Οι στρατιές της νύχτας

Ουάσιγκτον, 21 Οκτωβρίου 1967. Μια θάλασσα διαδηλωτών, που άλλοι υπολογίζουν σε 20.000 και άλλοι σε 200.000 (ανάλογα με την εφημερίδα που διαβάζουν), αξιώνουν τον τερματισμό του πολέμου στο Βιετνάμ, ενώ στα σκαλιά του Πενταγώνου τους περιμένουν με άγριες διαθέσεις ομοσπονδιακοί αστυνομκοί και ένοπλοι στρατιώτες. Ανάμεσα στους διαδηλωτές και ένας συγγραφέας, που ονομάζεται Νόρμαν Μέηλερ. Η ιδιόμορφη συμμετοχή του στη διαδήλωση καθώς και οι διορατικές του επισημάνσεις θα γεννήσουν ένα κλασικό έργο που έρχεται να ανατρέψει τη λογική του παραδοσιακού ρεπορτάζ. Διανοούμενοι και χίπις, αστυνομικοί και κληρικοί, ποιητές και στρατονόμοι γίνονται στα χέρια του Μέιηλερ οι ήρωες ενός βιβλίου που περιγράφει τα γεγονότα με την τεχνική του μυθιστορήματος, για να αποδώσει καλύτερα την αλήθεια. Το αφήγημα αυτό που αντιμετωπίζει «την ιστορία σαν μυθιστόρημα και το μυθιστόρημα σαν ιστορία» βραβεύτηκε με τα δύο μεγαλύτερα βραβεία των ΗΠΑ: το Βραβείο Πούλιτζερ και το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Λένε ότι η πρόσφατη φιλειρηνική διαδήλωση στη Νέα Υόρκη συγκέντρωσε διακόσιες χιλιάδες κόσμο. Το νούμερο φαντάζει αστρονομικό, αν λάβει μάλιστα κανείς υπ' όψιν ότι αυτή η πόλη ήταν ο υπ' αριθμόν ένα στόχος την 11η Σεπτεμβρίου. Ο υπ' αριθμόν δύο είναι εξίσου γνωστός: το Πεντάγωνο. Ποιος διαδηλωτής, από τους ελάχιστους που κατόρθωσαν να εισβάλουν στο Πεντάγωνο, τριάντα τέσσερα χρόνια νωρίτερα, φανταζόταν ότι κάποτε, «ο χώρος όπου μοναδική απασχόληση είναι το μαζικό έγκλημα», κατά τη ρήση του Μέιλερ, θα τρωθεί από Σαουδάραβες και Αιγύπτιους τρομοκράτες - ανεξαρτήτως αν τη λυπητερή θα κληθούν να πληρώσουν Αφγανοί και Ιρακινοί άμαχοι; Μία ακόμη απόδειξη ότι το χιούμορ της Ιστορίας τσακίζει κόκαλα. Δυστυχώς, όχι μόνον το χιούμορ.

Ο Νόρμαν Μέιλερ συμμετείχε και κατέγραψε εκείνην την πρώτη απόπειρα να χτυπηθεί στην καρδιά το «στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα», έστω και με άσφαιρα - τότε - πυρά. Φυσικά, ο ίδιος ο Νόρμαν, δεν κατόρθωσε να εισβάλει στο Πεντάγωνο - ούτε και ήταν αυτή η επιδίωξή του. Επιδίωξή του ήταν να συλληφθεί, παρέα με άλλους επώνυμους διαδηλωτές - τον αξιοσέβαστο δόκτορα Σποκ, πνευματικό πατέρα της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης, τον τριαντάρη αλλά ήδη αναγνωρισμένο γλωσσολόγο Νόαμ Τσόμσκι, τον ριζοσπάστη ηγέτη της νεολαίας Τζέρι Ρούμπιν, εμπνευστή της εισβολής - ώστε να μην αποδοθεί η ευθύνη για το αντιπολεμικό κίνημα αποκλειστικά σε μαστουρωμένους χίπηδες και ανεύθυνους μεσοαστούς φοιτητές από την προνομιούχο Νέα Αγγλία (κυρίως κακομαθημένα βουτυρόπαιδα της Βοστώνης). Ο Νόρμαν τα κατάφερε. Συνελήφθη από τους πρώτους, μπροστά στις κάμερες ενός βρετανικού συνεργείου - που, κατά σύμπτωση, ετοίμαζε ένα ντοκιμαντέρ για τον Μέιλερ - και δίχως να κακοποιηθεί, κάτι που πολύ φοβόταν και που πολλοί άλλοι, ανώνυμοι, δεν κατάφεραν ν' αποφύγουν. Η τετραήμερη ταλαιπωρία του -από τις 19 έως τις 22 Οκτωβρίου 1967- έδωσε το υλικό για τις πολυσέλιδες, συναρπαστικές, συχνά παραληρηματικές «Στρατιές της Νύχτας», ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα και τα πιο cult αφηγήματα της δεκαετίας του 1960.

Το φθινόπωρο του 1967, η Αμερική δεν τα πήγαινε καλά με τον εαυτό της. Ούτε ο Νόρμαν τα πήγαινε καλύτερα. Σαράντα τεσσάρων χρόνων, πρώην «τρομερό παιδί» των γραμμάτων - αλλά έχει καιρό να πάρει καλές κριτικές -, με τέσσερις γάμους, τέσσερις κόρες, δύο γιους και έφεση προς τη βιαιότητα (επιτέθηκε με μαχαίρι στη δεύτερη σύζυγό του), το αλκοόλ και την παχυσαρκία, δύσκολα ταιριάζει με το προφίλ του ξέγνοιαστου και ελαφρώς χαζοχαρούμενου φιλειρηνιστή. Ο Νόρμαν συγγενεύει περισσότερο με τους χολερικούς ήρωες του Ντοστογιέφσκι (όπως και με τον ίδιο τον Φιόντορ) που δεν βρίσκουν ποτέ ανάπαυση για τη σκέψη και τα νεύρα τους. ?λλωστε, δεν το κρύβει. Στο κεφάλαιο «Γιατί είμαστε στο Βιετνάμ;» αποκαλύπτει ότι δεν συντάσσεται a priori εναντίον κάθε πολέμου. Μπορεί να μην υιοθετεί την ψυχωτική συλλογιστική των Γερακιών - σύμφωνα με την οποία, η απώλεια του Βιετνάμ συνεπάγεται, αργά ή γρήγορα, την απώλεια ολόκληρης της Ασίας, κατόπιν ίσως και της... Αυστραλίας - μα δεν τον απωθεί λιγότερο και η πλαδαρότητα, η πνευματική νωθρότητα των Περιστεριών. Εάν θεωρούσε ότι υπήρχε διέξοδος στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο Νόρμαν θα τον προσυπέγραφε. Ποιο είναι λοιπόν εκείνο το στοιχείο που καθιστά αξιανάγνωστο - ιδίως σήμερα - το αφήγημα αυτού του μάλλον αντιπαθητικού αλαζόνα;

Πρώτα απ' όλα, η αφοπλιστική, σχεδόν οδυνηρή του ειλικρίνεια. Ο Νόρμαν γράφει για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο - όπως και σε άλλα βιβλία του - μα, στον αντίποδα του μεγαλομανούς Ιουλίου Καίσαρα, τον παρουσιάζει αμακιγιάριστο - μεθυσμένο, ξεπεσμένο, άλλοτε γελοίο και άλλοτε συγκινητικό. Ανάλογη μεταχείριση επιφυλάσσει στους πάντες. Στους ματαιόδοξους ομοτέχνους του - απαράμιλλη η ανταλλαγή φιλοφρονήσεων ανάμεσα στους αστέρες του πνεύματος -, στους επαγγελματίες ακτιβιστές που προσπαθούν να συμβιβάσουν τις πιο ασυμβίβαστες τάσεις - τους εύφλεκτους χίπηδες με τους νοικοκυραίους -, στη στενοκεφαλιά, στη θρησκοληψία και στον κομφορμισμό τού μέσου Αμερικανού, που δεν διστάζει να κάψει γυναικόπαιδα αλλά εξεγείρεται με τις βωμολοχίες. Εάν εξαιρέσετε το όνομα του εχθρού - σύμφωνοι, δεν είναι πια ο κομμουνισμός - το αφήγημα μοιάζει να γράφτηκε χθες το πρωί. Δεν διαφέρει ούτε ως προς τις συνέπειες. Σωστά το υποθέσατε. Η πορεία προς το Πεντάγωνο εκφυλίστηκε. Ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον κέρδισε άλλες δέκα μονάδες στις δημοσκοπήσεις.



ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ, 29-03-2003