Οι γυμνοί και οι νεκροί

Το μυθιστόρημα Οι γυμνοί και οι νεκροί περιγράφει την ιστορία μιας διμοιρίας νεαρών Αμερικανών στρατιωτών καθώς διασχίζουν το κατεχόμενο από τους Ιάπωνες νησί Ανοπόπεϊ. Παγιδευμένοι μέσα στη σύγχυση μιας σώμα με σώμα μάχης και απειλούμενοι συνεχώς από ελεύθερους σκοπευτές, οδηγούνται στα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Με μοναδικό τους εφόδιο την επιθυμία να επιζήσουν, και με κάποια αμυδρά όνειρα για το μέλλον, ο ένας μετά τον άλλο βλέπει τις μύχιες ελπίδες και τους βαθύτερους φόβους του να αποκαλύπτονται κάτω από την ανελέητη ένταση της μάχης. Είκοσι χρόνων και κάτι, ο Μέηλερ παίρνει μέρος στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο πολεμώντας στον Ειρηνικό. Οι γυμνοί και οι νεκροί, αυτό το συγκλονιστικό αριστούργημα εφιαλτικού ρεαλισμού, κυκλοφόρησε τρία χρόνια μετά την λήξη του πολέμου κι έκανε αμέσως διάσημο τον Μέηλερ σε όλο τον κόσμο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια διμοιρία αμερικανών στρατιωτών (ιρλανδικής, ιταλικής, πολωνικής, σουηδικής, μεξικανικής και εβραϊκής καταγωγής) συμμετέχει στη μονάδα που εκστρατεύει εναντίον ενός μικρού νησιού στον Ειρηνικό, το οποίο βρίσκεται στα χέρια των Γιαπωνέζων. Στη διάρκεια της αναγνώρισης του εδάφους και στις μάχες που ακολουθούν, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τον κίνδυνο και αντικρίζοντας τον θάνατο, αυτοί οι αψίκοροι νεαροί που κατατάχτηκαν στον στρατό εν πολλοίς από πατριωτικό καθήκον συνειδητοποιούν τον παραλογισμό και τη φρίκη του πολέμου.

Αυτή είναι η ουσία του αριστουργήματος του Νόρμαν Μέιλερ Οι γυμνοί και οι νεκροί (1948) που ο συγγραφέας έγραψε την περίοδο 1946-1947, σε ηλικία 24 ετών, μετά την απόλυσή του από τον στρατό. Εκ πρώτης όψεως είναι ένα αντιμιλιταριστικό έργο, μυθιστόρημα που μπορεί να ενταχθεί σε μια παγκόσμια αντιπολεμική λογοτεχνία, δίπλα στο Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και στο Αποχαιρετισμός στα όπλα του Έρνεστ Χέμινγκγουεϊ, αλλά και στο Η ζωή εν τάφω του δικού μας Στράτη Μυριβήλη. Δεν είναι όμως μόνο αυτό.

Το Οι γυμνοί και οι νεκροί είναι κάτι περισσότερο από την οδυνηρή περιπέτεια κάποιων στρατιωτών στα πεδία των μαχών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου· περιγράφει κάτι σημαντικότερο από την επιθυμία τους να επιζήσουν, πραγματεύεται κάτι οδυνηρότερο από τη δοκιμασία των ορίων της αντοχής τους. Δεν αποτελεί απλώς μια κραυγή διαμαρτυρίας, μια καταγγελία κατά του πολέμου. Η ιστορία των στρατιωτών και κυρίως οι προσωπικές ιστορίες των τεσσάρων βασικών ηρώων, του στρατηγού Κάμινγκς, του υποπλοίαρχου Χερν, του λοχία Κροφτ και του δεκανέα Βάλσεν, μέσα από την πυκνή γραφή του Μέιλερ καταγράφονται ως μια «ανατριχιαστική αλληγορία που υποθετικά προαναγγέλλει την πορεία της Αμερικής στον φασισμό».

Η ανάγνωση του μυθιστορήματος, όμως, πέρα από τη γνήσια απόλαυση που προσφέρουν η δύναμη και το πάθος του ίδιου του κειμένου, θα είναι κάπως ελλιπής αν δεν συνοδευτεί και από την ανάγνωση του άρθρου του Χάρρις Ντίνστφρεϋ Η μυθιστοριογραφία του Νόρμαν Μέιλερ (μετάφραση Φώντας Κονδύλης) που βρίσκεται στον τόμο Σύγχρονη αμερικανική λογοτεχνία των εκδόσεων Αιγόκερως (1981). Εκεί ο αρθρογράφος εκφράζει την άποψη πως Οι γυμνοί και οι νεκροί δεν είναι καν πολεμικό, είναι ένα μυθιστόρημα κοινωνικής διαμαρτυρίας, όπως το Η.Π.Α. του Τζον Ντος Πάσος. Μαρξιστής στη νεότητά του, συμπαθών του τροτσκιστικού κινήματος, ειρηνόφιλος (τη δεκαετία του '60 πήρε μέρος στις δυναμικές διαμαρτυρίες κατά του πολέμου στο Βιετνάμ), ο Μέιλερ είναι κυρίως κοινωνικός ανατόμος.

Διότι, μαζί με τις σκληρές εικόνες με τα πτώματα, τα καρβουνιασμένα μέλη, τα κομμένα κεφάλια, τα σάπια κορμιά που τα καταβροχθίζουν σκουλήκια, τις ωμές σκηνές που προκαλούν αποτροπιασμό, οι άντρες στοχάζονται, αναπολούν, σχεδιάζουν, σκέφτονται γυναίκες, προβληματίζονται πάνω στα καθημερινά προβλήματα της εποχής. Τη στιγμή που ονειροπολούν ανακαλώντας μνήμες από την πατρίδα, σκέφτονται ότι η Αμερική είναι ένα θέατρο επιθυμιών, μια χώρα χαμένων και ανεκδήλωτων ονείρων. Κάθε ήρωας απεικονίζει έναν τύπο, εκφράζει ένα κομμάτι του αμερικανικού κοινωνικού ιστού, και όλοι μαζί, αυτοί οι ετερόκλητοι ένστολοι πολίτες (εργάτες, άνεργοι, αστοί, μικροαστοί), αποτελούν ένα μωσαϊκό της αμερικανικής κοινωνίας.

Σύμφωνα με τον Ντίνστφρεϋ, η πατρίδα έχει απομυζήσει όλους αυτούς τους άντρες, τους έχει συρρικνώσει, έχει καταστρέψει την ικανότητά τους να φανταστούν μια καλύτερη ζωή. Ο πόλεμος στον Ειρηνικό το μόνο που κάνει είναι να βάλει τη σωματική εξαθλίωση στη θέση της ψυχικής και πνευματικής εξαθλίωσης που δοκίμαζαν σε όλη τους τη ζωή. Ο στρατηγός Κάμινγκς, ένας τυπικός αμερικανός φασίστας, που περιμένει την ώρα της κατάρρευσης του δημοκρατικού οικοδομήματος, έρχεται σε σύγκρουση με τον διανοούμενο Χερν, τον αναρχίζοντα σοσιαλιστή, την ηθική συνείδηση του μυθιστορήματος. Ο Κάμινγκς έχει απόψεις που διαβάζοντάς τες κανείς σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή της αμερικανοποίησης, του πλανήτη, εκπλήσσεται από την αναλυτική δύναμη της σκέψης του Μέιλερ και τις προφητικές του ικανότητες. Λέει: «Ιστορικά, ο σκοπός αυτού του πολέμου είναι να μετουσιώσει τη δυναμική της Αμερικής σε κινητική ενέργεια. [...] Οι ισχυροί της Αμερικής [...] συνειδητοποιούν για πρώτη φορά στην ιστορία μας τους αληθινούς στόχους τους. [...] Μετά τον πόλεμο η εξωτερική πολιτική μας θα είναι πολύ πιο γυμνή, πολύ λιγότερο υποκριτική απ' όσο υπήρξε μέχρι τώρα. Δεν θα συνεχίσουμε να σκεπάζουμε τα μάτια μας με το αριστερό μας χέρι, ενώ το δεξί μας απλώνεται ιμπεριαλιστικά». Από τη μεριά του ο Χερν υποστηρίζει ότι όποιος μπει στο κομμουνιστικό κόμμα εξαιτίας διανοητικών λόγων θα ξαναφύγει από τη στιγμή που αλλάζει το ψυχολογικό κλίμα που τον οδήγησε εκεί. «Καλός κομμουνιστής γίνεται ο άνθρωπος που μπαίνει στο κόμμα επειδή οι οικονομικές ανισότητες τον εξευτελίζουν καθημερινά». Στο τέλος ο πρώτος επιβιώνει ενώ ο δεύτερος σκοτώνεται, πιθανότατα εσκεμμένα ­ πρόκειται για τον θρίαμβο του ρεαλισμού επί της ουτοπίας.

Οι γυμνοί και οι νεκροί του νεαρού ερασιτέχνη Μέιλερ (μεταφράστηκε εξαιρετικά από τον Ερρίκο Μπαρτζινόπουλο), το αρτιότερο μυθιστόρημά του, είναι πιο ενδιαφέρον από το εφιαλτικό Ένα αμερικανικό όνειρο, από το πολιτικό Οι ακτές της Μπαρμπαριάς ή από το σκληρό νουάρ Οι σκληροί δεν χορεύουν. Και μόνο αυτό να είχε γράψει θα καταλάμβανε μια εξέχουσα θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία, δίπλα στον Χέμινγκγουεϊ και στον Φόκνερ.

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-07-2001