Η δικτατορία των συνταγματαρχών

Η παρούσα εργασία αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της διδακτορικής διατριβής που είχε εκπονήσει ο Μελέτης Μελετόπουλος για το πανεπιστήμιο της Γενεύης όπου σπούδαζε. Πρόκειται για μια εις βάθος έρευνα για το καθεστώς της 21ης Απριλίου σε επίπεδο κοινωνιολογικό, ιδεολογικό και οικονομικό όπως αναφέρει και ο τίτλος του βιβλίου. Έτσι λοιπόν, δεν έχουμε εξιστόρηση των γεγονότων της περιόδου (αν και αναφέρονται πολλά από αυτά), αλλά ανάλυση πάνω στους προαναφερθέντες τομείς. Ο συγγραφέας ξεκινά με έναν συνοπτικό πίνακα των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα κατά τον εικοστό αιώνα και προχωράει σε ένα σύντομο χρονολόγιο των σημαντικότερων γεγονότων της Επταετίας. Στην συνέχεια εισέρχεται στο κυρίως θέμα, όπου πρώτα ασχολείται με την κοινωνιολογική θεώρηση του καθεστώτος, καθώς και την κοινωνιολογική προέλευση των πρωτεργατών του και των κυριοτέρων συνεργατών τους. Προχωράει με την ιδεολογική ανάλυση του καθεστώτος, αφού παραθέσει τις απόψεις των ιδεολογικών φορέων του (διότι δεν υπήρξε μια ενιαία ιδεολογία, όσο ένας συγκερασμός ιδεών στην τελική τους εφαρμογή) και τέλος, στην οικονομική πολιτική και φιλοσοφία του καθεστώτος, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από το "πενταετές σχέδιο αναπτύξεως" και όπως αποτυπώθηκαν τα αποτελέσματα αυτής στις εκθέσεις του ΟΟΣΑ. Η τρίτη και πιο πρόσφατη έκδοση του βιβλίου, κλείνει με ένα παράρτημα σχετικά με την διεθνή θέση της Ελλάδος εκείνη την περίοδο. Το βιβλίο αυτό είναι ίσως η πιο ολοκληρωμένη έρευνα για το καθεστώς της 21ης Απριλίου που γράφτηκε έως τώρα από κάποιον "αντιχουντικό". Χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων, αδημοσίευτο υλικό, πολύ πρωτογενές υλικό επίσης, καθώς και συνεντεύξεις τόσο από παράγοντες του τότε καθεστώτος, όσο και αντιπάλους του. Αναλύει σε βάθος ζητήματα που έως τότε (1996) είτε δεν είχαν απασχολήσει καθόλου τους ερευνητές που έγραψαν για αυτή την περίοδο, είτε τους είχαν απασχολήσει επιφανειακά μόνο. Η τελική του θεώρηση διαφέρει εν τέλει σε κάποια σημεία, από την κλασική μεταπολιτευτική οπτική επί του θέματος. Ωστόσο, υπάρχουν και αρκετά μειονεκτήματα στο βιβλίο, όπως η συνεχής χρησιμοποίηση αρνητικών χαρακτηρισμών προς πρόσωπα, που πέρα από το γεγονός ότι δεν μπαίνει και στον κόπο να τεκμηριώσει τους χαρακτηρισμούς τις περισσότερες φορές, δεν συνάδει και με την επιστημονική φύση του εγχειρήματος. Επίσης υπάρχουν κάποιες ανακρίβειες για ιστορικά γεγονότα (όπως πχ την υποτιθέμενη συμμετοχή του Παπαδόπουλου στα Τάγματα Ασφαλείας) και τέλος, στην κοινωνιολογική ανάλυση του καθεστώτος, υπάρχουν αρκετές αντιφάσεις ως προς το που κατατάσσονται κοινωνιολογικά οι συνεργάτες του καθεστώτος, ποιες κοινωνικές ομάδες στήριξαν το καθεστώς, αν υπήρχε συνέχεια ή ασυνέχεια με το παλαιό κατεστημένο κλπ. Όλα αυτά τα λάθη τα επεσήμανε και ο υπουργός της 21ης Απριλίου Γεώργιος Γεωργαλάς στο βιβλίο του "Ιστορίας Θεώρησις", όπου αφιέρωσε ολόκληρο κεφάλαιο για το βιβλίο του Μελετόπουλου. Κατά την γνώμη μου, το βιβλίο του Μελετόπουλου έχει μεγάλη χρησιμότητα ως προς την κατανόηση της περιόδου της 21ης Απριλίου, χωρίς να οδηγεί όμως σε όλη την αλήθεια. Τα βιβλία του Μάνου Χατζηδάκη σχετικά με την τότε περίοδο (ειδικά τα "Η Ιδεολογία του Γεωργίου Παπαδοπούλου" και "Το Έργο του Γεωργίου Παπαδοπούλου 1967-1973") βοηθούν τον αναγνώστη να συμπληρώσει τα κενά που έχει στο μυαλό του κι επιπλέον ο Χατζηδάκης διορθώνει τα λάθη του Μελετόπουλου και δίνει επιπλέον απαντήσεις, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εικόνα.

Το βιβλίο αυτό είναι μια εμπεριστατωμένη και εις βάθος εξέταση του καθεστώτος της επτάχρονης δικτατορίας 1967-1974. Ο Συγγραφέας μετά από μια σχετικά σύντομη αναφορά στο χρονικό της δικτατορίας, ξεκινά την εξέταση του καθεστώτος από μια διαφορετική οπτική: διερευνά το εξαντλητικά το κοινωνικό υπόβαθρο όχι μόνο των πρωτεργατών, αλλά και όλων των στελεχών του καθεστώτος, φωτίζοντας έτσι μια άγνωστη πτυχή της επταετίας. Στη συνέχεια εξετάζεται η ιδεολογία του καθεστώτος τόσο από την πλευρά της ηγεσίας όσο και από την πλευρά των "θεωρητικών", όπως ο Γ. Γεωργαλάς, ο Τσάκωνας κ.α. Τέλος περιγράφεται η εξέλιξη της οικονομίας κατά την επταετία, από την αίσια πορεία της κατά τα πρώτα χρόνια, μέχρι τις δυσκολίες προς το τέλος. Ενδιαφέρουσα η σύγκριση της επταετίας με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου, καθώς και η σύγκριση των δύο δικτατόρων Παπαδόπουλου-Μεταξά. Οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα στο τέλος του βιβλίου είναι εξαιρετικά εύστοχα και διαφωτιστικά. Μια σοβαρή αδυναμία της έκδοσης είναι η έλλειψη Ευρετηρίου το οποίο για ένα τέτοιο βιβλίο είναι απαραίτητο. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα έργο απαραίτητο σε όποιον ενδιαφέρεται να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την δικτατορία των συνταγματαρχών.