Χτύπημα στο κεφάλι

Δεκάξι διηγήματα όπου το γκροτέσκο χιούμορ συναντά μια σουρεαλιστική εκδοχή της πραγματικότητας, συνθέτοντας έναν παραμυθόκοσμο εφιαλτών. Ιδιόρρυθμοι καλλιτέχνες που εκθέτουν τα μακάβρια έργα τους, άνθρωποι που αισθάνονται φυλακισμένοι στο σώμα που τους χάρισε η φύση, νεκροί που έχουν χάσει τον προσανατολισμό τους, ένα σύμπαν στο οποίο πρωταγωνιστούν αλλόκοτα πρόσωπα, ισορροπώντας ανάμεσα στη διάβρωση, το θάνατο και τη φθορά των σχέσεων...

«Το Χτύπημα στο κεφάλι καθιερώνει τον Mike McCormack ως έναν από τους κορυφαίους συγγραφείς του σύγχρονου ιρλανδικού γκόθικ...»

Sunday Tribune

Κριτική

«Αν το κακό εκλείψει, η λογοτεχνία τι θα απογίνει;». Την ανησυχία του βρετανού συγγραφέα και λογοτεχνικού κριτικού σερ Βίκτορ Πρίτσετ φαίνεται να συμμερίζεται ο 36χρονος ιρλανδός συγγραφέας Μάικ ΜακΚόρμακ. Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από το λογοτεχνικό ντεμπούτο του, τη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Χτύπημα στο κεφάλι, η οποία τιμήθηκε με το βραβείο Rooney το 1995 και πρόσφατα μεταφράστηκε και στη γλώσσα μας. Γιατί από τις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου ζωντανεύει μια Ιρλανδία που δεν μπορεί να συσχετιστεί με τη νοσταλγικότητα των Ρόντι Ντόιλ και Κ. Πρίτσαρντ αλλά, αντιθέτως, αποπνέει μια βιαιότητα που αγγίζει τα όρια του μακάβριου. Πρωταγωνιστούν τσεκούρια, μαχαίρια, αιχμηρά κομμάτια από γυαλί, αυτοσχέδιες βόμβες, τοξικές χημικές ουσίες, μυστηριώδη μηχανήματα, οικογενειακές έριδες που φλερτάρουν με τη δολοφονία και ανήλικοι αφηγητές που αδιαφορούν απέναντι στον θάνατο, σαν να πρόκειται για ένα ακόμη videogame.


Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω θα ήταν δυσβάσταχτος αν δεν διανθιζόταν από πετυχημένες ενέσεις χιούμορ και ευαισθησίας, θυμίζοντας αντίστοιχα τους Γουίλ Σελφ και Τζ. Ντ. Σάλιντζερ στο Ο φύλακας στη σίκαλη. Ιδιαίτερα το διήγημα με τίτλο «Γέρο, γιε μου», όπου ο ενάμισι έτους γιος του ζεύγους των αφηγητών αποκτά τη συμπεριφορά του ηλικιωμένου, νεκρού παππού του, θυμίζει έντονα το «Μια ιστορία για την Ευρώπη» του Σελφ, που περιλαμβάνεται στη συλλογή διηγημάτων Σκληρά παιχνίδια για σκληρά αγόρια (εκδόσεις Οξύ), όπου ένα μικρό παιδί αρχίζει να μιλάει γερμανικά «επιχειρήσεων», ή την υπόθεση του βιβλίου Great Apes (πάλι του Σελφ), όπου ο ήρωας αντιλαμβάνεται ότι η φίλη του μεταμορφώθηκε σε χιμπαντζή (και με τη σειρά του αποτελεί παρωδία της Μεταμόρφωσης του Κάφκα). Πέρα όμως από τις ομοιότητες που σίγουρα δεν προκαλούν υπόνοιες για αντιγραφή, το ύφος του Μακ Κόρμακ είναι πρωτότυπο, η αναλογία σάτιρας - σκότους μοναδική και η φωνή τού εκάστοτε αφηγητή αληθοφανής (στο μέτρο που επιτρέπεται από τα ευφάνταστα, ενίοτε μεταφυσικά, επινοήματά του) και καλοδουλεμένη.


Όπως συμβαίνει με πολλές συλλογές διηγημάτων, έτσι και αυτή αποτελείται από μια ποικιλία κειμένων, λιγότερο ή περισσότερο πετυχημένων, λιγότερο ή περισσότερο σκοτεινών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει «Το Τσεκούρι», όπου η υπόθεση μιας πατροκτονίας αναπτύσσεται από τον ίδιο το δράστη με υπότιτλους που ακολουθούν τα γράμματα της αλφαβήτου («Α όπως Αρχή», «Β όπως Βρέφος», «Γ όπως Γούρι» ­ αρτιότατη και εύστοχη η γλωσσική μεταφορά της μεταφράστριας), το «Τόμας Κρούμλες 1960-1992: ανασκόπηση», όπου ένας καλλιτέχνης προσφέρει κομμάτια από το ίδιο του το σώμα και σταδιακά πεθαίνει για την τέχνη του, το «Amor vincit omnia», όπου ένας εκ πεποιθήσεως άνεργος νεαρός αποφασίζει να αλλάξει ζωή για να κερδίσει την καρδιά μιας κοπέλας που συνάντησε στον δρόμο, το «Η κατοχή: Τουριστικός Οδηγός», όπου πολιτικές καταστάσεις εκτίθενται με τη μορφή κειμένου πολλαπλών επιλογών (multiple choice), και το διήγημα του τίτλου, όπου ένας «σπασίκλας» πιτσιρίκος αποκαλύπτει την εγκληματική πλευρά του χαρακτήρα του. Υπάρχουν όμως και τρυφερά, λιγότερο αιματηρά κομμάτια, όπως το «Τα πέρατα της αγάπης», όπου μια οικογένεια επιχειρεί να βαπτίσει ένα έμβρυο με το όνομα ενός αστεριού, ή το «Οιστρογόνο», όπου ένας ομοφυλόφιλος νεαρός ζητεί τη φιλοξενία της αδελφής του για ένα χρονικό διάστημα, ώσπου η λήψη οιστρογόνου να αυξήσει το στήθος του.


«Πείσθηκα τελικά ότι ο αιώνας μας δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα μαζικό αποκύημα της φαντασίας, μια εξεζητημένη ταινία τρόμου με μπόλικο σεξ, τεράστιο προϋπολογισμό και χάλια μοντάζ, απ' αυτές που τελειώνουν μ' ένα μακρύ κατάλογο από ευχαριστίες». Σε κάθε περίπτωση η ευρηματικότητα του Μακ Κόρμακ και η επιλογή των θεμάτων του είναι ασυνήθιστη. Εκεί ίσως να οφείλεται το γεγονός ότι το βιβλίο ασκεί έλξη στον αναγνώστη που υπερβαίνει το επίπεδο τυχόν εθισμού στη βία. Πρόκειται μάλλον για τη δημιουργία και την εισαγωγή σε ένα σύμπαν σκοτεινό, ζοφερό, απαισιόδοξο και ηθικά άβολο, αλλά πραγματικό, τουλάχιστον ως προς την ερμηνεία του συμβολισμού του. Ένα σύμπαν συχνά οικείο, με την ανακούφιση που καμιά φορά προσφέρεται από το υποσυνείδητό μας. Τέλος, ένα σύμπαν που ­και εδώ επιστρέφουμε στο ερώτημα της εισαγωγής­ όσο και αν δυσαρεστείται από την πληροφορία για την ύπαρξη του κακού, περισσότερο πανικοβάλλεται από την παράλειψή της.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ , «ΤΟ ΒΗΜΑ», 27-05-2001