Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια

Πρόκειται για μια ποιητική πρόζα που ξεκινά από μια σταθερή και αμετακίνητη κατάσταση και αργότερα περνά σε εξωτερικές αναφορές. Όλα αυτά μέσα στην ιδιότυπη σχέση ενός πατέρα με το γιό του.





ΚΡΙΤΙΚΗ




Δεκαέξι μέρη κι ένας πρόλογος αποτελούν αυτό το ενιαίο ποίημα, στο οποίο ένας γέροντας με άνοια, καθισμένος σε μια βαθιά, αναπαυτική πολυθρόνα, ανακαλεί το παρελθόν του. Αποθεώνεται το πέρασμα από τη σκέψη στη μη σκέψη, από τη μνήμη στην απουσία μνήμης, από τη συνείδηση της ιστορίας του κόσμου στην καταβύθιση στο ασυνείδητο. Ο επισκέπτης είναι το κινητικό παρόν προσωποποιημένο, το θερμόμετρο των θερμοκρασιών του γέροντος, που στις εκλάμψεις του ανεβάζει τους βαθμούς της δημιουργικότητας, που όπως το νήπιο τους επικαλείται προς κίνηση και πάλι ως νήπιο τους κατεβάζει στους πιο χαμηλούς, αναπνέοντας με την απόλυτη φυσικότητά του. Το σύνθεμα μπορεί να διαβαστεί ως μία αλληγορία για το τέλος του πολιτισμού, που όλα τα χωνεύει, χωρίς τίποτα να βαρύνει ηθικώς, γιατί χάθηκε ο σύνδεσμός του με τη ζωντανή δημιουργικότητα των σκεπτόμενων, όχι των δουλικά υποτασσομένων εις της οικονομίας τα μεγέθη. Στη σκηνή του γέροντα ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης, ο θεατρώνης είναι ο θεατής-αφηγητής. Το ποίημα βγαίνει από το μικρόκοσμό του και ανοίγεται στο στοχασμό, που στοχάζεται τη δομή του, τη σύλληψή του και τον προσανατολισμό του.



ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/12/2001






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στις Κουρτίνες του Γκαριμπάλντι, που κυκλοφόρησαν την περασμένη χρονιά, η ποιητική πρόζα του Κώστα Μαυρουδή έχει μια καθαρώς εξωτερική όραση: η αφήγηση ξεκινάει από τόπους, αντικείμενα και πρόσωπα που πέφτουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στο μάτι του παρατηρητή, κατά τη διάρκεια διάφορων περιηγήσεών του, για να οδηγηθεί σταδιακά στον εσωτερικό του κόσμο και να αξιοποιήσει τα ποικιλότροπα μνημονικά του αποθέματα. Στην ανά χείρας Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια η ρότα είναι μάλλον ανάποδη: ο αφηγητής εκκινεί από μια στάσιμη και σταθερά αμετακίνητη κατάσταση, τοποθετημένη σε κλειστό χώρο και με έντονα από την πρώτη στιγμή τα αποτυπώματα της μνήμης, για να περάσει βαθμιαία στις εξωτερικές, πέραν των ορίων του υποκειμένου, αναφορές.



Παιδικές και εφηβικές εικόνες

Η πλοκή γύρω από την οποία στήνει ο Μαυρουδής την υποτυπώδη δράση των δεκαεπτά σύντομων κειμένων του καινούργιου βιβλίου του είναι εξαιρετικά απλή, παιγμένη πάνω σε μία και μοναδική χορδή: σαραντάχρονος γιος επισκέπτεται τακτικά το γέροντα πατέρα του στο ίδρυμα όπου φιλοξενείται. Ο γέροντας είναι βυθισμένος σε παγερή και απλησίαστη σιωπή. Η γλώσσα και το μυαλό του έχουν από καιρό περάσει σε αχρησία κι ο γιος είναι υποχρεωμένος είτε να υποθέτει τις αντιδράσεις του πατέρα, από όσα με σιγουριά ξέρει για το χαρακτήρα και την ψυχολογία του, είτε να τις κατασκευάζει εξυπαρχής, καταφεύγοντας στις εικόνες των παιδικών και των εφηβικών του εμπειριών. Ο γιος-αφηγητής χρησιμοποιεί μονίμως το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο. Είναι ένα παιδί παλαιάς αγωγής, που του έχουν μάθει ότι πρέπει να μιλάει στον πληθυντικό στους γονείς του -ένα παιδί που δεν θέλει και δεν μπορεί, ακόμη και μπροστά στην πλήρη κατάρρευση, να σπάσει τους κανόνες: Είναι καλοκαίρι. Να σας το πω με σύμβολα απλά: άδεια σχολεία, ανάλαφρα φορέματα, ένας ακίνητος άνδρας ρίχνει στο χώμα τον ωροδείκτη της σκιάς του. Είναι καλοκαίρι. Αλλωστε, κι εσείς, δηλαδή εκείνος εσείς, αργά τα μεσημέρια, πριν επιστρέψετε από την ίδια πάντα παραλία, μ' ένα παιδί μονίμως πλάι σας (τροχιές ευθύγραμμες απ' τις ρακέτες έπλεκαν το αόρατο υπόστεγο του περιπάτου σας), βαδίζατε ασταμάτητα στην άμμο.

Ενα πρόσωπο διπλό: ένα πρόσωπο του παρελθόντος, που μπορεί πλέον να πάρει σάρκα και οστά μόνο μέσα από την αναστοχαστική δραστηριότητα της μνήμης κάποιου άλλου, κι ένα πρόσωπο του παρόντος, που ζει στα όρια της ύπαρξης, υποταγμένο στη σιγή και την αφάνεια. Ενα διπλό πρόσωπο και μια διττή πραγματικότητα: μια άκυρη ή και νεκρή πραγματικότητα με ένα εν δυνάμει στοιχείο αναβίωσης -στοιχείο του οποίου η ενεργοποίηση εξαρτάται απολύτως από τις κινήσεις τις οποίες κάνει ή δεν κάνει ο αφηγητής.



Χειρονομία συνομιλίας

Η σχέση πατέρα και γιου στην Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια συμπυκνώνεται (και την ίδια ώρα αποτυπώνεται) σε μια αδιάκοπη χειρονομία συνομιλίας: ο γιος προσπαθεί πάντα να απευθύνει το λόγο στον πατέρα και να τον βάλει στο παιχνίδι της γλώσσας και της επικοινωνίας -και τούτο μολονότι έχει πλήρη επίγνωση του άσκοπου αγώνα του. Και, βέβαίως, για να συνεχιστεί ένας τέτοιος αγώνας χρειάζεται να σκηνοθετηθεί με έναν ορισμένο τρόπο η συνομιλία. Ετσι ο γιος αφηγείται στον πατέρα ταξίδια και περιπλανήσεις του μέσα και έξω από τη χώρα, του θυμίζει βιβλία και στίχους, διατυπώνει γνωμικές φράσεις για τους δεσμούς βίου και τέχνης ή του παραθέτει ερεθίσματα τα οποία συνέλεξε κατά τη διάρκεια της ημέρας κάτω από τις πιο διαφορετικές περιστάσεις. Και στο σημείο αυτό, με τον αναπροσανατολισμό της πορείας από την περιοχή της μνήμης και του παρελθόντος στο ζωντανό παρόν της καθημερινότητας, η Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια έρχεται να συναντήσει τις Κουρτίνες του Γκαριμπάλντι. Βλέπουμε και πάλι εδώ τις κομψές παρατηρήσεις του Μαυρουδή να παράγουν ένα διάχυτο, αλλά πολύ προσεγμένο στο μέγεθος της έκφρασής του αισθητισμό -έναν αισθητισμό που ξέρει να αγκαλιάζει κάθε μικρό ή μεγάλο φαινόμενο χωρίς να επιτρέπει ποτέ τη διεσταλμένη προβολή του: Δείτε αυτό το άλμα στο μέλλον, την τόσο προσφιλή στους ποιητές χρήση του πρωθύστερου. Είναι στίχος του Ουάλας Στίβενς: «Τα παιδιά που θα βρουν τα κόκαλά μας, δεν θα σκεφθούν ποτέ ότι κάποτε αυτά υπήρξαν γρήγορα, σαν αλεπούδες στην πλαγιά». Και πάλι θα σας μετατοπίσω. Η μαρμάρινη Γέφυρα του Τιβέριου, στο Ρίμινι. Από το '70 εν χρήσει, άτρωτη. Μη φανταστείτε τα καμπύλα τόξα του Μεσαίωνα, που δείχνουν γέφυρες έτοιμες να πετάξουν. Μια επιμήκη γέφυρα κολλημένη επίμονα στη γη, σαν όλα τα στέρεα έργα των Ρωμαίων. Τη διέσχιζα χάριν του άδηλου βλέμματος που με προσέχει (ένας από τις άπειρες γενιές περαστικών), άλλοτε σαν σκυθρωπός κατάδικος, άλλοτε σαν αναγνώστης εύφορος, που αντιλαμβάνεται μια τέχνη αδιάγνωστη απ' όλους. Βάδιζα λίγο, κι ύστερα επέστρεφα πάλι στον κόσμο, υπέρβαρος απ' το πραγματικό, μια καθημερινή συνείδηση που έψαχνε επίμονα για πάρκινγκ.

Η ποιητική πρόζα του Μαυρουδή βρίσκεται ασφαλώς πολύ μακριά από τις εύκολες συνήθειες της αγοράς: προϋποθέτει ενήμερο και δραστήριο αναγνώστη, αποφεύγει οποιαδήποτε έκπτωση ή παραχώρηση και, το κυριότερο, διαθέτει ζωντανό παλμό και αληθινή θέρμη. Το καλλιτεχνικό της αποτέλεσμα είναι, σε κάθε περίπτωση, πυκνό και εξαιρετικά ισορροπημένο -μια απέριττη και συνάμα άψογη, όπως κι αν την κοιτάξουμε ή τη ζυγίσουμε, δουλειά.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001