Ο τροπικός του Αιγόκερω

Στον Τροπικό του Αιγόκερω ο Χένρι Μίλερ μεταφέρει τα πάθη και το παιχνίδι του με την αλήθεια, με το εφήμερο και με την εναντίωση στη φθορά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, γυρίζοντας πίσω στα παιδικά του χρόνια, στην εφηβεία, στην πρώτη του νιότη, στα χρόνια προτού εγκαταλείψει την Αμερική. Αφηνιασμένος αλλά και εχέφρων, αποφασισμένος να ρουφήξει το μεδούλι της ζωής, να μασουλήσει την ψίχα της ψυχής, να ζήσει μια ζωή πλήρη εντέλει, άνευ όρων και ορίων, ο Μίλερ επιδίδεται στη διαλεκτική ανάμεσα στο έδον σκάπτε και στο άδραξε τη μέρα. Ζει την κάθε στιγμή σαν να είναι η μοναδική -και είναι άλλωστε.[...]
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η άποψη που διατυπώνει το μότο μπορεί, ίσως, να χρησιμεύσει ως μεταφορά, ή ως μετωνυμία καλύτερα, πάνω στο παιχνίδι της λογοτεχνικής δημιουργίας, που καταλήγει σε μια αυτοθέαση, σε μια ναρκισσιστική διαδικασία, εάν δεχτούμε τις πιο μελαγχολικές, αντιεπικοινωνιακές θεωρίες περί γραφής.

Εχει, όμως, θέση το παραπάνω σχόλιο για μια παραγωγή όπως αυτή του Χένρι Μίλερ (1891-1980); Ναι, εάν δεχτούμε ότι ταιριάζει μάλλον στις εξομολογητικές πρόζες που καλλιέργησε σε μεγάλο βαθμό ο πληθωρικός και ρηξικέλευθος συγγραφέας της Ρόδινης σταύρωσης. Ναι, ο Μίλερ είναι ένας «εκ βαθέων», εγωτικός δημιουργός, που εισέπραξε δραματικά τη μοναξιά εκείνου που δεν κρύβεται πίσω από προσωπεία. Αλλά, τυπικά, η υπόθεση της πρότασής του έχει προϊστορία: οι πρώτες κρίσεις για το μιλερικό έργο διατυπώθηκαν από κάποιους, κυρίως συμπατριώτες του, Αμερικανούς φιλολόγους, οι οποίοι αποφάνθηκαν στον Μεσοπόλεμο, με φοβερή στενότητα, ότι αυτό ανήκει σε κάποιον εξω-λογοτεχνικό χώρο και όχι σε ό,τι εκείνοι θεωρούσαν καθαρόαιμο. Ετυμηγόρησαν, με λίγα λόγια, πως ο Τροπικός του Καρκίνου, π.χ., δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας άθλιος, παραλογοτεχνικός καθρέφτης μέσα στον οποίο εικονίζεται εγωκεντρικά ο συγγραφέας του, προτείνοντας ιδιωτικές, τολμηρές, αντιαισθητικές μαρτυρίες και όχι ένα γνήσιο μυθιστόρημα. Εμάς εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι ότι ο Μίλερ ενέταξε δημιουργικά στη σύγχρονη λογοτεχνία τον αυτοβιογραφικό συντελεστή, σε συνδυασμό με άλλες παραμέτρους.

Ο δημιουργός των Τροπικών και του «ελληνικού» «Ο κολοσσός του Μαρουσιού», όπως συμβαίνει και στα καθ' ημάς συχνά, εισήχθη ως συγγραφέας εκ του εξωτερικού, από τη Γαλλία, που τον αναγνώρισε πρώτη. Ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό ο Μίλερ είναι μάλλον απωθημένη φωνή για την υπερατλαντική γραμματεία. Λες και η έννοια της «απελευθέρωσης» σε γλώσσα και ήθος, που συνέλαβε ο αναρχικός αυτός συγγραφέας, θα κρινόταν, όπως θα έπρεπε, μέσα από το ανθεκτικό στοιχείο της διαχρονικής ρήξης με τη συντήρηση.

Είναι αλήθεια, φευ, ότι καθετί που ξεφεύγει από τις κλασικότροπες νόρμες, από τον κανόνα, είναι απορριπτέο κατ' αρχάς. Αυτό ισχύει ως καταστατική αρχή ακόμα και στις καλύτερες κουλτούρες... Οπωσδήποτε, για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, ο Μίλερ δεν ήταν ο απόλυτος ριζοσπάστης της γραφής, ένας ευρωπαϊκού, ας πούμε, τύπου μοντερνιστής, ούτε αντιλήφθηκε την καλλιτεχνική έκφραση ως αποθέωση του υπαινιγμού. Κάθε άλλο μάλιστα... Η παραβατικότητά του συνίστατο στις προτάσεις του για κείμενα σε οξύ, άμεσα εξομολογητικό ύφος που προοικονομούσε, τηρουμένων των αναλογιών, την μπιτ γραφή: με μια καθηλωτικά τολμηρή γλώσσα, κυρίως, στις σεξουαλικές περιγραφές, καθώς και για την ενοφθάλμιση της ποιητικότητας σε ένα αμάλγαμα ρεαλιστικής και λυρικής αναπαραστατικότητας. Ολα αυτά τα τελευταία εξυπηρέτησαν μιαν αντιφατική, χαρούμενη, με τη νιτσεϊκή έννοια, αναρχική στάση ζωής, ένα βλέμμα που προσπαθούσε να εφεύρει νοήματα και σκοπούς ύπαρξης σε καθημερινή βάση.

Ο αλητόβιος Μίλερ, του οποίου τα παιδικά χρόνια, σε ένα, λες, απελευθερωμένο λιβιδικά και πνευματικά Μπρούκλιν, εξιστορούνται μέσα από σπαράγματα αιχμηρών και «βρώμικων» λεπτομερειών, μιλάει σαν οπαδός ανηθικίστικης θρησκείας. Η επιτυχία του έγκειται στο ότι δίνει την εντύπωση πως δεν πολυλογαριάζει τύπους και κανόνες, ενώ βαθύτερα η ακοή σου πιάνει εκείνους τους ελαφρούς τριγμούς που κάνει το πόδι του ακροβάτη μέσα στην ευαίσθητη σιωπή.

Με την αντίληψη ότι το περιβάλλον του είναι μια οιονεί ευκαιρία για την άνθηση και εκδήλωση των ορμών του, ο Μίλερ εκδιπλώνει την ολιστική του θεωρία, που είχε σχέση με τον Ράιχ όσον αφορά την ανάγκη συνομιλίας απευθείας με τη Φύση. Σε αυτό το μόρφωμα έχει θέση φυσικά και η διάνοια, νοούμενη, περίπου, και ως απελευθερωτική τυραννία. Το μιλερικό διακύβευμα αφορούσε και τη θεραπεία της Τέχνης, ως αναγκαίο κρίκο στη «βιοτική» αλυσίδα.

Οπότε ο συγγραφέας μας, όπως αυτοσκιτσάρεται και στο παρόν βιβλίο, θέτει στόχους σύγκλισης (αντρικού) σώματος και πνεύματος σε μια χαλαρή και ηδονική σχέση, ακόμα και στις πιο άτυχες στιγμές της συγκατοίκησής τους. Φυσικά, το δράμα πλεονάζει, αλλά κατά περίεργο τρόπο δεν σε χειραγωγεί.

Ο Τροπικός του Αιγόκερω (1939) είναι, κατά μία έννοια, ανακόλουθη, πρωθύστερη συνέχεια του έτερου Τροπικού (του Καρκίνου), γραμμένου στα 1934, που σκανδάλισε και απαγορεύτηκε επί δεκαετίας στην Αμερική. Και εδώ η αυθιστόρηση συστήνει έναν Μίλερ όχι πια πλάνητα στην κεντρική Ευρώπη, αλλά «χαμένο» στην ίδια του τη χώρα.

Μέσα από μια πιο συστηματική, θα 'λεγα, αναδρομή στα βιογραφικά του, ο τελευταίος μάς ξεναγεί σε μια λερή, πλην ηδυπαθή και θερμή στην εσωτερική της κυκλοφορία, ζωή της ταπεινής του συνοικίας στη Νέα Υόρκη. Στον ομφαλό της περιπλανιέται ένας άφραγκος νεαρός συγγραφέας που φαντασιώνεται το πρώτο του βιβλίο.

Εκεί όλα συντρέχουν ώστε ο μικρός, πλην έτοιμος από καιρό, Χένρι να συλλαμβάνει το μέλλον του ως μια εξαίσια ονειροπόληση βασισμένη, όμως, σε καθετί ζωικό και απτό, όχι ως μια ρομαντική πλην ανούσια στους αυτοσκοπούς της ενέργεια. Η πραγματικότητα του παρέχει και εκείνος έχει τα αντανακλαστικά να δέχεται ασμένως όλες τις προκλήσεις. Ασχετα εάν τελικά η γραφή δεν εισπράττεται παρά ως ένας τεράστιος αυτοσκοπός, κάτι που γνωρίζει καλά ο Μίλερ.

Τώρα, ο Αιγόκερως, που ως συμβολικό ζώδιο παραπέμπει στη βαβυλωνιακή κοσμογονία, συμπεριέχει τα προηγούμενα στοιχεία σε μια εύγλωττη σημειολογία. Ο ποιητής Μίλερ, δημιουργός περισσότερο παρά ενεργούμενο, αντιμετωπίζει τα πάντα ως κέντρο, ως πομπός από τον οποίο γεννιούνται πρωτόζωες αισθήσεις.

Με διάθεση υπερβολής θα σημείωνα ότι δεν υπάρχει πιο αιματώδης και μαζί υπερβατικός συγγραφέας από τον περί ου ο λόγος. Συνεχίζοντας με την ίδια διάθεση θα πρόσθετα ότι δεν είναι τυχαίο πως αυτός υπέγραψε ένα από τα πιο διεισδυτικά δοκίμια που έχουν γραφεί ποτέ για έναν άλλον «καταραμένο», κλασικό ομότεχνό του, τον Αρτίρ Ρεμπό. Το «Μια εποχή στην Κόλαση» ήταν φυσικό να τον εμπνεύσει αφού του έδινε σπουδαίες αφορμές να συσχετίσει προσωπικές, ανάλογες φυγές και ενορμήσεις με εκείνες του Ρεμπό.

Θαυμαστής, επίσης, του Μποντλέρ, φλέρταρε με το Κακό, αλλά με τους δικούς του όρους. Μάλλον γι' αυτό δεν τον συγκαταλέγουμε στους σχετικούς, «καταραμένους» συγγραφείς, εάν θέλουμε με τη σειρά μας να υποβληθούμε στην άσκοπη ταλαιπωρία της ταξινόμησης. Οπωσδήποτε, δεν είχε σχέση με τον Ντε Σαντ, τον Ντε Κουίνσι ή τον Μπατάιγ. Είχε την προσωπική του ποιητική ματιά, η οποία τον διέσωζε από το απωθητικό, που θέλουν να μας πείσουν ότι εντάσσεται άνετα στη λογοτεχνική περιπέτεια: σε μια ιστορία, δηλαδή, εσωτερικών, μουσικών ρυθμών και όχι σε κάτι εξωστρεφές και καταδηλωτικό.

Ο Μίλερ ήταν εραστής του υλικού με τον τρόπο ενός έκπληκτου ανθρώπου που με πρωτογένεια μεταμορφώνει το χυδαίο σε μια υπόθεση μελαγχολικής αρμονίας με τον σύμπαντα κόσμο. Πολλοί ακόμα τον συγχέουν με τους σκανδαλιστικούς, στα όρια της πορνογραφίας, συγγραφείς, ενώ ο αντίλογος μας υποδεικνύει να προσέξουμε τη γραφή αυτού του διονυσιακού πνεύματος, μέσα σε πανδαισίες, ήχους και σιωπές αγγελικές.

Ο Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, ένας από τους πιο εγκρατείς γνώστες του μιλερικού «ρήματος», αντιλήφθηκε, ακριβώς, την εσωτερική απόσταξη των εννοιών σε χρωματικές εκρήξεις, σε αίνους μιας ατομικότητας που απολαμβάνει, τελικά, τις αντιφάσεις.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/01/2007