Στα ψέματα παίζαμε!

Η ιστορία μιας παρέας. Πέντε φίλοι ανταμώνουν κάθε τέσσερα χρόνια για να παρακολουθήσουν τον τελικό του παγκόσμιου ποδοσφαιρικού κυπέλλου.
Εννέα τελικοί, εννέα συναντήσεις, εννέα κεφάλαια, τριάντα δυο χρόνια. Από το 1970 μέχρι το 2002, από τα φοιτητικά τους χρόνια στην ωριμότητα, από τη δικτατορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από τον 20ό αιώνα στον 21ο, από τα όνειρα στην πραγματικότητα από τον υπαρκτό σοσιαλισμό στην παγκοσμιοποίηση, από τη Βραζιλία του Πελέ στη Βραζιλία του Ρονάλντο.
Η αφήγηση των γεγονότων ακολουθεί αντίστροφη χρονικά πορεία. Έχει αφετηρία το 2002 και κατάληξη το 1970. Οι ήρωες του μυθιστορήματος, οι φίλοι, οι αγαπημένοι και οι συγγενείς τους από κεφάλαιο σε κεφάλαιο παρουσιάζονται κατά τέσσερα χρόνια νεότεροι και ο αναγνώστης γνωρίζει το μέλλον και υποψιάζεται το παρελθόν τους.
Επιλεκτικές ματιές στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα μέσα από τις περιπέτειες μιας γενιάς. Εκκίνηση από αθηναϊκό σαλόνι μπροστά σε τεράστια επίπεδη οθόνη, και κατάληψη σε καφενείο της Θεσσαλονίκης, κοντά στην παραλία, κάτω από μια ασπρόμαυρη, ανεβασμένη σε διπλό τραπέζι, τηλεόραση. Λίγο πριν, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με μια απρόσμενη ανατροπή και κατανοεί τους λόγους που ώθησαν το συγγραφέα να αντιστρέψει την κανονική ροή του χρόνου.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το καινούριο μυθιστόρημα του Δημήτρη Μίγγα, που κυκλοφορεί τη Δευτέρα από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», θα μπορούσε να διαβαστεί και σαν μια αφηγηματική επιτομή τού μεταπολιτευτικού μας βίου. Πέντε φίλοι, από το 1970 μέχρι το 2002, συναιρούν και αναπτύσσουν, μέσα από τις προσωπικές τους διαδρομές και το πέρασμα από τα φοιτητικά χρόνια στην ωριμότητα, 32 χρόνια, που ίσως δεν συνειδητοποιούμε πόσο δραστικά άλλαξαν τη ζωή μας: από τη δικτατορία των συνταγματαρχών στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ενωση, από τη Σοβιετική Ενωση και τον υπαρκτό σοσιαλισμό στην παγκοσμιοποίηση και στο τέλος των ουτοπιών, από τις ασπρόμαυρες τηλεοράσεις στη γενικευμένη χρήση των σύγχρονων υπολογιστών, από την εξέγερση στην προσαρμογή, από τον 20ό στον 21ο αιώνα. Πέντε φίλοι που μαθαίνουν να αποφεύγουν την παραπανίσια «ντρίμπλα» και να τραβούν μπροστά -όχι δίχως απώλειες, όχι όλοι με την ίδια αποτελεσματικότητα-, πέντε νέοι της γενιάς τού Πολυτεχνείου που ακόμη κι όταν πενηνταρίζουν, παίζουν τα όνειρά τους στις ...καθυστερήσεις! Ο Πρόδρομος, ο Στάθης, ο Ανδρέας, ο Φάνης, και ο κινηματογραφιστής Αλέκος, το «μάτι» του αφηγητή, έχουν κάθε τέσσερα χρόνια ραντεβού στον τελικό του Μουντιάλ. Το γιατί μας το εξηγεί ο ίδιος ο συγγραφέας: «Η πρόθεσή μου ήταν να αφηγηθώ την ιστορία μιας παρέας», διευκρινίζει ο Δ. Μίγγας. «Σχεδιάζοντάς το αναζητούσα μιαν αφορμή ώστε οι ήρωες να συναντιούνται περιοδικά σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ο τελικός του Μουντιάλ, που διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια, προσφερόταν για το σκοπό αυτό. Το μυθιστόρημα αποτελείται από εννέα κεφάλαια που αντιστοιχούν σε ισάριθμους τελικούς, από το 1970 μέχρι το 2002. Αυτή η δομή (με τους συγκεκριμένους χρονικούς σταθμούς) με διευκόλυνε επίσης να υλοποιήσω την πρόθεσή μου, ώστε η αφήγηση των γεγονότων να ακολουθεί αντίστροφη χρονικά πορεία. Να έχει δηλαδή αφετηρία το 2002 και κατάληξη το 1970. Οι ήρωες του μυθιστορήματος (οι φίλοι, οι αγαπημένοι και οι συγγενείς τους) από κεφάλαιο σε κεφάλαιο παρουσιάζονται κατά τέσσερα χρόνια νεότεροι και ο αναγνώστης γνωρίζει το μέλλον και υποψιάζεται το παρελθόν τους. Το ποδόσφαιρο, λοιπόν, είναι ο καμβάς και η αφορμή για να βρεθούν οι πέντε φίλοι, και η συνάντησή τους, ευκαιρία να κουβεντιάσουν για το παρόν και το μέλλον και να αναπολήσουν το παρελθόν».

Η συμβατική ροή του χρόνου ανατρέπεται στην αντίστροφη αυτή αφηγηματική διαδρομή. Η Αμοργός, μια κοινή ανάμνηση, ένα χαμένο γκολ, ένα ξεχασμένο σύνθημα, μια λάθος μπαλιά, ένα φάουλ που ...«σκοράρει», μια αισθητή απουσία, ένα ατημέλητο ρούχο που συγκρίνεται με ένα λινό κουστούμι, μια λάθος πάσα, μια λέξη στα «δίχτυα» είναι το λάκτισμα και η ιστορία λοξοδρομεί. Το παρελθόν γίνεται αφηγηματικό παρόν, και το μέλλον, αφηγηματικό παρελθόν. Η αρχή είναι στο τέλος και το τέλος στην αρχή. Η έκβαση προδίδεται, προς όφελος όμως και όχι εις βάρος της περίτεχνης πλοκής. Πρώτα διαβάζουμε για το χωρισμό και μετά για τον έρωτα που τον γέννησε, για τον απόντα φίλο και μετά για την παθητική του αυτοκτονία, για τους πραγματοποιημένους ή ακυρωμένους στόχους και μετά για τα όνειρα.

Το μυθιστόρημα του Δημήτρη Μίγγα θα μπορούσε να διαβαστεί και από το τέλος προς την αρχή ή από τη μέση, καρέ καρέ, καθώς η γνώση των γεγονότων δεν αντιστρατεύεται το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ισως γιατί κυρίαρχη και γραμμική μπορεί να είναι μόνον η ιστορία, αυτή που σε κάθε Μουντιάλ συνοψίζεται σ' ένα αυτοσχέδιο, αλλά ενδεικτικό δελτίο με τις καθοριστικές εξελίξεις και παραμέτρους -για τον Ανδρέα Παπανδρέου, το Σεράγεβο, τη «17 Νοέμβρη», το Φεστιβάλ Κανών, τις επιθέσεις στη Λωρίδα της Γάζας-, κάτι σαν διαπλεκόμενη ομοιοκαταληξία με την αγωνιστική περιγραφή. Ρωτάμε το συγγραφέα πόσο καθοριστική, για τις προσωπικές επιλογές των ηρώων, είναι τελικά η ιστορία, πόσο δηλαδή, εκτός από την ιδεολογία που «καταγράφεται στις προσωπικότητες, μπορεί να επηρεάσει τις μικρές εκείνες επιλογές που καταλήγουν να είναι "μοιραίες"».

«Τα ιστορικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του βίου ενός ανθρώπου μπορούν, κάτω από προϋποθέσεις, να επηρεάσουν ή ακόμα και να σφραγίσουν τη ζωή του», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Μίγγας. «Ανάλογα και η ιστορική περίοδος όπου δρα κάποιος μυθιστορηματικός ήρωας επιδρά, περισσότερο ή λιγότερο, στις επιλογές του συγγραφέα για την τύχη του συγκεκριμένου "χαρακτήρα". Οι ήρωές μου δεν γνώρισαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και γεννήθηκαν αφού ο Εμφύλιος είχε ήδη τελειώσει. Γνώρισαν όμως την εφτάχρονη δικτατορία, κάποιοι έζησαν από μέσα τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το '73, τη μεταπολίτευση, την άνοδο και πτώση του ΠΑΣΟΚ, την πτώση του Τείχους, την Ενωμένη Ευρώπη και την παγκοσμιοποίηση. Γεγονότα που επηρέασαν, αλλά δεν σφράγισαν τη ζωή τους. Βέβαια κάποιοι εξαργύρωσαν τους αγώνες τους, άλλοι εκμεταλλεύτηκαν ευκαιρίες ή έμειναν στο περιθώριο από επιλογή ή συγκυρίες, ένα ζευγάρι στερήθηκε τον έρωτα εξαιτίας της πολιτικής του τοποθέτησης· επιλογές που κατέληξαν να είναι κατά κάποιον τρόπο "μοιραίες"».

Ο «κανονικός» Πρόδρομος, καθηγητής στο ΕΜΠ, με την ίδια γυναίκα από το 1977, πατέρας τριών παιδιών, σταθερός πόλος και πυροσβέστης παθών. Ο Στάθης, ο επαγγελματίας συνδικαλιστής, ο απροσάρμοστος επαναστάτης, «σακατεμένος από το ταξίδι», αλλά αναστημένος σε όψιμο έρωτα. Ο Ανδρέας, ο συνταγμένος πάντα με τους νικητές, αυτός που πέτυχε το άλμα στο σύστημα, ο βουλευτής της σοσιαλδημοκρατίας. Ο Φάνης, ο μεγάλος απών, που δεν είχε την τύχη -ή την υπομονή- να δει το παιχνίδι να γυρίζει. Και ο διαφημιστής Αλέκος, με το επίμονο όνειρο να κάνει ταινία τα φοιτητικά τους χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Πέντε διαφορετικοί χαρακτήρες που όσο ο κινηματογραφικός φακός πασχίζει να σταθεροποιήσει τα διακριτά ατομικά τους στοιχεία, εκείνοι μοιάζουν παραλλαγές του ίδιου προσώπου. Τελικά, η ζωή μας, η ζωή των ηρώων, υπάρχει στα μάτια των φίλων. Μήπως εκεί είναι και η αλήθεια της; ρωτάμε τον Δημήτρη Μίγγα.

«Η ζωή μας υπάρχει για μας και χάνεται μαζί μας. Οι ζωές των ηρώων, των μυθιστορηματικών ηρώων, εξαρτώνται από τις δυνατότητες του συγγραφέα να φτιάξει και να εξελίξει κάποιο χαρακτήρα και όλοι μαζί (συγγραφέας και ήρωες) δικαιώνονται ή όχι, και φυσικά υπάρχουν μέσα από τα μάτια και το νου τού αναγνώστη. Καμιά φορά βέβαια οι συνοδοιπόροι μας στη ζωή (όπως και οι αναγνώστες των βιβλίων) βλέπουν σε εμάς (ή και σε ένα κείμενο) αυτό που εκείνοι επιθυμούν να δουν. Κάτι τέτοιο στην πραγματική ζωή ενδεχομένως να δημιουργεί προβλήματα, στη λογοτεχνία ωστόσο είναι θεμιτό», μας λέει ο συγγραφέας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, πολλοί από μας νιώθουμε πως χάνουμε τη ζωή μας, ή μέρος της, όταν χάνονται οι φίλοι μας. Ο Δ. Μίγγας, από την πλευρά του, το βλέπει κάπως διαφορετικά: «Κανείς και καμιά από όσους και όσες πέρασαν και χάραξαν περισσότερο ή λιγότερο τη ζωή μας δεν χάνεται. Κάτω από την επίδραση των καινούριων γνωριμιών αναθεωρούμε τη θέση και τη σημασία κάποιων στη ζωή μας, αλλά δεν τη μηδενίζουμε. Σαν τα βιβλία που με τα χρόνια στριμώχνονται σε διπλές, τριπλές σειρές στα ράφια της βιβλιοθήκης μας. Οι προσπάθειες να κρατηθούν στη ζωή αυτοί οι χαμένοι φίλοι κινητοποιούν και έναν από τους ήρωές του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, που πασχίζει να τους κρατήσει με κάθε τρόπο στο προσκήνιο».



Το 1978 η Αργεντινή κέρδισε την Ολλανδία 3-1 στην παράταση. Τα μεσάνυχτα, η Μοσχάνθη έφευγε από τον Πειραιά. Ο αγώνας τελείωσε αρχικά με ισοπαλία. Θα έφευγαν αμέσως μετά. Το οχηματαγωγό βυθίστηκε στ' ανοιχτά της Αμοργού. Το αποτέλεσμα κρίθηκε στην παράταση. Οι φίλοι; Επιβάτες στο μοιραίο δρομολόγιο ή πρωταγωνιστές της ιστορίας; Στα ψέματα παίζαμε!



ΕΡΙΦΥΛΗ ΜΑΡΩΝΙΤΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/10/2005