Το Μοτέλ. Κομμωτής κομητών

... Κι η Ζωή ήταν επίσης εκεί... Με τη δική της μοίρα -τόσο αναπότρεπτη πια. Κι αυτός -σαν να μην άλλαξε τίποτε στον κόσμο, σαν να μην άλλαξε τίποτε στη ζωή του- να ψάχνει για κρυμμένους θησαυρούς, να κυνηγάει όνειρα άπιαστα, χίμαιρες· πότε έτσι πότε αλλιώς. Και το χειρότερο: να ξέρει πως αυτά είναι χίμαιρες. Και πως χωρίς αυτές τίποτε δεν υπάρχει, τίποτε.
Αυτός, ο κομμωτής κομητών, όπως τον έλεγε η Ζωή.
Κι έκανε τάχα πως τον διώχνει από κοντά της:
Φύγε τώρα, κομμωτή κομητών...

Κι αυτός γελώντας συνέχιζε το επικίνδυνο παιχνίδι:
Κρίνοι, μυοσωτίδες, άνθη των τάφων, θα γίνουνε μειδίαμά σου.
Κι αυτή επαναλάμβανε:
Φύγε τώρα, κομμωτή κομητών!

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα στοιχείο απροσδιοριστίας, φευγαλέας διάθεσης, αλλά και διάχυτου ονείρου διατρέχει απ' άκρου εις άκρον τη δράση στο καινούριο αφήγημα του Χριστόφορου Μηλιώνη, που κυκλοφορεί υπό τον ιδιότυπο τίτλο «Το μοτέλ. Κομμωτής κομητών». Θέλω από την πρώτη στιγμή να πω πως η εγγενής αυτή ρευστότητα του βιβλίου δεν έχει καμία σχέση ούτε με το αόριστα ανατριχιαστικό ή απειλητικό κλίμα το οποίο συναντάμε στα καθαρώς πειραματικής υφής (για να μιλήσω με κάποια παραδείγματα) «Διηγήματα της δοκιμασίας» (1978) ούτε με τις αιφνίδιες καταβυθίσεις στα αποσπασματικά υλικά της μνήμης που βλέπουμε στις εμφανώς ρεαλιστικές συλλογές «Καλαμάς κι Αχέροντας» (2001) ή «Τα φαντάσματα του Γιορκ» (1999). Το παιχνίδι το οποίο στήνει τώρα ο συγγραφέας με το μύθο και την αφήγησή του μοιάζει πολύ διαφορετικό και επιζητεί σε κάθε περίπτωση να μας οδηγήσει σε εντελώς νέους δρόμους.



Ενας ήρωας αποτραβηγμένος από τον κόσμο



Τι θα πει, όμως, για να πιάσουμε το νήμα από την αρχή, «Κομμωτής κομητών»; Τι μπορεί να σημαίνει ένας τόσο παράξενος προσδιορισμός, ποιον είναι δυνατόν να χαρακτηρίζει με ένα τόσο αυθαίρετο, σχεδόν υπερρεαλιστικό νόημα και σε ποιον μπορεί τελικά να απευθύνεται; Για να το καταλάβουμε αυτό, θα πρέπει να προσέξουμε τα χαρακτηριστικά τού κεντρικού ήρωα του «Μοτέλ», όπως με πυκνό τρόπο τα δίνει ο τριτοπρόσωπος, αντικειμενικός αφηγητής σε όλη τη διάρκεια της εξέλιξης της πλοκής. Πρώτος μαθητής στο σχολείο, πρόωρα συνταξιοδοτημένος βιβλιοθηκάριος, καθώς και αρθρογράφος του περιφερειακού Τύπου πάνω σε ιστοριοδιφικά ζητήματα, ο μοναχικός και μονόχνοτος Ζαμάνης είναι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει αποκοπεί ηθελημένα από τον κόσμο, ζει από καιρό στην αφάνεια και στο περιθώριο (μέχρι και το θάνατό του έχει διαβάσει στις εφημερίδες, λόγω μιας σατανικής συνωνυμίας) και μοιάζει μάλλον ευχαριστημένος από τις επιλογές του. Ο Ζαμάνης σκεφτόταν ανέκαθεν φαρδείς ουρανούς και μακρινά στερεώματα και στην ηλικία στην οποία έχει φτάσει, κανονικός μεσόκοπος, είναι ευνόητο πως τίποτε δεν είναι σε θέση να τον απομακρύνει από τις νεφέλες του. Μια παλιά του ερωμένη, η Ζωή, που ήξερε πολύ καλά το χαρακτήρα και την ψυχοσύνθεσή του, τον αποκαλούσε, όσο κράτησε η σχέση τους, «Κομμωτή κομητών» -κάτι, δηλαδή, σαν φροντιστή του απείρου ή ταγμένο ονειροπόλο, έναν λάτρη και θεράποντα του κενού.

Και ιδού που κατά έναν περίεργο τρόπο η Ζωή, η οποία έχει αυτοκτονήσει εδώ και μεγάλο διάστημα, επανακάμπτει στο παρόν του Ζαμάνη, όταν ο ίδιος αποφασίζει να βρεθεί με έναν σύντροφο των μαθητικών του χρόνων, τον Μπόλλα, στον τόπο ενός υποτιθέμενου αρχαιολογικού θησαυρού. Ο Ζαμάνης έχει δημοσιεύσει ένα άρθρο από το οποίο ο πρόθυμος για τέτοιου υποθέσεις αναγνώστης (εν προκειμένω ο άλλοτε συμμαθητής του, που τυγχάνει έμπορος ανιχνευτών μετάλλου) μπορεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι η αρχαία δυναστεία της Ηπείρου δεν αποκλείεται να έχει αφήσει στο διάβα της τάφους τόσο πλούσιους σε κτερίσματα όσο και εκείνοι των Μακεδόνων της Βεργίνας. Ο Μπόλλας πείθει τον Ζαμάνη να πάει να τον συναντήσει στην πατρίδα τους και να διερευνήσουν από κοινού την πιθανότητα ύπαρξης του θησαυρού. Με το που πατάει, ωστόσο, το πόδι του στην περιοχή, ο πρωταγωνιστής παγιδεύεται στο παρελθόν του: η Ζωή κατακλύζει με τη φασματική της παρουσία το χώρο, ο χρόνος συγχέει τα αλλοτινά και τα τωρινά γεγονότα, οι ανθρώπινες μορφές μπαίνουν η μία μέσα στην άλλη και το αποτέλεσμα είναι το βαθμιαίο πέρασμα σε μια ψευδαισθητική κατάσταση, όπου η αυταπάτη γίνεται όλο και δυσκολότερο να ξεχωρίσει από την πραγματικότητα. Οταν, παρ' όλα αυτά, ο Ζαμάνης καταφέρνει να αντιμετωπίσει κατάματα τα παλαιά του τραύματα (δεν θέλησε ποτέ να αποδεχτεί το θάνατο της Ζωής), και να απαλλαγεί από τους παραλυτικούς τους φόβους, επιστρέφει στην Αθήνα λυτρωμένος, ξέροντας πως έχει πλέον αφήσει μια για πάντα πίσω του τις χρόνιες και συνάμα τόσο επώδυνες και μαρτυρικές σκιές του.



Μια συνεχής μετακίνηση



Μετακινούμενος συνεχώς ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, ο αφηγητής τού Μηλιώνη μνημονεύει χωρίς δισταγμό την πηγή του, το μυθιστόρημα του Λουίτζι Πιραντέλο «Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ» (ο Μαθιός Πασχάλης του Γιώργου Σεφέρη), αλλά σπρώχνει τον ήρωά του στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη στην οποία σπρώχνει τον δικό του ο Σικελός θεατρογράφος. Εκεί όπου ο Ματία είναι υποχρεωμένος να επισκεφθεί ζωντανός τον τάφο του, να ρίξει δυο - τρία λουλούδια πάνω στην πλάκα και να πενθήσει δίχως την παραμικρή προοπτική την οριστικά ακυρωμένη ταυτότητά του, ο Ζαμάνης καταφέρνει να βγει από τη φυλακή του παλαιού εαυτού του και να ισορροπήσει τη μοναχικότητα και τις ιδιοτροπίες του μέσω μιας γενναίας εξοικείωσης με το παρελθόν.

Ο Μηλιώνης στήνει ωραία τη μισή ονειρική - μισή πραγματική του ατμόσφαιρα, την οποία ενισχύει και με ένα στοιχείο αστυνομικής ίντριγκας, που πολύ έξυπνα αποφασίζει να μην εξαντλήσει. Προσεκτικά φωτίζει ο πεζογράφος και τα πρόσωπά του, τα οποία δεν βγάζει παρά σπανίως εξ ολοκλήρου στην επιφάνεια. Οι ελλειπτικές κατά κανόνα φιγούρες του «Μοτέλ» δείχνουν απολύτως ταιριαστές με τις υπόκωφες και εκκρεμείς καταστάσεις που στοιχειώνουν τη δράση και προωθούν λειτουργικά τη δραματουργία τους. Ερεθιστικά, τέλος, σκιαγραφεί ο Μηλιώνης και τον εξωτερικό και εσωτερικό σκηνικό του χώρο, ο οποίος ανταποκρίνεται πειστικά στα ενδότερα αισθήματα των ηρώων και αντανακλά με ευκρίνεια τις ψυχικές μεταβολές τους. Βιβλίο συνθετικής και ηλικιακής ωριμότητας, το «Μοτέλ» μάς προσφέρει ασφαλώς μία από τις ευτυχέστερες στιγμές τού συγγραφέα.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/06/2005