Έθνος και ιμπεριαλισμός

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Κάθε περίπτωση εθνογένεσης έχει φυσικά τις ιδιαιτερότητές της. Και για να αποφανθούμε για το πότε και το πώς διαμορφώθηκε, λόγου χάρη το ουκρανικό ή το μακεδονικό έθνος ή άλλα έθνη των οποίων την ύπαρξη και τη δραστικότητα διαπιστώνουμε σήμερα πέρα από κάθε αμφιβολία, απαιτείται μια συγκεκριμένη, κατά περίπτωση ιστορική ανάλυση. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως, το έθνος είναι εξ ορισμού πολιτικό, δηλαδή από την πρώτη στιγμή ύπαρξής του τοποθετείται στο εσωτερικό μιας (οιονεί) κρατικής επικράτειας. Με την έννοια αυτή, το έθνος είναι ο λαός ενός κράτους. Άλλοτε πρόκειται για τον μετασχηματισμό και την ομογενοποίηση των υπηκόων (του λαού του μονάρχη ή του λαού μιας αριστοκρατικής πολιτειακής οργάνωσης) σε πολίτες, άλλοτε για τον λαό ενός κράτους εν κράτει που μετασχηματίζεται σε έθνος και απαιτεί ελευθερία (κράτος) και δικαιώματα, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας.

Πώς συγκροτείται ένα έθνος; Ποια η σχέση του με το κράτος και την ανάδυση του καπιταλισμού; Πώς επηρεάζει ο εθνικισμός τη διαμόρφωση των εθνών και την ένταξη των μαζών στο κράτος; Πώς συνδέεται το έθνος με τον ιμπεριαλισμό και την αντίσταση σε αυτόν;

Ο Γιάννης Μηλιός επιστρέφει σε ένα από τα μείζονα διακυβεύματα της μαρξιστικής θεωρίας, για να υποστηρίξει ότι το έθνος συνιστά ένα πρόσφατο ιστορικό φαινόμενο, που εκδηλώνεται στο πλαίσιο των καπιταλιστικών κοινωνικών σχηματισμών ως παράγωγο του εθνικισμού, δηλαδή της «εθνικής πολιτικοποίησης» των μαζών, και περιέχει ιστορικά τόσο μια «τάση ελευθερίας» όσο και μια «τάση ολοκληρωτισμού».

Επιστρατεύοντας τις κεντρικές κατηγορίες της μαρξικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας, ο συγγραφέας ανατέμνει συνολικά τη σχέση κεφαλαίου και ιμπεριαλισμού και αναδεικνύει την ταξική πάλη στο πλαίσιο του εθνικού κράτους ως τον ύστατο παράγοντα «κινδύνου» για το κεφάλαιο. Μας προσφέρει έτσι ένα πολύτιμο θεωρητικό πλαίσιο ανάλυσης για την κατανόηση των διεθνών και των ταξικών συγκρούσεων, που βρίσκονται στο επίκεντρο της διαμόρφωσης του σύγχρονου κόσμου.