Προσωπικά κείμενα

Δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα για πρόσωπα λογοτεχνίας, για την τέχνη, για τις μεταφράσεις. Από το «Υστερόγραφο» κρατάμε: «Το ένα και μοναδικό ζητούμενο, της ποίησης δηλαδή και του ποιητή, υλοτομώντας από το ανεξάντλητο απόθεμα των ενδεχομένων περί του ενός και μοναδικού ζητουμένου, πλευροκοπούμε μονάχα περιεργαζόμενοι, μέσα έξω, το "μυστήριο", το διαφανές-αδιάφανον μυστήριον. Πώς να εξηγήσεις τα ανεξήγητα;»




Κριτική

Πού έγκειται, αλήθεια, η γοητεία των Προσωπικών Κειμένων του Μάρκου Μέσκου; Στο γεγονός ότι ο αμύητος ή και ο μυημένος δημιουργός (σκέφτομαι, αίφνης, τον ζωγράφο Γιάννη Μόραλη ή τον πεζογράφο Τάσο Αθανασιάδη) θα αισθανόταν με το βιβλίο αυτό στα «πρόθυρα» μιας «μασονίας», που θα τους ενδιέφερε να πληροφορηθούν λεπτομερέστερα ακόμη τα της «δομής» της. Δεν εννοώ ότι ο Μάρκος Μέσκος θέλει να δώσει έναν τόνο αντικειμενικό σε, κατ' αποκλειστικότητα, προσωπικώς ενδιαφέρουσες επιλογές ή πως το βιβλίο του είναι «πολύ κακό για το ελάχιστο». Κάθε άλλο. Ούτε ακόμη πως ο Γιάννης Μόραλης ή ο Τάσος Αθανασιάδης (ως παραδείγματα) θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν για ελλιπή ενημέρωση.


Το «φόρτε» ωστόσο του Μάρκου Μέσκου δεν είναι όταν μιλά για τους «γνωστούς» ή τους «διάσημους» (λ.χ. για τον Κ.Π. Καβάφη, τον Νίκο Γκάτσο, τον Μάνο Χατζιδάκι ή τον Γιώργο Ιωάννου). Χωρίς τούτο να σημαίνει πως τα σχετικά κείμενά του στερούνται της προσωπικής του θερμοκρασίας που τα κάνει, αν όχι αποκαλυπτικά, τουλάχιστον ενδιαφέροντα. Θα 'λεγε κανείς πως όσο γνωστότερος είναι ο δημιουργός για τον οποίο γράφει τόσο μεγαλύτερες και οι αναστολές του για να εκφράσει μια «ριψοκίνδυνη» κρίση. Αντίθετα το αίσθημα και η γραφή του «απογειώνονται» όταν μιλά για τους «άγνωστους» ή τους «αδικημένους» της λογοτεχνίας (τον Θεόκλητο Καρυπίδη, την Ανθούλα Σταθοπούλου-Βαφοπούλου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, τον Σπύρο Αποστόλου), για «πρόσωπα» δηλαδή που, καθώς δεν τα έχει «γλείψει» η πλατιά αναγνώριση, εικονογραφούν αποκαλυπτικότερα μιαν «υπόγεια» κινητικότητα που δικαιώνει και, συχνά, αθωώνει το απεχθές ­όταν φωταγωγείται υπερβολικά­ πανόραμα της λογοτεχνίας μας.


Θέλω να πω πως όσο «αποπροσωποποιείται» η ποίηση χάρη στην «ανωνυμία» που «κατακτούν» καθ' όλα άξιοι ποιητές τόσο ευρύτερα στρώματα ανθρώπων καταλαμβάνει η ίδια η ποίηση ως πρόθεση και ως πράξη. Γι' αυτό και δεν κατανοεί κανείς την «γκρίνια» του Μάρκου Μέσκου, όσο κι αν εκφράζεται ως ένα υψηλό αίσθημα δικαιοσύνης, για την «κακομεταχείριση» ποιητών, τόσο από πλευράς των συναδέλφων τους όσο και από την πλευρά του κράτους. Με το να στερηθεί ο κόσμος μας την προϋπόθεση, έστω για ορισμένους, ακόμη κι αν δεν το έχουν επιδιώξει, της «θυσίας», θα είχε ως συνέπεια να μην μπορούμε να καταγγείλουμε το καταγέλαστο και τη χυδαιότητα της όποιας «επωνυμίας». Γιατί λοιπόν όταν δεν υπήρξε η τελευταία να μη θεωρούμε πως απλά την αποποιηθήκανε κάποιοι ενώ τους προσφερόταν και δεν ήταν ότι δεν τους επιδαψιλεύτηκε;


Αλλά κινδυνεύουμε να παρακάμψουμε το βιβλίο του Μάρκου Μέσκου, που αν παραμένει εξαιρετικά ερεθιστικό είναι γιατί η γνώση της «κουζίνας» της λογοτεχνίας μας τον μεταβάλλει, διά της γραφής του, σε αλληλέγγυο μιας «συνομοταξίας» η οποία γενικευμένη θα είχε διατηρήσει τη λογοτεχνία μας σε ένα υψηλό επίπεδο μιας ευεργετικής (άλλωστε θα ήταν η μοναδική περίπτωση) «υγρασίας», χωρίς τα ανθρωποφαγικά συμπλέγματα των τελευταίων δεκαετιών. Μέσα από την «οικειότητα» μιας δημιουργίας, που ο κάθε αναγνώστης την συνειδητοποιεί στα μέτρα του, η υπόθεση της λογοτεχνίας (άρα και του «εξανθρωπισμού» που συνεπάγεται) θα εξελισσόταν φυσιολογικότερα απ' ό,τι μέσω μιας «τέχνης» κατασκευασμένων ή μη «αριστουργημάτων» προκειμένου να συντηρηθεί μια αδηφάγα αγορά.


Με την ευφορία που αισθανόμαστε διασχίζοντας τη νύχτα μια πλατεία ή ένα πάρκο και μας αρκεί η θέα των υποφωτισμένων αγαλμάτων, χωρίς να νιώθουμε την ανάγκη να πλησιάσουμε και να διαβάσουμε τα ονόματα των προσώπων που αναπαριστούν, μπορεί να συγκριθεί η γοητεία που ασκούν τα Προσωπικά Κείμενα του Μάρκου Μέσκου. Όσο κι αν θα επιθυμούσε κανείς ο χαρακτηρισμός του Κάρολου Τσίζεκ ως «άγιου» ή ως «πολύτροπου» να τεκμηριωνόταν με έναν πιο μακροπερίοδο τρόπο για τον τόσο σημαντικό αυτόν καλλιτέχνη, ώστε να μη μας μένουν μόνο για παρηγοριά οι στίχοι του Γιώργου Σεφέρη: «Πού να μαζεύεις / τα χίλια κομματάκια / του κάθε ανθρώπου». Και αφού μνημονεύσαμε τον δικό μας νομπελίστα ποιητή, οφείλουμε να προσθέσουμε πως εντυπωσιάζει ανακουφιστικά (αλλά και ενδεικτικά για το ήθος του Μάρκου Μέσκου) η απουσία του από τα Προσωπικά Κείμενα. Όσο κι αν ο Βιτγκενστάιν διατείνεται πως όποιος βάζει ως όριο στη σκέψη του την ηθική φτάνει να κουτουλά στα κάγκελα ενός κλουβιού καθώς το παγιδευμένο πουλί, τα «Προσωπικά Κείμενα» χαρακτηρίζονται από μιαν ηθική στάση που, χάρη στο ύφος τους, μεταβάλλεται σε αξία αισθητική. Ο Μάρκος Μέσκος γνωρίζει πως όλα τα βιβλία έχουν ημερομηνία λήξης, έστω κι αν για την Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη (δικό μας το παράδειγμα) δεν διαγράφεται τόσο κοντινή όσο έχει «σημάνει» για το ποιητικό βιβλίο του Θεόκλητου Καρυπίδη Πίνακας. Δεν είναι λόγος αυτός τα «μικρά» βιβλία να αντιμετωπίζονται, τόσο στην «ώρα» τους όσο και μεταγενέστερα, σαν να μην έχουν υπάρξει. Αλλωστε συχνά, παρά τον «σπαραγμό» του, ο Μάρκος Μέσκος κατορθώνει να κρατά μιαν «ίση» απόσταση απ' ό,τι ανιδιοτελώς συγκινεί τον ίδιον και απ' ό,τι ελέγξιμα ενθουσιάζει τους άλλους. Με αποτέλεσμα τα κριτικά του κείμενα να παίρνουν μια τέτοια μορφή ώστε να δυσκολεύεται να αποφασίσει κανείς αν τα υπό εξέταση έργα είναι τα συντρίμμια ενός «δικαιολογημένου» ναυαγίου ή τα λαμπερά σπαράγματα ενός «χαμένου» ποιήματος.

Θανάσης Νιάρχος, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 27-05-2001