάτσουριν δεν γνώρισε από τα πρώτα έργα του την επιτυχία. Η έλλειψη άμεσης αναγνώρισης, όμως, δεν τον εμπόδιζε να ντύνεται εκκεντρικά, να επιδεικνύει με κάθε ευκαιρία τις χορευτικές του ικανότητες, να συναναστρέφεται με άνεση «περιθωριακούς» τύπους ή να κολλά τα χείλη του με αλευρόκολλα όταν δεν ήθελε να αναμειχθεί σε κάποια διένεξη. Σχημάτιζε στο μέτωπό του έναν κύκλο από κόκκινο μελάνι, ισχυριζόμενος πως προκλήθηκε από τη θερμότητα της έμπνευσης, κυκλοφορούσε με παράδοξες κομμώσεις και πήγαινε για ψάρεμα με γυναικείες μεταξωτές κάλτσες, ενώ ταυτόχρονα αποδείκνυε συστηματικά το χάρισμά του στον λόγο και στην τέχνη της πειθούς κάθε φορά που έβγαζε παθιασμένα κηρύγματα μπροστά στο εκάστοτε ποίμνιο, που τον παρακολουθούσε καθηλωμένο.

Αν και οι πρώτες συγγραφικές απόπειρες του Μάτσουριν δεν είχαν εμπορική απήχηση ούτε ακριβώς ενθουσίασαν τους κριτικούς, τράβηξαν, ωστόσο, την προσοχή του σερ Ουόλτερ Σκοτ: ο Σκοτ, με τη σειρά του, παρότρυνε τον λόρδο Μπάιρον να δείξει ενδιαφέρον για το έργο τού ιεροκήρυκα με την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, καθώς έβριθε τόσων κραυγαλέα ιδιοσυγκρασιακών στοιχείων ώστε να καθίσταται σχεδόν αδύνατο να περάσει απαρατήρητο. Με την ένθερμη υποστήριξη και βοήθεια αυτών των δύο φωτισμένων πνευμάτων της λογοτεχνίας, ο Μάτσουριν θα κάνει ένα πετυχημένο «άνοιγμα» στο πλατύ κοινό με το δράμα «Μπερτράμ ή Το Κάστρο του Αγίου Αλντοβράνδου», δεχόμενος παράλληλα την καυστική κριτική του Σάμιουελ Τέιλορ Κόουλριτζ, που το αποκήρυξε δημόσια ως προσπάθεια υπονόμευσης του ισχύοντος συστήματος αξιών και «θλιβερή απόδειξη πνευματικού υποσιτισμού της κοινής γνώμης», κατηγορώντας, συν τοις άλλοις, τον εμπνευστή του για αθεϊσμό. Παρ' όλ' αυτά, η όπερα Il Pirata σε μουσική του Βιντσέντζο Μπελίνι κάνει πρεμιέρα το 1827 στη Σκάλα του Μιλάνου, αντλώντας από το επίμαχο Μπερτράμ τη θεματική της.

Ο «βλάσφημος» Μάτσουριν, όμως, είχε ήδη κερδισμένο το στοίχημα τέσσερα χρόνια πριν απ' το θάνατό του (ανεπιβεβαίωτες φήμες κάνουν λόγο για αυτοκτονία). Το μυθιστόρημά του «Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος» θεωρείται το τελευταίο δείγμα του ρεύματος που ονομάστηκε «Λογοτεχνία του Γοτθικού» και το πρώτο δείγμα ρομαντικής φαντασίας. Αποτελείται από μια σειρά ιστοριών, σπαραγμάτων, διακειμενικών αναφορών και ανέστιων σκέψεων, που συνδυάζονται μεταξύ τους με ευρηματικότητα, διατηρώντας τον προβολέα στραμμένο πάνω στον ομώνυμο ήρωα -μια σύγχρονη παραλλαγή του Φάουστ- ο οποίος, έχοντας πουλήσει την ψυχή του στον Σατανά με αντάλλαγμα την αθανασία, επιδίδεται στην εναγώνια αναζήτηση ενός νέου αποδέκτη του συμβολαίου και παραλήπτη του καταραμένου δώρου. Κάτω απ' τη λάμψη αυτού του προβολέα, η αφήγηση σπιθίζει στα σκοτάδια: εκεί όπου το κακό ενδημεί παράγοντας νοσηρό ενδιαφέρον και ξέσαλες επιθυμίες, αποτιμώντας την αρετή ως μια στριφνή λογία που στοιβάζει και αξιολογεί ανούσια επιχειρήματα. Ο Μέλμοθ συναλλάσσεται με τον διάβολο προσδοκώντας την εκδοχή ενός φασματικού παραδείσου, μόνο και μόνο για ν' ανακαλύψει την εγκαθιδρυμένη βασιλεία της κόλασης - ή, ακόμη χειρότερα, έναν κόσμο μέσα στον οποίο Θεός και Σατανάς παραμένουν εξίσου απόντες και αινιγματικά σιωπηλοί, βιωμένοι ως σκηνικές αναπαραστάσεις μιας γήινης εξουσίας προορισμένης να αντιμάχεται αενάως τη διεκδίκηση αυτεξουσιότητας.

Ο Μέλμοθ, επομένως, έχει διαπράξει το μέγιστο αμάρτημα: Ετσι, βρίσκεται καθημαγμένος μπροστά στον εκθρονισμό της αλλοτινής βεβαιότητας για μετάβαση από την εξεγερμένη ατομικότητα στην προσωπική μεταφυσική, να μετεωρίζεται ανέλπιδα σ' έναν χώρο παραβίασης και παράβασης, συντριβής και υπέρβασης των προκαθορισμένων ορίων: διόλου τυχαίο που απέκτησε διαστάσεις αρχετύπου και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το έργο μεταγενέστερων συγγραφέων - και πρώτου απ' όλους, φυσικά, του απογόνου του δημιουργού του. Οταν ο Οσκαρ Ουάιλντ βγήκε από τη φυλακή του Ρίντινγκ και αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία, πήρε το ψευδώνυμο «Σεμπάστιαν Μέλμοθ» (το «Σεμπάστιαν» από το όνομα του αγαπημένου του Αγίου, του Σεβαστιανού), ενώ στο «Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» επαναλαμβάνει το βασικό εύρημα του μυθιστορήματος που εμπνεύστηκε ο διαβόητος θείος της μητέρας του. Ο Μποντλέρ γοητεύτηκε από τον συγκεκριμένο ήρωα και ήταν επιθυμία του να μεταφράσει εκ νέου το μυθιστόρημα στα γαλλικά, έστω και αν ποτέ δεν την πραγματοποίησε. Ούτε ο Μπαλζάκ έμεινε ανεπηρέαστος - έγραψε μια από τις καλύτερες νουβέλες του, που «φλερτάρει» και με το λογοτεχνικό είδος του αφηγηματικού δοκιμίου, το Melmoth Reconcilie, μεταμορφώνοντας τον αυθεντικό Μέλμοθ σε ταμία τράπεζας («το πιο παράξενο φυτό που ευδοκιμεί στους κήπους του Παρισιού») και οικοδομώντας πάνω του μια εμβριθή, εύστοχη όσο και διασκεδαστική αλληγορία για τις έννοιες της μεταρρύθμισης και του καπιταλισμού, αλλά και μια οργιώδη σάτιρα της Καθολικής Εκκλησίας. Ο Αντρέ Μπρετόν μελέτησε τις ομοιότητες ανάμεσα στον δύσβατο, δυσπρόσιτο Μαλντορόρ του Λοτρεαμόν και στον Μέλμοθ, ενώ ο -για πολλούς- πρίγκιπας του τρόμου Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ χαρακτήρισε το κείμενο του Μάτσουριν ως «ένα τεράστιο βήμα στην εξέλιξη των ιστοριών φρίκης».

Οσο για μας, οι ίδιοι είμαστε οι δαίμονες του εαυτού μας. Μια αναπότρεπτη πορεία προς τη μοναξιά, μια διάθεση διασκορπισμού και παραφοράς, άστατες ψυχές χωρίς περίβλημα που αντανακλούν κίβδηλα είδωλα, μόνιμοι ένοικοι του καθρέφτη. Αλματα προς την απόγνωση, την αγριότητα. Αδιέξοδες βόλτες σ' ένα ενυδρείο κατασκευασμένο από τα χέρια των αιχμαλώτων του. Ο Μέλμοθ. Απλώς, εμείς.



ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/08/2008