Ο κόσμος του σεξ

Τι είναι αυτό το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας; Δοκίμιο; Αφήγημα; Ενθύμηση; Κάτι απ' όλα μαζί και συνάμα μια μουσική της αλήθειας που, καίτοι συνετέθη και ακούστηκε για πρώτη φορά πριν από μισόν αιώνα, διατηρεί τη φρεσκάδα και τη ζωντάνια της, καταφέρνει ακόμη να συνεπαίρνει, περιδινίζεται, στροβιλίζεται, χαμηλώνει, ανεβαίνει, εκτινάσσεται απότομα, οδηγείται σε ένα απροσδόκητο ιντερμέδιο, στρέφεται στο τότε, επανέρχεται στο νυν, χυμάει στο αύριο, ξαναγυρίζει στα παλιά, σφυρίζει πότε αμέριμνα και πότε επιτακτικά, δεν αφήνει στιγμή τ' αυτιά μας, δεν αφήνει στιγμή το λογισμό μας, μας φορτίζει και μας αποφορτίζει εναλλάξ, μας ωθεί να κάνουμε κι εμείς τις δικές μας σκέψεις για το σεξ, για την προϊστορία μας ως ερωτικών όντων, για το τι σημαίνει σήμερα για μας ο αισθησιασμός, τι σημαίνει σήμερα για μας το να δώσουμε και να δοθούμε ερωτικά, τι σημαίνει σήμερα για μας το να πέσουμε στο κρεβάτι για μια στιγμή, για μιαν αιωνιότητα, για μια στιγμή που είναι αιωνιότητα, ή για μιαν αιωνιότητα που δεν είναι παρά μια στιγμή.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Χένρι Μίλερ έχει γίνει γνωστός ως ο συγγραφέας του «Τροπικού του Καρκίνου», πράγμα που του έχει προσδώσει ανέκκλητα το χαρακτηρισμό του προκλητικού, ανατρεπτικού συγγραφέα, που το έργο του είναι κατοικημένο από το σεξ και τις παραφυάδες του (όσο και αν στην Ελλάδα η απήχηση του «Κολοσσού του Μαρουσιού» έχει μετριάσει αυτήν την εικόνα, οδηγώντας σε μια ουσιαστικότερη πρόσληψη του έργου αυτού του σημαντικού Αμερικανού συγγραφέα). Καμία έκπληξη λοιπόν που ένα από τα βιβλία του τιτλοφορείται «Ο κόσμος του σεξ»· οι εκπλήξεις αρχίζουν με τη φυλλομέτρηση του βιβλίου.

Πρώτα απ' όλα, το είδος του κειμένου: είδος μεικτό αλλά νόμιμο, και πάντως ιδιόρρυθμο, ο «Κόσμος...» μετέχει ταυτοχρόνως του δοκιμίου και της λογοτεχνικής αφήγησης, σπέρνοντας αμφιβολίες για την ειδολογική του κατάταξη. Συνδυάζοντας τη θερμή λογοτεχνική γλώσσα με την ψυχρότητα της θεωρητικής σκέψης, συναιρώντας τους οξείς αλλά νοσταλγικούς τόνους του ενθυμήματος με τον νευρώδη παλμό της αυτοβιογραφίας, φέρνει σε δύσκολη θέση τον αναγνώστη που θέλει, σώνει και καλά, να κατατάξει τον «Κόσμο...» σε μία από τις γνωστές κατηγορίες τής εν γένει αφήγησης. Ενα είναι βέβαιο: κατά μία όχι σπάνια -αλλά όχι και πολύ συνηθισμένη- πρακτική, το κείμενο είναι ένας αυτόγραφος μετα-λόγος, ένα εξηγητικό σχόλιο πάνω στο καθεαυτό λογοτεχνικό έργο του Μίλερ, που φωτίζει δραστικά πολλές από τις πτυχές του έργου του.

Ευθύς ο Χ. Μ. εκθέτει προεξαγγελτικά τις δύο πλευρές του συγγραφικού του εαυτού: η μία, η «κτηνώδης», διαπλέκεται με την άλλη, τη «διανοητική», σε ένα αξεδιάλυτο πλέγμα, όσο και αν αυτό που ο ίδιος ονομάζει «ενοποίηση», δηλαδή η επιδίωξη του μικρότερου δυνατού χάσματος ανάμεσα στον άνθρωπο και το συγγραφέα, ούτε στην περίπτωσή του κατέστη απολύτως εφικτή. Φαίνεται πως το χάσμα αυτό προώρισται να παραμένει πάντοτε αγεφύρωτο, καθώς ο συγγραφέας -πόσο μάλλον ο αφηγητής- είναι ένα ψευδές πρόσωπο, ένα πλάσμα δικαίου που το παράγει από μόνο του το έργο. Και πιθανότατα είναι καλύτερα έτσι.

Ομως ο Μίλερ οδηγεί αυτή τη σκέψη ακόμη πιο μακριά: κατά έναν παράδοξο αλλά ρητά εκπεφρασμένο συνειρμό, σχεδόν εξομοιώνει αυτή την «ενοποίηση» του συγγραφέα με την ενοποίηση του πιστού, ευσεβούς, ένθεου ανθρώπου, βάζοντάς μας στον πειρασμό να σκεφτούμε πως ο συγγραφέας συγκροτεί με τα βιβλία του ένα είδος κοσμικής θρησκείας, στην οποία μυούνται μόνον ευσεβείς αναγνώστες.

Στο βιβλίο παρελαύνουν σκέψεις, εικόνες, προοπτικές, όλο εκείνο το υλικό που προκύπτει από μια καθαρή πράξη στοχασμού, στην οποία προβαίνει ο Μίλερ τη συγκεκριμένη στιγμή. Παράλληλα με αυτά, κυρίως ως προϊόν νοσταλγίας, εμφανίζονται διάφορες γυναίκες που έπαιξαν κάποτε ρόλο στη ζωή του, χώροι, περιστατικά. Ωστόσο ο αναγνώστης, εθισμένος ίσως από την ανάγνωση των μυθιστορημάτων του, μπορεί να περιμένει πορνογραφικές εξιστορήσεις με πικάντικες λεπτομέρειες και σκανδαλολογικές περιγραφές. Ουδέν ψευδέστερον: ο Μίλερ συνδέει το σεξ με βαθύτερα στρώματα της ανθρώπινης συνείδησης, σχεδόν πνευματικά, και με βαθύτερες λειτουργίες του εαυτού, σχεδόν μεταφυσικές.

Επιπλέον, υποβάλλοντας σε ακτινοσκοπικό έλεγχο τη γυναίκα και το όργανό της, μας επαναφέρει στην ειδυλλιακή αθωότητα της παιδικής ηλικίας, προνομιούχο τόπο μνήμης και προσδοκίας όλων των συγγραφέων. Αντίθετος στη χρονική ακολουθία, συνεπώς και στο γραμμικό τρόπο αφήγησης, ακολουθεί μιαν ακανόνιστη μορφή έκθεσης των γεγονότων και των σκέψεων, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται μια καλειδοσκοπική οπτική γωνία, η οποία ταιριάζει εξαίρετα με το άτακτα σωρευμένο βιωματικό υλικό του.

Ολα τα βιβλία του Μίλερ, άλλο λιγότερο και άλλο περισσότερο, είναι κατά μία έννοια -και κατά δήλωσή του- αυτοβιογραφικά. Η αυτοβιογραφία όμως (και ο «Κόσμος του σεξ» είναι εντονότερα αυτοβιογραφικός από άλλα βιβλία του) είναι μια οριακή περίπτωση (ή έτσι τουλάχιστον μοιάζει) στην καθόλου τέχνη της αφήγησης, καθώς σ' αυτήν (και σε καμιά άλλη) ο αφηγητής ταυτίζεται εξ ορισμού με τον ήρωα. Ωστόσο αυτή η εξαίρεση, αν και λογικοφανής, είναι ψευδής. Κι αυτό, όχι μόνο γιατί, όπως λέει ο Χ. Μ., η παραμόρφωση και η αλλοίωση είναι αναπόφευκτες όταν επαναβιώνεις τη ζωή σου. Ο αφηγητής είναι ένα διαφορετικό πρόσωπο από τον αυτοβιογραφούμενο ήρωα, έστω και αν έχουν το ίδιο δελτίο ταυτότητας, γιατί εκείνο που αλλάζει είναι η λειτουργία τους. Και η αφήγηση ως λειτουργία περιέχει αυτή την παραμόρφωση και την αλλοίωση ως ιδρυτικά της στοιχεία. Για την ακρίβεια: η αφήγηση αρχίζει όταν αρχίζει να διαθλάται η ματιά του αφηγητή. Με την έννοια αυτή ο Μίλερ-αφηγητής, έστω αυτοβιογραφών, είναι μια εντελώς διαφορετική μονάδα από τον Μίλερ-αυτοβιογραφούμενο πρόσωπο.

Στον «Κόσμο του σεξ» ο Αμερικανός πεζογράφος αναθυμάται, στοχάζεται, εκθέτει τις θεωρητικές αρχές της γραφής του, επεξεργάζεται τις θεωρητικές προϋποθέσεις κάθε γραφής. Συνδέει τη σχεδόν ισόβια εμμονή του περί του σεξ με τη δημιουργικότητα και διακηρύσσει την πρωτοκαθεδρία του ατομικού έναντι του συλλογικού, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την πνευματική πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης. Πάνω απ' όλα όμως επιχειρεί να συνδέσει τον περί του έργου λόγο με το λόγο περί βίου. Και υποδεικνύει, τόσο με το έργο όσο και με το παράδειγμά του, ότι ο συγγραφέας δεν είναι απλώς ένας άνθρωπος που γράφει, αλλά ένα πρόσωπο εν τω συνόλω του, με τον ατομικό του βίο και την ιδιοπροσωπία του, ένα πρόσωπο που δίνει τη μάχη της έκφρασης σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας.

Η μετάφραση του Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη, μέσα στο πνεύμα του κειμένου, αποδίδει με ενάργεια τον άλλοτε θεωρητικό, άλλοτε εμπειρικό λόγο του πρωτοτύπου.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/12/2005