Το μικρό είναι όμορφο

ΚΡΙΤΙΚΗ






Ολα τα κείμενα ενός συγγραφέα, πεζά και ποιήματα, δοκιμιακές και δημοσιογραφικές καταγραφές, θεατρικά και μεταφράσεις, ανεξαρτήτως προθετικότητας, φέρουν εξίσου τη σφραγίδα του δημιουργού τους ­ πολλές φορές μάλιστα και ανεξαρτήτως της ίδιας της θέλησής του. Αυτονομούνται, συνεπώς, σε ένα βαθμό, αντανακλώντας το υποκείμενο της γραφής την ώρα ακριβώς που, μέσα από τον αντικατοπτρισμό, το μεταβάλλουν. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μεταβάλλουν διαρκώς το υποκείμενο της ανάγνωσης.

Αυτό ισχύει και για τις επιφυλλίδες του Χ. Μηλιώνη στα Νέα οι οποίες τώρα εκδίδονται συγκεντρωμένες, μαζί με κάποια άλλα, διάσπαρτα, κείμενά του. Οι επιφυλλίδες αυτές, εκ φύσεως σύντομες, είναι γραμμένες όλες στη δεκαετία του ΄90, χρησιμοποιούν την επικαιρότητα ως αφορμή και αναδεικνύουν τη δεξιοτεχνία του συγγραφέα στον χειρισμό της μικρής φόρμας. Πιο συγκεκριμένα, πραγματεύονται γεγονότα και βιώματα και κατανέμονται στην παρούσα έκδοση ­ καθόλου τυχαία ­ σε τρεις ενότητες: Μικρές Ιστορίες, Μικρά Ταξίδια, Μετρημένα Λόγια. Και στις τρεις περιπτώσεις, ο τίτλος της ενότητας υποδηλώνει αφενός τη θεωρητική κατασκευή του συγγραφέα, ο οποίος ανάγει εκ των υστέρων τον επιβεβλημένα σύντομο χαρακτήρα των κειμένων αυτών σε υφολογική επιλογή, παραπέμποντας ευθέως στον τίτλο, Το μικρό είναι όμορφο, αλλά και σε προγενέστερες αφηγηματολογικές επιλογές του. Δηλώνει δε και την εκλεκτική συγγένεια της ενότητας με ένα συγκεκριμένο είδος του πεζού λόγου.

Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει το κείμενο πειραματικά, ως άσκηση συμπύκνωσης και βραχυλογίας, συνδέοντάς το υπαινικτικά με την πεζογραφική δουλειά του: η τυχαία αφορμή αποτελεί και στις δύο περιπτώσεις την κινητήρια δύναμη της αφήγησης. Η μόνη διαφορά είναι ότι στα διηγήματά του η αφορμή είναι κατασκευασμένη, ενώ στις επιφυλλίδες του πραγματική. Δεξιοτέχνης της μυθοπλασίας, ο συγγραφέας στέκεται λογοτεχνικά απέναντι στην καθημερινότητα, επιτρέπει στη λογοτεχνία να εισβάλει στον «δημοσιογραφικό» του λόγο, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που συστηματικά διοχετεύει την καθημερινότητα στο έργο του. Ετσι, διασώζει τα κείμενα αυτά από τη λήθη, τη φυσική τους κατάληξη, τους προσδίδει αξία αυτοτελή, έτσι ώστε, αυθύπαρκτα πλέον, χωνεύονται δημιουργικά στο έργο του, συγκροτούν μια διαφορετική συνιστώσα στη γόνιμη θητεία του στον λόγο.

Κοινό σημείο αναφοράς στις τρεις ενότητες η μνήμη και η λειτουργία της. Το παρόν παραπέμπει στο παρελθόν και σημαίνει το μέλλον. Από τις επιτάφιες επιγραφές του Σαλβατόρε Νικοσία στο προσκλητήριο των αγαπημένων φίλων που έχουν περάσει στην άλλη διάσταση του χρόνου, από την Τεργέστη του παρελθόντος στην Κύπρο του παρόντος και από τις λεκτικές αναδρομές του φωταγωγού στην Ηπειρο της νοσταλγίας, η μνήμη γίνεται φορέας ταυτότητας, το παρελθόν λυδία λίθος για το παρόν, μέσα σε μια διαδικασία νοσταλγικής εκλογίκευσης ­ η οποία δεν αποκλείει την υπερβολή.

Στην πρώτη ενότητα, πολλές από τις 23 Μικρές Ιστορίες αποτελούν προπλάσματα διηγημάτων. Μεταφέρουν, με λόγο πρωτοπρόσωπο, βιώματα του συγγραφέα με ιστορική ή υπαρξιακή διάσταση, φωτίζουν από διαφορετική οπτική συμβάντα φαινομενικά ασήμαντα, μεταβάλλουν την αδρανή ύλη της σύγχρονης ζωής σε ζωντανό υλικό. Η μοναξιά της πόλης, η ρήξη των πατροπαράδοτων δεσμών, η αποξένωση από τη φύση, η προσωπική ιδιαιτερότητα αποτελούν το πρόσχημα για ποικίλες τοποθετήσεις, στη μεθόριο της λογοτεχνίας, όλες όμως ουσιωδώς πολιτικές.

Στη δεύτερη ενότητα, της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, η μνήμη ανασυνθέτει θραυσματικά εικόνες από το παρελθόν και το παρόν των τόπων που αγάπησε ο συγγραφέας. Ο τόπος σημασιοδοτείται από την ιστορία του, από τα ορατά σημεία του παρελθόντος, αποτελεί αφετηρία και κατάληξη ποικίλων διαδρομών. Οι ευρωπαϊκές πόλεις, η Τεργέστη του νεοελληνικού διαφωτισμού και της ισχυρής ελληνικής παροικίας, το Παρίσι των εμιγκρέδων και της επανάστασης, ψηλαφούν σε επίπεδο συνδήλωσης τη σχέση της χώρας μας με τη Δύση αλλά και τη σχέση της Δύσης με τον εαυτό της. Ο τόπος της παιδικής ηλικίας, η Ηπειρος, όπως επίσης και ο τόπος της ωριμότητας, η Κύπρος, τόπος ακούσιας ετερότητας, αποτελούν αναφορές με μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση, η οποία όμως δεν αναιρεί τη διαύγεια. Η περιήγηση του συγγραφέα αγγίζει τα περιγράμματα και τις μνήμες των πραγμάτων με προοπτική ιμπρεσιονιστική, πολιορκώντας την ψυχή τους.

Η τρίτη ενότητα, τέλος, είναι, όπως φαίνεται και από τον τίτλο της, η δοκιμιακή πρόταση του συγγραφέα. Τα 33 κείμενά της ανατρέχουν στο παρελθόν και στο παρόν της γλώσσας, διερευνούν τη μετάγγιση της παράδοσης, ανιχνεύουν το «κερατένιο» επάγγελμα του λογοτέχνη, θεωρητικά αλλά και μέσα από τη συγκεκριμένη στάση φίλων νεκρών, περιηγούνται σε κείμενα παλαιά αλλά ολοζώντανα, σε εικόνες παρελθούσες με έντονα αποτυπώματα στο παρόν.

Ολα τα κείμενα φέρουν το ιδιαίτερο στίγμα όχι μόνο της γραφής του Χ. Μηλιώνη αλλά και της κοσμοαντίληψής του, της ιδεολογίας του. Χωρίς καμία πρόθεση υποβάθμισης του ιδεολογικού τους φορτίου, πρέπει να σημειώσουμε εν τούτοις ότι η υφολογική κατεργασία αποτελεί μια ιδιαιτέρως σημαίνουσα παράμετρό τους ­ και για τον λόγο αυτό, η οποιαδήποτε ένσταση ιδεολογικής υφής δεν θα πρέπει να είναι βαρύνουσα. Ο Χ. Μηλιώνης μάς έδωσε ασκήσεις ύφους, που κάλλιστα λειτουργούν ως υποδείγματα. Οπως ο ίδιος λέει σε ένα διήγημά του, multum in parvo, και πράγματι, το μικρό είναι όμορφο. Μόνο που για να γίνει το μικρό όμορφο, το ταλέντο πρέπει να συνοδεύεται από σκληρή δουλειά ­ τα μικρά και επικαιρικά αυτά κείμενα του Χ. Μηλιώνη το αποδεικνύουν.



Τιτίκα Δημητρούλια

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-06-1998