Εικαστικές καταγραφές 1986-2005

Στις "Εικαστικές καταγραφές" ανατέμνονται μορφές τέχνης και εικαστικοί δημιουργοί που στοιχειώνουν την παγκόσμια αλλά και την ελληνική συνείδηση. Από τις πολυσυζητημένες εκθέσεις "Εκφυλισμένη τέχνη", "Η εποχή του Μοντερνισμού - η τέχνη στον 20ό αιώνα" έως τα "100 χρόνια της Μπιενάλε της Βενετίας" και από το φαινόμενο Τσαρούχης έως την "αίρεση" που συνιστά ο Αλέξης Ακριθάκης, ο Τάκης Μαυρωτάς αναλύει και ερμηνεύει σημαντικά φαινόμενα και τάσεις της εποχής μας. Το βιβλίο καλύπτει ένα ευρύ φάσμα της τέχνης με ενδεικτικές αναφορές σε σημαντικούς πρωταγωνιστές, όπως οι Arman, Botero, Uecker, Roussev, Takis, Chryssa, Κουνέλλης, Τσόκλης, Μόραλης, Μυταράς, Φασιανός, Αντωνάκος, Παύλος κ.ά. Όπως επισημαίνει στον πρόλογο της έκδοσης η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, "Οι ήρωες της τέχνης προχωρούν πάντα στα σκοτεινά, ρίχνοντας όμως φως, έστω διαλειπτικά σαν φάρος, στον πάντα μοναχικό μονόδρομό τους. Στον κριτικό τώρα εναπόκειται να γίνει ο γεφυροποιός ανάμεσα στο πριν και στο μετά της τέχνης, ανάμεσα στον θεατή και στον χρήστη και στον πάντα ερωτηματικό, και ερωτικό θα έλεγα, δημιουργό".

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν χαρακτηρίζει κάτι την προσφορά του Τάκη Μαυρωτά στην εικαστική μας πραγματικότητα, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα και τη σημασία της συμμετοχής του στον αγώνα που καταβάλλουν οι καλλιτεχνικές δυνάμεις του τόπου μας για να υπάρξουν, αυτό θα έλεγα πως είναι η συνέπεια της συμφιλιωτικής του διάθεσης. Ενας δηλαδή τρόπος, καθόλου συνήθης εις τα καθ' ημάς, να βλέπει κανείς τα πράγματα όχι από την πλευρά του εισαγγελέως, αλλά από τη θέση του συνηγόρου της υπεράσπισης. Οχι από την εγγύτητα της άμεσης γειτνίασης και με τον φορτισμό αυθόρμητων συναισθηματικών αντιδράσεων, αλλά με τη συνολική εποπτεία την οποία εξασφαλίζει μόνον η νηφαλιότητα μιας σχετικής απόστασης.

Πιστεύω, μ' άλλα λόγια, πως τον ενδιαφέρει περισσότερο η κατανόηση των φαινομένων της έκφρασης και η ερμηνεία των λόγων που τα αρθρώνουν, από τη συμβατική τους κατάταξη κι ακόμα πιο πολύ από την αποτίμησή τους. Θα τολμούσα έτσι να υποστηρίξω ότι προσεγγίζει, κυρίως όμως ότι αντιλαμβάνεται την καλλιτεχνική δημιουργία ως επιμέρους κατάκτηση ενός διαρκούς εκφραστικού γίγνεσθαι, αναζητώντας τις καταβολές των αιτίων αλλά και τις επιπτώσεις των επακολούθων της στα προεγενέστερα και στα επόμενα στάδια μιας συνεχούς, ατέρμονης διαδικασίας. Μιας διαδικασίας η οποία, όπως σημειώνει προσφυώς η Ελένη Γλυκατζή-Αρβελέρ στον πρόλογο του βιβλίου του, «είναι η μόνη δραστηριότητα του ανθρώπου που δεν σκοτώνει».

Ούτε ο Μαυρωτάς σκοτώνει. Κάτι τέτοιο θα του ήταν άλλωστε αδιανόητο. Εκείνο που προσπαθεί να κάνει είναι να καταλάβει με μια απέραντη συμπάθεια προς το αντικείμενο το οποίο παρατηρεί και εξετάζει, εισχωρώντας μέσα στο πλέγμα των δομικών του συστατικών με τη διεισδυτική περιέργεια του κοινωνιολόγου θα έλεγα, και όχι με την αυτοπεποίθηση της έπαρσης του κριτικού ή την αυτάρεσκη σιγουριά του Ιστορικού της Τέχνης. Αυτό τουλάχιστον εισέπραξα από τις σελίδες των «Εικαστικών του Καταγραφών», από μία ολόκληρη εικοσαετία συστηματικής συμπόρευσης με τα καλλιτεχνικά γεγονότα του νεοελληνικού χρόνου. Θα πρόσθετα μάλιστα ότι μέσα από τα κείμενά του μας αποκαλύπτεται μια μέθοδος με κύριο γνώρισμα την εξαιρετικά επίμονη και απολύτως συνειδητή προσπάθεια να αναδειχθεί, να κατανοηθεί, πρωτίστως όμως να αγαπηθεί ο λόγος που εκφέρουν οι φωνές της σιωπής. Μια διαφαινόμενη μ' άλλα λόγια πίση ότι μόνον έτσι θα αποκατασταθεί κάποτε η κατά κανόνα όχι εύκολη επικοινωνία του πομπού με τον δέκτη τους. Ετσι ερμηνεύεται κατά τη γνώμη μου και η αφετηρία της κατεύθυνσης που επιλέγει προκειμένου να φωτίσει, αλλά και να φωτιστεί ο ίδιος από το μυστήριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας: ο επιδεικτικός παραμερισμός της θεωρητικής μεταρσίωσης, η μαχητική συμπαράσταση της καλλιτεχνικής πράξεως, η πνευματική ανάλωση στη διοργάνωση, την επιμέλεια και την προβολή συλλογικών και ατομικών καταθέσεων.

Δεν ξέρω βέβαια καθόλου αν διαβάζω σωστά τα κείμενα του βιβλίου του. Αν έχω δηλαδή συλλάβει το τι πυροδοτεί την ανιχνευτική του διάθεση, το τι στοιχειοθετεί μάλλον τον ιδεολογικό του προσανατολισμό, κατευθύνοντας τη ματιά του στην πανηγυρική προετοιμασία της υποδοχής και της πρόσληψης του αντικειμένου, κάθε έργου και κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά. Πίσω από τις φράσεις που συντάσσουν το σκεπτικό του αισθάνομαι ωστόσο να προβάλει μια βαθιά ριζωμένη σιγουριά για την άγια ενότητα των ετεροτήτων, η οποία, παρά τις συμπτωματικές αποκλίσεις των επιμέρους στοιχείων της, συνυφαίνει τις κατά καιρούς διάφορες εκδοχές της έκφρασης σ' ένα ενιαίο, λογικά συγκροτημένο σύνολο. Μέσα από τη συστατική αιτιότητα της διαλεκτικής αυτού του συνόλου, από τον πυρήνα ουσιαστικά της δυναμικής του, διακρίνεται ως εγγυήτρια του μέλλοντος της συνέχειας η συνομιλία των παλιότερων κατακτήσεων με τις νέες τάσεις, της παράδοσης με την πρωτοπορία, των ελληνικών αναζητήσεων με τα διεθνή ρεύματα, των υλικών με τις τεχνικές της επεξεργασίας τους, της ζωγραφικής με τη γλυπτική, της χαρακτικής με τη φωτογραφία, των εγκαταστάσεων με τις ποικίλες εκτονώσεις των ηλεκτρονικών διαφυγών της τέχνης.

Ο αναγνώστης του βιβλίου παρακολουθεί το πανοραμικό ξετύλιγμα μιας πομπής, στις φάλαγγες της οποίας παρελαύνουν τιμητικά, και ισότιμα, ανεξάρτητα από Σχολές και από ομάδες, ηλικίες και ιδιαιτερότητες, οι περισσότεροι απ' όσους μορφοποίησαν στην Ελλάδα τους προβληματισμούς των εικαστικών αναζητήσεων. Μην τρομάζετε όμως: Για να μην προκαλέσω την εντύπωση ενός προσκλητηρίου των υπέρ πίστεως και πάτριδος πεσόντων, δεν θα αναφέρω ονόματα. Ούτε και τα ονόματα των ισάριθμων ξένων καλλιτεχνών που συμπορεύονται είτε σε αυτόνομες συστοιχίες είτε για λόγους συγκριτικών παραβολών, συνοδεύοντας βήμα βήμα τις παρατηρήσεις και τα ερμηνευτικά σχόλια, το πλήθος των διαφωτιστικών επισημάνσεων, τις εύστοχες διαπιστώσεις μιας επίπονης ιχνηλασίας. Αισθάνομαι εντούτοις υποχρεωμένος να εξάρω το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της αναζητικής διαδρομής και προκειμένου να αποσφραγιστούν οι κρυφές λειτουργίες των μηχανισμών της δημιουργίας γίνεται συχνότατα αισθητή ως εσωτερική ανάγκη η προσφυγή του Μαυρωτά στη συνεπικουρία της ποίησης. Ακόμα, ότι η έγνοια του εστιάζεται πάνω στην ελληνική περίπτωση ειδικότερα, έτσι ώστε από το στόχαστρό του δεν θα μπορούσε βέβαια να απουσιάζει η σχέση του κρατικού προς το ιδιωτικό ενδιαφέρον για την τέχνη.

Προσπαθώντας να ανασυντάξω τις σκέψεις μου επιλέγοντας εντελώς πρόχειρα κάποια κείμενα όπου νομίζω πως διακρίνοναι καθαρότερα οι προσωπικοί του προσανατολισμοί, θα εξάρω την ευθυβολία μιας ματιάς που εισχωρεί στα εσώτατα στρώματα της κυοφορίας των εικαστικών συλλήψεων και στο υπέδαφος των δημιουργικών μορφοποιήσεων της έμπνευσης. Αυτό μου επιτρέπει άλλωστε να ξεχωρίσω ανάμεσα στις συγκλίνουσες μιας υπεύθυνης εξελικτικής συνέχειας, το ειδικό βάρος ορισμένων σταθερών, οι οποίες τονίζουν την ευφροσύνη ρυθμική αγωγή της όλης προσεγγιστικής διάθεσης: Από το «Σαράντης Καραβούζης, η ψυχογραφία των αντικειμένων» του 1987, στο «Γιάννης Τσαρούχης, η αίρεση του σώματος» το 1988, και από το «Δημήτρης Μυταράς, η εξομολόγηση ενός ρεαλιστή» του 1989 στο «Γιάννης Ψυχοπαίδης, τα υπονοούμενα της πόλης» του 1992, από τα «Αλέκος Φασιανός, ο χρησμός της ζωγραφικής» και «Χρόνης Μπότσογλου, σπουδές στη μοναξιά» του 1998 στο «Γιώργος Σικελιώτης, μνήμες Καισαριανής» του 2003. Η άμεση μάλιστα αναμετάδοση της συγκίνησης που του προκάλεσε η ανασύσταση της εκθέσεως «Εκφυλισμένη Τέχνη» το 1991, και ο συσχετισμός της με ό,τι συνέβαινε στην Ελλάδα της δεκαετίας του '30, προσγράφεται στις καλύτερες στιγμές ενός θεωρητικού βασανισμού στον οποίο χρωστάμε πολλά και τον οποίο έχουμε ανάγκη.



ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/01/2007