Θηλαστικά

Ιδού ένα σύγχρονο μυθιστόρημα, καυστικό, ειρωνικό, αδυσώπητο στο σχολιασμό του δυτικού τρόπου ζωής, περιγράφει με σχεδόν εκνευριστική διαύγεια την αστική οικογένεια ως πρωτοφανές φυτώριο βλακώδους αναπαραγωγής, σεξουαλικών εμμονών και απουσίας αγάπης. Τη συμβολή της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας στη συντήρηση οκνηρών και ανεγκέφαλων καθηγητών μέσης εκπαίδευσης και δυστυχισμένων νευρωτικών εργαζομένων ή επιδοτούμενων ανέργων. Την ιδιοσυγκρασία του πότη, τον αλκοολισμό και τα μπαρ. Τη συνεισφορά των ψυχαναλυτών στη ζωή της μεγαλούπολης. Τον εκδοτικό χώρο ως μείγμα όλων των παραπάνω στιγμάτων κ.ο.κ. Προσκαλώντας σε, επιπλεόν, αναγνώστη, να ταυτιστείς με έναν loser, ένα τύπο χαμένο από χέρι.





ΚΡΙΤΙΚΗ



H αποκαθήλωση του ανθρώπινου προσώπου, η αναγωγή της οικογένειας σε μορφές οργάνωσης του ζωικού βασιλείου, η απελπισμένη και ειρωνική καταφυγή στη βιολογία ως ύστατο στήριγμα απέναντι σε μια κατακερματισμένη πραγματικότητα, είναι θέματα που επανέρχονται συχνά τα τελευταία χρόνια στη σύγχρονη πεζογραφία, και ειδικότερα στη γαλλική. H θεματολογία αυτή, όχι τυχαία, συνοδεύεται κατά πώς φαίνεται και από μια πολιτικά αντιδραστική ρητορική, που συχνά φλερτάρει με έναν ιδιότυπο κοινωνικό δαρβινισμό. Σημαντικότερος εκπρόσωπος αυτής της τάσης, τουλάχιστον από απόψεως επιρροής, υπήρξε αναμφίβολα ο Μισέλ Ουελμπέκ, κυρίως μέσα από το μυθιστόρημα που τον έκανε διάσημο, τα Στοιχειώδη σωματίδια. Στην ίδια προβληματική φαίνεται να κινείται και ο συνομήλικός του και πρώην φίλος του Πιερ Μερό, και μάλιστα σχεδόν προγραμματικά, ήδη από τον τίτλο του βιβλίου του.

Αυτό που χαρακτηρίζει τα θηλαστικά, που τα διακρίνει από άλλες μορφές ζωής, είναι η επιμονή τους στη συγκρότηση μορφών οικογένειας και οι ισχυροί δεσμοί που αναπτύσσονται μεταξύ τους στο εσωτερικό αυτών των συστημάτων συνύπαρξης και αναπαραγωγής. Ο «θείος», ο ήρωας και αφηγητής του Μερό, είναι το μαύρο πρόβατο μιας τέτοιας οικογένειας, ο απαραίτητος «αποτυχημένος» του συστήματος, που χαρακτηρίζεται από την ανικανότητά του να αναπαραχθεί, να γίνει «πατέρας». Εχοντας χτίσει την προσωπικότητά του πάνω σε αυτή τη θεμελιώδη αδυναμία - που την εισπράττει ως απόρριψη, κυρίως από μια δεσποτική και υπερπροστατευτική μάνα -, θα επιλέξει ως φυσικό του χώρο το κοινωνικό περιθώριο, τον κόσμο της μεταμεσονύχτιας απελπισίας και του αλκοολισμού. H ζωή του στο εξής θα είναι μια σειρά αποτυχημένες απόπειρες «ζευγαρώματος», αέναες περιπλανήσεις, αυτοκαταστροφικά μεθύσια και ταπεινωτικές ματαιώσεις. H επιβίωση έξω από το κοπάδι κάθε άλλο παρά εύκολη αποδεικνύεται.



Τραυματική επιστροφή



Ο «θείος» όμως δεν θα μείνει άπραγος. Επειτα από μια τραυματική επιστροφή στο οικογενειακό κουκούλι, και αφού διαπιστώνει έντρομος ότι οι γονείς του δεν θα είχαν καμία αντίρρηση αν τον έβλεπαν να γερνάει και να μαραζώνει στο πλάι τους, καταφέρνει να αντιδράσει: βρίσκει μια θέση αναπληρωτή καθηγητή στη μέση εκπαίδευση και κερδίζει και πάλι την αυτονομία του. Θα ακολουθήσει μια ακόμη προσπάθεια «ζευγαρώματος», αυτή τη φορά στο πλαίσιο μιας προϋπάρχουσας μονογονεϊκής οικογένειας. Ο «θείος» επιχειρεί να γίνει πατέρας από την «πίσω πόρτα», αλλά η σχεδόν προδιαγεγραμμένη αποτυχία και αυτής της σχέσης θα σημάνει το κλείσιμο ενός ακόμη κύκλου ματαιωμένων προσδοκιών. Το μαύρο πρόβατο πάλι δεν καταφέρνει να ενταχθεί στο κοπάδι.

Ακολουθώντας μια χαμηλών τόνων αφηγηματική γραμμή, με την έξυπνη χρήση του δεύτερου πληθυντικού να υποκαθιστά τη συνήθη πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο Μερό δίνει ένα μυθιστόρημα με πλούσιες και αναπάντεχα συγκινητικές εικόνες. Ωστόσο, παρ' ότι κερδίζει σε πολυπλοκότητα και βάθος όταν αφήνεται σχεδόν συνειρμικά στις συχνά λυρικές περιπλανήσεις του, δεν πείθει εξίσου στον ρόλο του κυνικού και του κοινωνικά αντιδραστικού. Ο εργάτης πάνω στη σκαλωσιά, «ον ακαλλιέργητο και βίαιο, που θα ήταν ευχής έργον αν κάποιος τον έσπρωχνε στο κενό», ή η ευτραφής μαθήτρια, «η χοντρο-Φατιμά», η οποία όταν προσφέρεται να μαζέψει τα χαρτιά από το πάτωμα «απλώς μαθαίνει το μελλοντικό της επάγγελμα», αυτές και κάμποσες ακόμη «κακίες» έχει κανείς την αίσθηση ότι δεν ταιριάζουν πραγματικά στο στόμα του μάλλον συμπονετικού «θείου», και μοιάζουν να υπηρετούν ένα παιχνίδι επιτηδευμένης πρόκλησης. Ο «θείος», ένας ρομαντικός αντιήρωας στις παρυφές του κοινωνικού περιθωρίου, διακρίνεται από την επιθυμία να οργανώσει το δικό του ηθικό σύστημα, με όχημα το οποίο να μπορεί να αντιπαρατεθεί, ως άτομο πια, απέναντι στα «θηλαστικά», που δεν διστάζουν ακόμη και να «τρώνε» τα παιδιά τους όταν αυτά δεν εξελίσσονται κατ' εικόνα και ομοίωσή τους.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

Το ΒΗΜΑ, 19/06/2005